Þjóðviljinn - 07.10.1988, Blaðsíða 29

Myndbandaskólinn

ANGANTYSSON
TÓK SAMAN
11. hluti
Hljóð í kvikmyndum IV
Á liðnum vikum höfum við
einskorðað okkur nær ein-
vörðungu við notkun hljóðs í
kvikmynda- og myndbanda-
gerð. I dag Ijúkum við endan-
lega þessari umfjöllun okkar
um hljóðið, með því að skoða í
hnotskurn nokkur þeirra at-
riða, er myndmálshefð kvik-
myndagerðarlistarinnar hefur
uppá að bjóða, varðandi hug-
vitsamlega útfærða hljóð-
vinnslu hinna lifandi mynda.
Áöur en lengra er haldið er þó
rétt að fara nokkrum orðum um
það sem kallað hefur verið
huglæg/hlutlæg myndnotkun í
kvikmyndum. Og það af þeirri
ástæðu að sama fyrirbæri geta
áhugamenn í greininni einnig
notfært sér á býsna áhrifaríkan
hátt við hljóðvinnslu eigin kvik-
mynda og myndbanda.
Huglæg/hlutlæg
mynd
Hlutlæg eru þau myndskeið
kölluð sem áhorfandinn upplifir
sem beina þriðjupersónu frá-
sögn. T.d. heilmyndin af Siggu
litlu (í mynddæminu sem við
fjölluðum um í 8. hluta greina-
flokksins), þar sem hún rogast
með bakpokann sinn í áttina að
hliði dagheimilisins.
Huglæg köllum við aftur á móti
þau myndskeið, sem tekin eru frá
sjónarhóli nánar tiltekinnar per-
sónu kvikmyndar okkar. Mynda-
vélinni er einfaldlega komið fyrir
í sporum persónunnar og áhorf-
endur upplifa því myndefnið út
frá hennar sjónarhóli. T.d.
myndin af hliði dagheimilisins,
sem svo mikilúðlegt gnæfir yfir
nánasta umhverfi sitt frá sjónar-
hóli barnsins í framangreindu
mynddæmi.
Huglæg myndskeið eru með
áhrifaríkari leiðum sem myndmál
kvikmyndagerðarlistarinnar hef-
ur uppá að bjóða, til þess að
draga áhorfendur með inn í gang
atburðanna á hvíta tjaldinu eða
skjánum.
Þau má meðal annars nota á
býsna áhrifaríkan hátt, í þeim til-
gangi að byggja upp samúð á-
horfenda með vissum persónum
kvikmyndarinnar og andúð
þeirra gagnvart öðrum. Án þess
þó að áhorfendur verði þess var-
ir, að verið sé að leika sér að til-
finningum þeirra, með hagalegri
stýringu á skyntúlkun þeirra á
myndefninu. Með huglægri mynd
er áhorfandanum (nánast í orðs-
ins fyllstu merkingu) komið fyrir í
sporum söguhetjunnar, og þann-
ig í vissu tilliti þröngvað til að
taka afstöðu með henni.
Petta fyrirbæri notaði Ingmar
Bergman t.d. á býsna meðvitað-
an og að sama skapi áhrifaríkan
hátt í „Fanny og Alexander“, í
þeim tilgangi að byggja upp sam-
úð okkar með Ekdahl-
fjölskyldunni og jafnframt andúð
okkar gagnvart meðlimum fjöl-
skyldu biskupsins.
Þegar biskupinn og aðrir ill-
kvittnir meðlimir fjölskyldu hans
níddust á börnunum, þá beindu
þeir orðum sínum oft á tíðum
beint í linsu myndavélarinnar. Á
slíkum stundum upplifðu áhorf-
endur umhverfi leikgerðarinnar
með augum barnanna og voru
þar af leiðandi þvingaðir til að
taka afstöðu með þeim í því sálar-
stríði er um síðir reyndist óum-
flýjanlegt.
Af sömu ástæðu hefur Roberti
nokkrum Redford svo listilega
tekist að bræða svo mörg ylhýr
meyjarhjörtu sem raun ber vitni í
tímans rás. Hann horfist jú ekki í
augu við Meryl Streep í þann
mund er hann smeliir einum af
þessum ómótstæðilegu ylvolgu
kossum sínum í andlitið á henni.
Hann lítur draumkenndu augna-
ráði sínu beint í linsu myndavéi-
arinnar. Hann horfist með öðr-
um augum í augu við hnjákikn-
andi ungmeyjar um gjörvalla
heimsbyggðina. Slíkur er styrkur
hinnar huglægu myndar í kvik-
myndum, ef hönduglega er með
hana farið.
I skjóli myrkurs.
Huglægt/
hlutlægt hljóð
En framangreindur galdur
hinnar huglægu myndar á ekki
einvörðungu við um eiginlegt
myndefni kvikmynda okkar. Við
getum einnig beitt honum fyrir
okkur í hljóðvinnslunni!
Hvernig þá í ósköpunum? Jú,
við höfum í fyrri greinum minnst
á að öll skyntúlkun okkar á um-
hverfinu grundvallast á vali.
Hvort heldur um er að ræða
snertiskyn okkar, lyktarskyn,
sjónskynjun eða heyrn. Með
réttu vali okkar á umhverfis-
hljóðum, hljóðeffektum og tón-
list, svo dæmi séu tekin, getum
við sem framleiðendur myndefn-
isins, haft nánast fullkomna yfir-
umsjón með skyntúlkun áhorf-
enda á myndefninu. í stuttu máli:
Við gefum þeim ekki kost á að
velja, heldur veljum fyrir þá þau
hljóð, er við kjósum að leggja
fyrir þá á hverjum tíma... og úti-
lokum önnur.
Þetta verður kannski best skýrt
með mynddæmi:
í kvikmyndinni „Persona" eftir
Ingmar Bergman er að finna
stutta en býsna áhrifaríka senu er
lýsir ekki einvörðungu ágætlega
hversu gífurlega snjall höfundur
Bergman er í raun, heldur um-
fram allt: Hversu öldungis ótrú-
lega meðvitaður hann er sér um
áhrifamátt fagmannlega útfærðr-
ar hljóðvinnslu í kvikmyndum:
Heilmynd af sjúkrastofu
Kvöld. Uppbúið rúm, hurð á
vegg, sjónvarpsviðtæki sem
flytur fréttir af gangi mála í Viet
Nam. Liv Ullman gengur um
gólf. Smám saman er athygli
hennar (og áhorfenda kvikmynd-
arinnar) vakin á því sem á sér stað
á skjá sjónvarpsviðtækisins. Þar
er verið að sýna fréttamyndina
frægu, af búdda- eða brahma-
munki þeim sem í árdaga Viet
Nam-stríðsins bar sjálfviljugur
eld á klæði sín og brenndi sig lif-
andi til dauða á götum Saigon-
borgar.
Veslings konunni verður að
sjálfsögðu hverft við þessa sjón,
sem er þó í sjálfu sér ekki í frá-
sögur færandi, heldur hitt, hvern-
ig Bergman vinnur með hljóðið í
þessari annars ágætu senu:
Þegar líða tekur á senuna,
breytist hljóðkarakter hennar á
býsna áhrtfaríkan hátt úr hlut-
lægu hljóði yfir í huglægt. Áhorf-
endur heyra m.ö.o. þau hljóð
sem persóna myndarinnar beinir
athygli sinni að hverju sinni, ekki
„náttúruleg" hljóð senunnar. í
þann mund sem Liv Ullman
brotnar saman í einu horni her-
bergisins, heyrum við ekki nema
ógreinilegan óm af rödd frétta-
þularins sem flytur fréttina. í þess
stað (og á meðan skiptast á nær-
myndir af skelfingu lostnu andliti
Liv Ullman og myndirnar af
brahma-munkinum í ljósum
logum) heyrum við umhverfis-
hljóð fréttamyndarinnar, eins og
persóna myndarinnar upplifír
þau. Það er: Yfirþyrmandi um-
ferðarnið Saigonborgar, hróp og
köll vegfarenda og umfram allt,
eld sem brennur.
Hlutverk hljóðs
Hlutverk hljóðs í kvikmyndum
er einkum þrískipt: 1. Hljóð sem
leggur áherslu á nánar tiltekið
myndefni. 2. Hljóð sem bætir
upp myndefni. 3. Hljóð sem
breytir myndefninu.
Lítum að lokum í hnotskurn á
hvern þessara flokka fyrir sig:
Sem dæmi um hljóð, sem
leggur áherslu á mynd getum við
tekið drunurnar frá briminu, sem
með fitonskrafti skellur á klett-
ótta sjávarströnd. Slíkt hljóð gef-
ur myndefninu dýpri og raun-
verulegri blæ. Áhorfandinn
kemst í nánari snertingu við
myndefnið, finnst það raunveru-
lega. Þetta er mynd með hljóði.
í öðru tilliti tölum við um
hljóð, sem bætir upp myndefnið:
T.d. mynd af manneskju sem tal-
ar, syngur eða spilar á hljóðfæri.
Slík mynd er í sjálfu sér harla lítils
virði án hljóðsins. í þessu tilviki
er því hljóðið í raun aðalinntak
myndefnisins. Verðum við því að
gæta þess að eyðileggja ekki á-
hrifamátt þess með óviðkomandi
efnisatriðum í myndfletinum,
vanhugsuðum myndavélarhreyf-
ingum, ofnotkun zoom-linsu og
öðru er spillt getur áhrifamætti
hljóðsins. Hér er um að ræða
hljóð með mynd.
Þriðji flokkurinn ersíðan hljóð
sem breytir myndefninu. Er hann
jafnframt sá sem áhugamönnum í
greininni þykir gjarnan hvað
mest spennandi. Hér erum við
komin á slóðir Sergei Eisensteins
og montage-kenninga hans, sem
lítillega var minnst á í síðasta
hluta greinaflokksins.
Hljóð og mynd geta sem sagt ef
rétt er á málum haldið, verkað
saman sem eins konar „ideo-
gram“. Það er: Með því að leggja
nýtt hljóð yfir mynd, verður til
nýr skilningur, eða merking í
hugarheimi áhorfenda. Merking
sem felst hvorki í frummyndinni,
né hljóðinu sem slíku.
Þannig getum við t.d. auðveld-
lega notað hljóð, til að varpa létt-
um, kómískum, jafnvel súrreal-
ískum blæ á myndir sem einar og
sér og án hljóðsins eru í sjálfu sér
harla hversdagslegar: Til dæmis
nærmynd af manni sem étur ban-
ana, á meðan okkur heyrist ekki
betur en hann bíti í skorpna
kringlu eða hrökkbrauð!
Hér er um að ræða hljóð og
mynd. Heildin er með öðrum
orðum stærri en summan af hin-
um einstöku hlutum hennar.
Að lokinni máltíó
Mynd þessa og myndatexta rákumst við á í veglegu riti sem Háskólinn
hefur gefið út. Nefnist bókin „Úr húsnæðis- og byggingarsögu Há-
skólans".
Jón Steffensen og Kristján Eldjárn virða fyrir sér beinagrind úr forn-
mannskumli á gólfinu í líkskurðarstofu í kjallara norðurálmu háskóla-
byggingar, 1957. Jón Steffensen telur, að þetta sé eina myndin sem
tekin var í þessari stofu meðan hún var notuð í upphaflegum tilgangi.
Frú Halldóra Eldjárn kallaði þessa mynd í gamni: „Að lokinni máltíð".
Ljósm.: Gísli Gestsson.
BRIDD
Eitt af grundvallaratriðum í
bridgeíþróttinni er talningin. Sá
sem ræður við samlagningu og
getur dregið frá, á þónokkra
framtíð fyrir sér sem bridgespil-
ari.
Lítum á dæmi:
73
K865
KD83
K72
ÁK5
ÁDG72
Á
G1064
Sagnir voru ekki flóknar, en
kannski að sama skapi árang-
ursríkar: Suður 1 hjarta-Norður 3
hjörtu og Suður 6 hjörtu. Allir
pass og útspil spaðagosi.
Sjáanlegir eru 11 slagir beint
(með spaðatrompun) og sá 12.
gæti komið með laufaíferð, eða
hvað? Skoðum það nánar.
Austur lætur spaðadrottningu og
tökum á ás. Tökum hjartað tvisv-
Ólafur
árusson
ar, báðir með, tígulás, spaðakóng
og trompum þriðja spaðann.
Austur hendir laufi. Tökum tvo
tígulhámenn, allir með og hend-
um laufi heima. Spilum fjórða
tíglinum og enn hendir Austur
laufi. Nú er tími til að staldra við.
Hvað hefur Austur sýnt okkur? 2
spaða, 2 hjörtu og 3 tígla. Það
þýðir að hann á öll 6 laufin sem
úti eru. Er nokkuð við því að
gera? Hvaðmeð að henda þriðja
laufinu og hleypa Vestur inn í
spilið? Hann á ekkert nema
spaða og tígul eftir, þannig að 12.
slagurinn kemur er hann spilar í
tvöfalda eyðu (við trompum í
borði og hendum síðasta laufinu
heima).
Flókið var það ekki, en það
þarf að framkvæma þessa hluti
við borðið. Þar skilur á milli.
Ýmsar stöður í þessum „dúr“
koma iðulega upp í leiknum.
Verið því vakandi við græna
borðið.
(Tekið úr Advanced Play eftir Kelsey)
NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 29
Föstudagur 7. október 1988