Þjóðviljinn - 28.10.1988, Qupperneq 18

og skáld á berangri
Ævisaga séra Rögnvalds er tilvalið efni í sjónvarpsþætti
Á Kúbu setja menn gjarnan
eilítið salt út í kaffið, og þeim
sið fylgdi Guðbergur Bergs-
son þegar hann færði blaða-
manni Þjóðviljans kaffibolla í
íbúð sinni nyrst í Norðurmýr-
inni nú á dögunum. Sá orð-
rómur hafði gengið fjöllunum
hærra, að ýmissa forvitnilegra
tíðinda væri nú að vænta af
bókaútgáfu hans og hafði
spyrill blaðsins drifið sig af
stað þeirra vegna.
„Þetta er í fyrsta skipti sem ég
hef fastan samastað,“ sagði Guð-
bergur yfir kaffibollanum og
horfði yfir látlausa stofuna, þar
sem fátt sló huganum á dreif
nema nokkur málverk og
teikningar, m.a. myndir eftir Vil-
hjálin bróður rithöfundarins.
„Áður hafði ég alltaf búið um
stundarsakir hingað og þangað.“
Samt var hann í þann veginn að
yfirgefa samastaðinn og leggja
upp til þriggja mánaða dvalar á
Spáni í boði opinberrar stofnun-
ar, svo að ekki var seinna vænna
að inna hann eftir tíðindum.
Þú lætur skammt stórra högga
á milli: nú er von á nýju smá-
sagnasafni eftir þig, þú ert að gefa
út fyrsta bindið af ævisögu sr.
Rögnvalds Finnbogasonar sem þú
hefur skrásett, og svo er á leiðinni
þýðing á spænskri skáldsögu...
Ég veit ekki hvað þetta eru stór
högg. Ég ætlaði ekki að gefa neitt
út, en Jóhann Páll útgefandi
minn narraði mig til að gefa út
þessar smásögur. Ég hef skrifað
svo mikið af smásögum sem ég
hef ekki birt og ætlaði ekki að
birta. Þetta birtist allt einhvern
tíma, en mér fannst best að það
yrði þegar maður væri dauður. Þá
geta bókmenntafræðingar líka
dundað sér við að gefa þetta út og
laga það. En þar sem ýmsar þess-
ar sögur voru að koma út á þýsku,
vildi Jóhann Páll einnig birta þær.
Þessar sögur, sem nefnast „Mað-
urinn er myndavél", eru frá ýms-
um tímum og ekki tengdar. Þær
eiga þó það sameiginlegt, að
margar þeirra eru myndir af
samfélaginu og svo koma þar
jafnframt fyrir Ijósmyndir af
fólki: þær eru bara þarna,
kannski á vegg eða í sjónvarpinu,
og þær verða hræðilega
hreyfðar...
Þau tíðindi, að nú sé á leiðinni
ævisaga sr. Rögnvalds sem þú
hafír skrásett, hafa vakið mikla
athygli, og víða virðist sama
spurningin brenna mönnum á
vörum: er Guðbergur nú farinn
að feta í fótspor Þórbergs og byrj-
aður að færa í letur nýja „Ævi-
sögu sr. Árna“? Það væri því
fróðlegt að frétta eitthvað um til-
drög þessa rits og gerð þess: er
hér á ferðinni ævisaga eða ein-
hvers konar samtalsbók?
Það var einnig Jóhann Páll sem
bað mig að taka þetta verk að
mér, og hugsaði ég mig vandlega
um. Ég hélt að verkið yrði erfitt,
því að ég þekkti manninn ekki
neitt. Skáldsögur koma innan frá
og fjalla um verur sem eru að
flökta um höfuðið á manni, en
þetta verk átti að koma frá lifandi
veru. En ég ákvað að taka þetta
að mér, og talaði þá við sr.
Rögnvald. Ég komst fljótlega að
því að hann var mjög ólíkur mér á
allan hátt, og er það kannske
betra: hann er prestur í skjóli, en
ég er skáld á berangri. Ég byrjaði
að vinna í febrúar og átti verkið
fyrst að verða eitt bindi, en efnið
var meira en búist var við. Því er
það fyrsta bindið sem kemur út
nú. En það er alls ekki samtals-
bók heldur ævisaga.
En svo við víkjum aftur að
spurningunni sem ég nefndi áðan:
er Guðbergur Bergsson að skrifa
nýja „Ævisögu sr. Árna“?
Ég geng allt öðru vísi til verks
en Þórbergur gerði. Hann var
ekki skáldsagnahöfundur, og ég
held að hann hafi ekki aðeins
skrifað upp eftir sr. Árna, heldur
iíka leitað til annarra. Ég fer
beint til sr. Rögnvalds og byggi
verkið upp - eða öllu heldur hann
- sem e.k. „ævisögu-skáldsögu".
Ég leita ekki til annarra, því verk-
ið er ekki sagnfræði heldur
þroskasaga. Spurt er að því hvað
verði eftir af bernskunni þegar
maður er fullorðinn. Hún verður
eftir í huganum og það er hugur-
inn sem endurskapar hana.
Hvernig var þetta verk þá unn-
ið?
Þegar maður vinnur svona
verk er starfið e.k. fornleifa-
fræði: maður grefur í þann haug
sem er í huganum. En það er ekki
efniskenndur haugur; í honum
finnur þú ekki vopnin hans
Gunnars á Hlíðarenda. Þú finnur
ekki einu sinni reiðhjólið sem sr.
Rögnvaldur átti, þegar hann var
drengur, heldur minninguna um
það. Þannig er reiðhjólið ekki
iengur eins og það var þegar hann
átti það, heldur er það tengt
þeirri sögu hans sem síðar gerð-
ist, og því sér hann það frá mörg-
um sjónarmiðum.
Þessi saga er því ekki sagn-
fræði, af því að hún gerist í tíma
minnisins og hann fer ekki saman
við hinn raunverulega, sagn-
fræðilega tíma, þótt hann sé á
einhvern hátt tengdur honum.
Segja má, að í minninu sé saga
mannsins í haug, en svo fer hann
að greiða úr því. í þessu verki
erum það við sr. Rögnvaldur sem
greiðum saman úr flækjunni: það
er efnið sem kemur frá honum,
en ég raða því eftir lögmálum
skáldsögunnar, án þess þó að frá-
sögn hans raskist. Þannig kemur
eðli minnisins fram í verkinu: það
hefur sinn sérstaka tíma af því að
þar getur margt gerst samtímis.
Þetta eru á vissan hátt hugsana-
tengsl. Við skipulögðum verkið
áður en við byrjuðum, og þá varð
meira úr minninu en við hugðum.
Þetta fyrsta bindi, sem heitir Trú-
in, ástin og efinn, nær því ekki
nema fram til 1957, en það er
ekki aðeins saga sr. Rögnvalds,
heldur líka saga tímans sem hann
lifði í.
Hvernig gekk svo samvinnan
við sr. Rögnvald?
Samvinnan gekk mjög vel. Ég
var mikið vestur á Snæfellsnesi og
vann verkið þar. Ég reyndi að ná
orðfæri sr. Rögnvalds og virða
hann á allan hátt. Orðfæri presta
er gjarna mótað af biblíunni og
trúnni og svo þeim stólræðum
sem þeir halda. En það er allt
öðru vísi um skáld, þau hafa enga
biblíu og engan guð, heldur hlíta
þau sínu eigin lögmáli eða lög-
máli hvers verks.
Fylgdist þú með sr. Rögnvaldi í
lífí hans og starfí?
Ég hafði engan áhuga á að
fylgjast með sr. Rögnvaldi í hans
prestsstörfum og fór ekki að
skoða neina „sögustaði". Ég vildi
láta verkið verða sjálfstætt og
ekki tengt neinum ákveðnum jól-
um: ég vildi láta það verða sígilt
verk um barn sem fæðist og verð-
ur að manni. Það er gerólíkt þess-
um svokölluðu „íslensku ævi-
sögum“, og ég vona að það lifi
lengur en sr. Rögnvaldur og ég.
Ég hlustaði ekki einu sinni á stól-
ræður hans: í þeim kemur fram
menntunin, það sem er soðið upp
úr biblíunni. En þótt prestur
sjóði stólræður upp úr biblíunni,
sýður hann ekki sitt eigið líf upp
úr henni, og ég skrifa um það líf,
þótt hitt lífið hafi líka haft sín
áhrif.
Nú urðu nokkur eftirmál eftir
ævisögu sr. Árna. Ert þú ekkert
smeykur um að eitthvað slíkt
kunni að henda nú?
Raunveruleg persóna getui;
ekki búið í nafnlausum heimi,
ótt skáldsagnapersóna geti það.
þessu verki fer allt annað fólk í
gegnum sr. Rögnvald. En ég er
ekkert hræddur um eftirmál.
Þegar maður er að vinna verk,
hugsar hann einungis um það. Ég
held líka að íslendingar hafi
breyst og siðast síðan Þórbergur
skrifaði sína ævisögu.
Hvernig leist þú á hlutverk þitt
sem skrásetjara? Reyndir þú að
draga eitthvað fram úr felum?
Nei, það gerði ég ekki, því þá
hefði ég verið að skrifa söguna
eftir pöntun. Ég leit þannig á
hlutverkið, að ég ætti að vinna
eins vel úr efniviðnum og ég gæti.
Ég væri sem sé skrásetjari þess
sem sr. Rögnvaldur vildi segja, sá
sem reyndi að gefa því mannlega
dýpt. Sr. Rögnvaldur var hins
vegar ekki söguefni fyrir mig,
eins og ég væri að skrifa skáld-
IMUMER
0N
Gunnar Ásgeirsson hf.
,. F" SUÐURLANDSBRAUT16