Þjóðviljinn - 28.10.1988, Blaðsíða 19

sögu. Þegar við ræddumst við,
vissi ég ekki hvaða áhrif ég kynni
að hafa á hann eða hann á mig.
Ég var að vissu leyti að örva
minnið, því það örvast við starf
eins og líkaminn. Ég setti engin
mörk nema fagurfræðileg. Þegar
minnið örvast hættir því stundum
til að fara út í öfgar, og það gerist
líka hjá skáldi. Þá sníður maður
angana af samkvæmt lögmálum
fagurfræði og siðferðiskenndar.
Ef sr. Rögnvaldur formælir ein-
hverjum manni og það fellur ekki
inn í verkið frá fagurfræðilegu
sjónarmiði, sníður maður það af,
annars Iætur maður það standa.
Er ekki einhver mótsögn í
þessu hlutverki þínu eins og þú
skilgreinir það?
í öllu því sem maður gerir í
listum er tvískinnungur og mót-
sagnir. En það eru til bæði hvetj-
andi og letjandi mótsagnir. Vís-
indamaður og fræðimaður heldur
að þær geti fallið í einhvern mót-
sagnalausan farveg, en hann er
ekki til. Maður lætur starfið ráða
ferðinni, og það er ekki til nein
formúla. „íslenskar ævisögur"
eru bara formúlubækur, sem
segja ekkert um manninn né
heldur skrásetjarann.
Svo hefur frést að „Ástir sam-
Iyndra hjóna“ séu að koma út i
nýrri og endurskoðaðri útgáfu.
Hvað veldur þeirri endurskoðun?
Þessi nýja útgáfa er talsvert
endurskoðuð, eins og ég geri
grein fyrir í eftirmála hennar.
Þetta stendur í sambandi við
vandamálið um veruleika sög-
unnar, þ.e.a.s. þann veruleika
manns sjálfs sem í henni birtist.
Þegar maður gefur út sögu er hún
viss veruleiki, en þegar hann les
hana aftur eftir mörg ár er hún
orðin annar veruleiki. En sann-
leikur bókar er margþættur: hann
er stíll hennar, innihald og
þvíumlíkt. Ég ætlaði aldrei að
gefa „Tómas Jónsson" út aftur né
neina aðra af mínum bókum. Ég
áleit, að bók ætti ekki að vera
gefin út nema einu sinni, því það
væri ekki hlutverk skálds að
endurútgefa sínar eigin bækur.
Ég hafði því alltaf færst undan.
En svo bað Jóhann Páll mig um
að leyfa nýja útgáfgu af „Tómasi
Jónssyni", og stóð þá þannig á að
ég svaraði játandi. Ef ég hefði þá
lesið söguna yfir, er líklegt að ég
hefði breytt henni.
Síðan vildi Jóhann Páll halda
þessum endurútgáfum áfram.
Viðhorf mitt hafði ekki breyst,
þótt þessu hefði verið þröngvað
upp á mig og bækur mínar hefðu
birst erlendis án þess að ég hefði
áhuga á því. En ég lét aftur
undan, aðallega til þess að ég
þyrfti ekki að eyða orku í að
standa gegn þessu. Og þegar
skriðan er farin af stað er það eins
með manninn og byltinguna, að
maður veit ekki hvað gerist, at-
burðarásin er í höndum einhvers,
sem er ekki einstaklingur. Ég las
„Ástir samlyndra hjóna" aftur.
Ég er ekki að leita að hinum eina
og sanna tóni, það eru til margir
tónar sem eru aðeins sannir eitt
andartak, og saga hefur ekki að-
eins eitt form heldur mörg, - svo
framarlega sem hún er ekki skrif-
uð út frá einhverri formúlu. Þeg-
ar maður fer eftir einhverri for-
múlu, t.d. raunsæisstefnunni,
hefur hann einhverja fasta við-
miðun. En þegar hann skrifar út
frá sínum eigin veruleika, fer
hann eftir einhverju sem er alltaf
að breytast eða á hreyfingu. Það
er ekki svo að ég hafi nú annað
viðhorf til sagnanna eða efnisins,
og ég veit ekki hvort ég breytti
þessum sögum raunverulega: ég
felldi niður án þess að bygging
eða innihald raskaðist, kannski
til að sýna að hægt er að skrifa
sögu á marga vegu.
Hvað fínnst þér um stöðu
skáldsögunnar nú á dögum?
Það er ekki sérlega mikið að
gerast í bókmenntum, og engin
hrifningar- eða áróðursalda eins
og var þegar „nýja skáldsagan"
var á ferðinni. Þessi „nýja skáld-
saga“ er nú eins og fljót sem rann
út í haf: hún hefur síast út í önnur
verk. Ég þekkti hana fyrst af
orðspori og skrifaði „Leikföng
leiðans" eftir því sem ég hélt að
væri andi hennar. En svo fannst
mér lítið til þessarar „nýju skáld-
sögu“ koma, þegar ég fór að lesa
hana. Maður ruglar oft saman
innihaldi skáldsagna og ástand-
inu á þeim tíma þegar maður
kynntist þeim: á árunum í kring-
um 1960 voru „nýju skáldsögurn-
ar“ eftir Robbe-Grillet, Claude
Simon o.fl. eins og uppreisn gegn
frankismanum, stefnu Francos á
Spáni. Nú er ástandið orðið eins
og það var áður en borgaralega
skáldsagan kom fram, nema það
að bókin er mikil verslunarvara.
Höfundarnir sitja hver í sínu
horni, og ef bók er ekki verslun-
arvara kemur hún út hjá litlu for-
lagi og enginn tekur eftir henni
fyrr en eftir 30-40 ár. En þannig á
það líka að vera, og finnst mér
það eðlilegt: merkilegar bækur
eiga að koma út hjá litlum útge-
fendum, í fáum eintökum og fara
fram hjá almenningi. Það sem er
afarmerkilegt í bókmenntum og
öðru fer alltaf fram hjá alþýðunni
í langan tíma.
En nú er samt ýmislegt fleira
að koma út eftir þig, á íslandi og
annars staðar.
Það er að koma út þýðing eftir
mig á skáldsögunni „Andrúms-
lofti glæps" eftir Juan Benet, sem
kom út á spænsku 1983. Juan Be-
net er verkfræðingur og skáld-
sagnahöfundur frá Baskalandi og
vinnur við virkjunarframkvæmd-
ir. Sagan gerist innan hersins á
eyðistað, svipuðum þeim stöðum
þar sem höfundurinn vinnur. Svo
er „Tóta og táin á pabba“ nýkom-
in út á spænsku og „Tómas Jóns-
son“ á leiðinni, og „Hjartað býr
enn í helli sínum“ er að koma út á
þýsku. Ég hef einnig skrifað
skáldsögur, sem ekki eru á
leiðinni að birtast.
Ertu að bíða eftir réttum tima?
Réttum tíma hjá sjálfum mér
kannski...
En hefur þig aldrei langað til að
skrifa kvikmyndahandrit?
Ég hefði ekkert á móti því að
skrifa kvikmyndahandrit. Ég vil
einmitt benda á, að bókin um sr.
Rögnvald er alveg sérlega vel til
þess fallin að vera þáttaröð í sjón-
varpi, vegna þess að hún er á viss-
an hátt eins og píkaresk skáld-
saga, af svipuðu tagi og Lazarillo
de Tormes: hann fer gegnum
samfélagið og út frá honum er
hægt að sjá pólitískar og félags-
legar hræringar þess, flótta úr
sveitum, fólksflutninga og slíkt,
svo og sálarlíf okkar íslendinga.
Ég hef reynt að leggja áherslu á
það í þessari bók, að hún sé ekki
einungis persónusaga: hún er
sambland af dirfsku og hræðslu,
uppreisn og undirgefni... emj
^Bentu á pann sem
ÞÉR ÞYKIR BESTUR. í Osta-
búðinni getur þú valið. Efþú átt
erfitt með að gera upp við þig
hvort þú vilt mikinn eða lítinn
ost, magran eða feitan, mildan
eða bragðmikinn - þá biðurðu
bara um að fá að smakka og segir
svo til um hvað þú vilt! Þú
ræður hvað þú kaupir mikið af
ostinum. Það má vera ein sneið
til að borða á staðnum eða tíu
kíló til að taka með heim!
S MÁHLUTIR FYRIR
OSTA OG SMJÖR. í Osta-
búðinni geturðu fengið ýmsa
smáhluti til að gleðja ostavini
eða bara sjálfan þig. Ef þú vilt
getum við útbúið pakkann jyrir
þig. Þú ákveður hvað fer í hann
- ostur, ostabakki, ostahnífur
eða eitthvert annað fínerí.
^^ISLUÞJÓNUSTAN ÞÍN.
Ostabúðin sér um veisluþjónustu
og þú getur reitt þig á að sú
veisla verður okkur báðum til
sóma, hvort sem hún er stór eða
smá: Skreyttir ostapinnar af
mörgum gerðum, gómsætar
skinkurúllur, döðlur og paprikur
fylltar með osti svo eitthvað sé
nefnt. Þú pantar, sækir sjálfur
eða lætur senda þér.
Ostabúðin býður að sjálf-
sögðu upp á úrval af efni
svo þú getir útbúið osta-
veisluna sjálfur.
Auk ostsins geturðu valið
um alls konar smáskraut og
annað augnakonfekt til
veislunnar: Kerti, servíettur,
dúka og glasamottur - allt
í stíl.
NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19
AUK/SÍA k9d 1-370