Þjóðviljinn - 28.10.1988, Blaðsíða 29

Myndbandaskólinn
Okkur hefur orðiö nokkuð
tíðrætt um það á liðnum vik-
um, að hinar lifandi myndir
verða í raun ekki að kvik-
mynd, fyrr en í hugarheimi
áhorfandans. „Andann grun-
ar ennþá fleira en augað sér,“
segir í vísunni, og á það ekki
síst við um eiginlegt eðli hinna
lifandi mynda.
Hlutverk kvikmyndagerðar-
mannsins er sem sagt að fóðra
áhorfendur á þeim lágmarks upp-
lýsingum sem nauðsynlegar eru,
til að koma ímyndunarafli þeirra
á skrið. Við getum einnig fullyrt,
að því meira svigrúm sem við gef-
um áhorfendum okkar í þessu til-
Iiti, þeim mun ánægðari verða
þeir með kvikmyndir okkar og
myndbönd.
í þessu samhengi er einnig vert
að gaumgæfa, að við getum aldrei
sett jafnaðarmerki á milli kvik-
myndar og raunveruleika.
Hversu „hlutlaus" sem við teljum
okkur vera, í umfjöllun okkar um
nánar tiltekið viðfangsefni, þá
setur kvikmyndin sjálf, myndmál
hennar, hefðir þess og venjur
okkur alltaf vissar skorður:
Við komumst ekki hjá því að
velja myndhorn, myndskurð og á
hvern hátt raða skal hinum ýmsu
myndskeiðum kvikmyndarinnar
saman. í þessu vali okkar liggur
síðan óhjákvæmilega (meðvitað
eða ómeðvitað) persónulegt mat
okkar og afstaða til viðfangsefn-
isins.
í raun réttri getum við inn í hið
óendanlega logið að áhorfendum
okkar. Fengið þá til að trúa nán-
ast hverju sem er. Þó að því til-
skildu, að við virðum þær hefðir
og venjur, sem skapast hafa um
myndmál hinna lifandi mynda.
ÓLAFUR
ANGANTÝSSON
TÓK SAMAN
14. hluti
Andann grunar fleira
en augað sér
a.
b.
Bflar sem streyma fram og aft-
ur um myndflötinn.
Gangandi vegfarendur sem
notast við gangbrautina.
í umfjöllun okkar um eðli
þessa fyrirbæris úr daglega lífinu,
getum við síðan samhliða-klippt
milli atburðarásanna tveggja.
Samhliða-klipping myndefnis fel-
ur í sér, að í kvikmyndum getum
við gert grein fyrir tveimur eða
fleiri atburðarásum í einu. Ein-
faldlega með því að klippa til
skiptis á milli þeirra. Getum við
þannig lagt áherslu á innbyrðis
orsakasamband þeirra, samtímis
því að við ákvörðum með
klippi-taktinum, hversu hröð
stígandi atburðarásarinnar skal
vera.
Þegar við samhliða-klippum á
milli atburðarásanna tveggja hér
að framan, þá ákvörðum við sem
sagt um leið þann „takt“, sem við
viljum að sé einkennandi fyrir
umferðarmenningu borgarbúa.
Við getum t.d. klippt milli
stuttra myndskeiða (helst nær-
mynda af t.d. púströrum, fóta-
búnaði vegfarenda og götuvitan-
um, sem skiptir úr gulu ljósi yfir í
rautt) og skapað þannig hraðan
takt í klippingunni, sem síðan
gefur áhorfendum til kynna, að
hér sé um býsna erilsöm gatna-
mót að ræða.
Lítum á einfalt mynddæmi
máli okkar til stuðnings:
Hér til hliðar sjáum við nokkur
myndskeið úr stuttri kvikmynd,
sem við getum klallað „Gang-
braut“. Eins og nafngiftin gefur
til kynna, fjallar hún um „daglegt
líf“ gangbrautar, sem staðsett er
á nokkuð erilsömum staðí í miðh-
luta Reykjavíkurborgar.
Mynd þessi getur aukinheldur
skoðast sem ágætis dæmi um,
hvemig við getum notast við
myndbönd, til eigin persónu-
legrar túlkunar og skilgreiningar
á fyrirbærum í nánasta umhverfi
okicar. Fyrirbærum, sem við
fyrstu sýn virðast harla lítilsigld
og hversdagsleg, en sem við nán-
ari athugun búa yfir eiginleikum,
sem henta byrjandanum í
greininni ágætlega sem hráefni
við æfingar hans í meðförum
myndmálsins.
Við getum fullyrt, að lífið við
gangbraut þessa einkennist af
tveimur samhliða atburðarásum.
Eða öllu heldur, að þar eigi sér
stað tvenns konar flæði myndefn-
Ef við hefðum hins vegar ætlað
að sýna áhorfendum framá,
hversu rólegt og kyrrlátt mann-
lífið væri við þessi gatnamót, þá
gerðum við best í því að breyta
klippi-taktinum. í því tilviki velj-
um við s.s. að klippa saman löng
myndskeið og heilmyndir af kyrr-
stæðum bflum og brosandi veg-
farendum, sem bíða rólegir eftir
að ljósin skipti um síðir úr rauðu
yfir í grænt.
Myndmálshefðin gefur okkur
ekki einvörðungu möguleika á að
leggja okkar eigin persónulegu
túlkun á það veruleikasvið, sem
við erum að fást við hverju sinni í
kvikmyndum okkar. Hún gefur
okkur sömuleiðis möguleika á að
hreinlega „ljúga“ að áhorfendum
okkar, og það á býsna
sannfærandi hátt.
Hinar lifandi myndir eiga um
margt svo sammerkt raunveru-
leikanum, að við áhorfendur
eigum oft á tíðum erfitt með að
átta okkur á, hvaða hluta mynd-
efnisins okkur ber að túlka sem
heilagan sannleika og hverja
ekki.
Segjum sem svo, að við viljum
breyta kvikmynd okkar um gang-
brautina í áróðurshrollvekju.
Hrollvekju, sem ætlað er það
hlutverk, að koma yngstu dóttur-
inni í fjölskyldunni endanlega í
skilning um mikilvægi þess fyrir
hana sjálfa, að hún virði umferð-
arreglur þær, sem við daglangt
rembumst sem rjúpan við að
þröngva uppá hana. Hún er að
öðru jöfnu býsna óvarkár í um-
ferðinni.
Jöfn stígandi í klippitakti er eitt
af megineinkennum kvikmynda,
sem byggja allt sitt á spennu og
hraða atburðarásarinnar. Þetta
nýtum við okkur við gerð gang-
brautar-hrollvekjunnar fyrir
yngstu dótturina á heimilinu. Að
sjálfsögðu leikur hún sömuleiðis
sjálf aðalhlutverkið í myndinni:
Við hefjum kvikmyndina með
rólegum klippi-takti (löng mynd-
skeið og heilmyndir, líkt og í
síðara gangbrautardæminu hér
að framan) og aukum hann síðan
smám saman, með töku stuttra
myndskeiða og nærmynda. Við
vitum einnig, að andann grunar
ennþá fleira en augað sér, og að
þessi gömlu sannindi eru einn af
i homsteinum myndmáls kvik-
j myndagerðarlistarinnar.
Því tökum við heilmynd af
1 dótturinni, þar sem hún valhopp-
ar yfir gangbrautina (að sjálf-
sögðu á grænu ljósi í raunveru-
leikanum). Við látum hana nema
staðar á miðri gangbrautinni,
snúa sér að upptökuvélinni og
bera hendur fyrir höfuð sér. Um
leið zoom-um við snöggt inn í
nærmynd af henni. (Sjá mynd-
dæmi 2.) Eftir að við höfum sent
dótturina heim, tökum við nær-
mynd af götuvitanum, sem
skiptir úr gulu yfir í rautt, og enn
eitt myndskeið af bifreið, sem
ekur í áttina að upptökuvélinni. í
síðastnefnda myndskeiðinu
zoom-um við sömuleiðis snöggt
inn í nærmynd af bflnum. (Sjá
mynddæmi 2.)
Eftir að heim er komið, nýtum
við okkur þekkingu okkar á eðli
samhliða-klippingar og stígandi í
klippitaktinum, til að setja á svið
atburð, sem aldrei hefur átt sér
stað í raunveruleikanum. At-
burð, sem myndmál kvikmynda-
gerðarlistarinnar gefur okkur þó
möguleika á að lýsa á býsna
sannferðugan hátt á skjánum eða
, hvíta tjaldinu:
Með því að samhliða-klippa
þessi tvö myndskeið, líkt og gert
er í mynddæmi 2, og skeyta þeim
síðan inn í kvikmynd okkar um
gangbrautina, höfum við sett á
svið umferðarslys, sem í raun hef-
ur aldrei átt sér stað. Þó svo að
við sjáum aldrei bílinn og dóttur-
ina í sama myndskeiði, þá grunar
andann fleira en augað sér, og
áhorfendur draga því „á sýning-
arstundinni“ óhjákvæmilega þá
ályktun, að bíllinn hafi ekið á
stúlkuna.
Eins og dæmin sanna, þá hafa
kvikmyndagerðarmenn nánast
ótakmarkaða möguleika til að
hafa áhrif á skyntúlkun áhor-
fenda á því myndefni, er þeir
kjósa að leggja fýrir þá á hverjum
tíma. Og þ.a.l. jafnvel í vissum
tilvikum skoðanamyndun þeirra í
einstökum málum.
Þeir taka myndir, brot úr raun-
veruleikanum, og raða þeim sam-
an að eigin geðþótta. Koma þeir
síðan þessum kvikmyndum sín-
um á framfæri við okkur áhorf-
endur, eftir að þeir hafa á þann
veg skapað „sína mynd“ af við-
komandi atburðarás eða „ástandi
mála“.
í kvikmyndasögunni eru ótal
dæmi þess, hvernig nákvæmlega
sömu myndir (t.d. úr seinni
heimsstyrjöldinni eða Viet-Nam-
stríðinu) hafa verið notaðar, til
að skjóta stoðum undir tvær eða
fleiri mismunandi „túlkanir“ á
raunveruleikanum. Einfaldlega
með því að markvisst er ráðskast
með hvort tveggja: mynd og
hljóð.
Fréttatímar sjónvarpsstöðv-
anna eru sömuleiðis ótæmandi
fjársjóður fyrir þá, sem hafa gam-
an af að rannsaka nánar áhrifa-
mátt myndmálsins. í raun réttri
er ekki til neitt, sem að sönnu
mætti kalla „hlutlausan fréttafl-
utning“. Þó svo að það sé opinber
stefna ráðamanna og ósk okkar
allra, að slíku sé framfylgt. Þó
ekki væri nema í ríkisreknu fjöl-
miðlunum.
í þess stað endurspeglar frétta-
flutningur sjónvarpsstöðva þau
viðhorf, sem ráðandi eru í við-
komandi þjóðfélagi á hverjum
tíma. Og oftastnær án tillits til
viðhorfa þeirra minnihlutahópa,
sem e. t. v. eru á öndverðum
meiði við ríkjandi hefðir og venj-
ur í samfélaginu.
Þannig hefur til skamms tíma
verið nær útilokað fyrir Gyðinga
að koma trúarboðskap sínum á
framfæri við fjölmiðla í Sovét-
ríkjunum, og sömuleiðis býsna
ólíklegt að bandarískir sjón-
varpsáhorfendur fái nokkurn
tíma að fylgjast með framhalds-
þáttum í sápuóperuformi um
„ágæti“ hins kommúníska þjóð-
skipulags Sovétríkjanna á Stalín-
tímanum.
’ Ofangreint sýnir okkur framá
hversu miklilvægt er, að við lítum
gagnrýnum augum á allt það
myndefni, sem nútíma fjjölmiðl-
ar hafa uppá að bjóða. Kvik-
myndir og sjónvarp eiga aukin-
heldur svo sterk sameinkenni
með raunveruleikanum, að þar
er sérstakrar aðgátar þörf. Að
sjálfsögðu skuluð þið einnig lesa
það, sem á þessum síðum stendur
með gagnrýnu hugarfari. Þessi
texti er jú einnig ein tegund fjöi-
miðlunar. Honum er jú ætlað að
hafa áhrif á ykkur í vissu tilliti.
Kannski efist þið um réttmæti
þess, sem í honum stendur. Þið
viljið e. t. v. gera kvikmyndir á
allt annan hátt, en frá er greint á
þessum síðum. Ef svo er: Fram-
kvæmið hugmyndir ykkar.
Myndmálið er jú eins og íslenska
tungan, sífelldum breytingum
undirorpið. Hér er um að ræða
þróun, sem aldrei tekur enda.
Hluta af hefð, menningararf-
leifð, sem þið eigið að sjálfsögðu
ykkar þátt í að skapa.
Föstudagur 28. október 1988 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 29
BRIDD
„Tala saman í vörninni" hljómar
kunnuglega í eyrum handboltaþjóð-
arinnar við ysta haf. Það sama gildir í
bridgeíþróttinni. Að vísu er bannað
að tala í eiginlegum skilningi, en
skilaboðum má koma frá sér á annan
hátt. Lítum á dæmi:
1097
862
Á109
KG109
43
10754
742
ÁD86
Sagnir höfðu gengið:
Norður Austur Suður Vestur
1 spaði pass
1 grand Pass 3 spaðarPass
4 spaðarPass Pass Pass
Útspilið er tígulþristur, nían frá
blindum og spurning er, hvað gerir þú
í Austur?
Frá bæjardyrum Austurs er ljóst,
að það eina sem ekki má gera, er að
félagi spili hjarta, þegar/ef hann
kemst inn á tromp. Til að tryggja það,
er nauðsynlegt að vanda ígjöfina í tíg-
Ólafur
russon
ulútspilið. Setja sjöuna ef þið kallið
hátt, annars tvistinn ef þið kallið lágt.
Ef þið kallið ekki í viðkomandi lit í
útspili, en notið hliðarköli (Lavin-
thal) þá er reglan sú að tveir litir
koma til greina aðrir en útspilarinn og,
trompliturinn. Hærra spilið bendir þá
á þann litinn sem meira gildi hefur og
lægra spilið á þann litinn sem lægra
gildið hefur. í þessu tilviki hefði sjöan
bent á hjartað og tvisturinn í tígli bent
á laufið. í spilum sem þessum er al-
gengt að félagi „gefi“ spilið með ótím-
abæru útspili frá eigin háspilum. Spil-
ið allt var svona:
1097 862 Á109 KG109
K8 43
KG93 10754
D853 742
742 ÁDG652 ÁD KG6 53 ÁD86
Tekið úr Partnership Defense (Wo-
olsey)