Þjóðviljinn - 25.11.1988, Page 16

Trúin, ástin og efinn nefnist fyrsta bindi endurminninga séra
Rögnvalds Finnbogasonar á Staðastað, sem Guðbergur
Bergsson skráði og Forlagið gaf út fyrir skömmu. I bókinni
rifjar séra Rögnvaldur upp æsku sína í Hafnarfirði, námsárin í
guðfræðideild Háskólans. I þeim brotum úr bókinni sem hér
birtast, segir séra Rögnvaldur frá fyrstu námsárum sínum í
háskóla.
í meginatriðum voru háskólap-
rófin samt af sama toga og þau
sem maður hafði verið að taka,
allt upp úr barnaskóla, gegnum
gagnfræðaskóla og menntaskóla,
- það reyndi mest á minnið. En
sjálfstæð dómgreind var ekki vel
séð. Yfirleitt átti nemandinn að
tileinka sér viðhorf bókanna, og
bækurnar voru valdar af kennur-
um sem kusu það sem þeim þótti
girnilegast, var í samræmi við
anda þeirra og skoðanir. Þannig
fór allt í ósköp mannlegan farveg,
lokaðan hring, kannski vítahring
andans. Sem ég, hinn ungi
leitandi maður, var í vissri and-
stöðu gegn og vildi opna fyrir ný-
jum anda, nýjum skilningi og
veita inn í eilífri æsku.
En eitthvað svipað mun þetta
vera enn í dag í hinum húmanísku
fræðum. Hver tíð hefur sína
stefnu, sinn skóla sem gjarnan
lítur smáum augum á fortíðina og
brosir góðlátlega að barnaskap
þeirra, sem gengnir eru, og því
liðna. Menn halda á hverjum
tíma að þeir séu að höndla sann-
leikann hverju sinni, þótt ekki
þurfi ýkja mörg ár til að sýna
fram á það að þeir hafi vaðið í
villu og svima. Og þetta sann-
leikslögmál gildir ekki síður um
raunvísindin og þeirra „sann-
leik“.
Tíminn leið. Og dagarnir, sem
maður kveið, voru komnir yfir
mann fyrr en varði. Og þeim var
líka lokið fyrr en varði. Dagarnir
eru þannig.
Ég átti aðeins eitt eftir, það var
prófprédikunin. Mér var úthlut-
að eða ég var látinn draga um
bæði hvar ég yrði í röðinni og
hvaða texta ég fengi til að Ieggja
út af. Ég man að ég dró verkefnið
„Góði hirðirinn". Það er úr tí-
unda kafla Jóhannesarguð-
spjalls. Og af okkur fimm átti ég
að ganga fyrstur í prédikunarstól.
Ekki bætti það úr skák.
Prédikunina samdi ég á dags-
stund. Ég reyndi að vanda mál
mitt, fága þessa smíð, fylla hana
af anda, gæða hana lífi sem væri
sprottið frá guði, af íslenskri
tungu, úr texta ritningarinnar og
kæmi frá minni innri leynd og
gæfi í skyn andagift verðandi
hirðis.
Nú var aðeins eftir eitt - að
flytja hana. Það skyldi gert á þar
tilteknum degi, í háskólakapell-
unni. Viðstaddir voru ýmsir
menn sem létu sig kristindóm
hinna verðandi presta einhverju
máli skipta, og svo þeir aðstand-
endur sem gáfu sér tóm til að
koma og hlusta á okkur.
Ekki man ég hverju ég klædd-
ist. Það var venja að búast sínu
besta pússi, en ég átti engin kjól-
föt og held að ég hafi bara verið í
stúdentssmókingnum mínum.
Þarna var ég kominn í prédikun-
arstól með undarlegan þurrk í
munninum og fannst, eins og svo
oft síðar, að hér ætti ég ekkert
erindi, ég væri að fara inn í helgi-
dóm sem stæði mér ekki opinn,
ég væri eins og þjófur eða ræningi
í annarra manna húsi.
Framsögn mín varð því eftir
þessu. Tungan varð skyndilega
þurr og gómurinn og munnurinn
líkur brenndum leir. Ég þorði
ekki að dreypa á vatni, sem var í
glasi við hliðina á mér, af ótta við
að ég mundi annað hvort missa
það niður eða mér svelgdist á.
Það var jafnvel enn óbærilegri
hugsun en það að ég stamaði orð-
in fram úr þurrum munninum.
Engu að síður lauk ég prédikun-
inni og fékk, að mig minnir,
fyrstu einkunn. En mér duldist
ekki að framsögn mín og prédik-
unarmáti höfðu ekki verið í nógu
góðu samræmi við það sem ég
tlutti, að hvort tveggja hefði
dregið mig niður. Svona getur
mat manns sjálfs verið ólíkt mati
annarra og hin innri kvöl öðrum
hulin.
Kannski heillar það mest sem
af hrjáðum huga sprettur.
- 0 -
Ég man ekki lengur hvernig
fundum okkar séra Sigurbjarnar
Einarssonar bar saman. En brátt
varð ég heimilisvinur hjá honum.
Hann bauð mér oft heim og var
mér mjög hjálpsamur og vildi
greiða götu mína í hvívetna, með-
al annars með því að hleypa mér í
próf, þótt ég væri að dómi Ás-
mundar aðeins að byrja í fræðun-
um eða eins og hann sagði:
Þér eruð nú rétt að byrja hjá
okkur.
Sigurbjörn var barnmargur.
Þau hjónin bjuggu í húsi við
Freyjugötuna. Barnahjörðin var
að vaxa úr grasi, allt elskulegir
krakkar og skemmtilegir. Sjálfur
var Sigurbjörn einstaklega heill-
andi persónuleiki og orðhagur,
hnyttinn í svörum, og þess vegna
sá kennari sem ég hafði mest dá-
læti á í deildinni. Ef til vill fannst
mér hann standa mér nær en aðrir
kennarar deildarinnar af því
hann kom úr svipuðu umhverfi
og ég, var af fátæku fólki kominn
og vissi hvað fátækt og basl var.
Hann hafði ekki Iöghelgaðar
embættismannastéttir að baki sér
né auð í garði. í þokkabót var
hann hlýr og skemmtilegur, hafði
lag á að hæna unga menn að sér
og koma til móts við þá á annan
máta en hinir gömlu. Én hann átti
það til að vera dálítið partiskur á
köflum, eins og viss tegund af ís-
lenskum vitmönnum, og reyndar
ákveðin tegund af kjánum líka.
Þeir eiga til í sér þetta sama, svo í
þessu verður stundum ekki greint
á milli vits og kjánaláta. Hann var
þess vegna ekki jafnheillandi
fyrir þá sem hann hafði horn í
síðu á eða voru andsnúnir honum
í guðfræðilegum efnum. Af
mannlegum sjónarhóli séð kann
það að orka tvímælis að and-
skotast við menn fyrir það eitt að
hafa önnur sjónarmið í trúar-
legum efnum en maður sjálfur,
því guðshugmyndirnar eru
jafnmargar okkur, leitandi
mönnum.
Sigurbjörn var mikill ræðu-
maður, en snilld hans fólst
kannski í listrænum umbúnaði
fremur en í innihaldinu eða rök-
hugsun og uppbyggingu ræðunn-
ar. Enda getur tungan og lipurð
hennar og vald á málinu oft orðið
þrándur í götu raunverulegs gáfn-
afars og rýrt innihald orðanna.
í þessu sambandi minnist ég
orða Magnúsar skálds Ásgeirs-
sonar, sem hann lét falla eitt sinn
þegar við vorum að ræða um
skáldskap Jóhannesar úr
Kötlum:
Hann Jóhannes á svo létt með
að ríma að það verður stundum á
kostnað hugsunarinnar.
Þetta viðhorf til ræðulistar Sig-
urbjarnar kemur fram í grein sem
Gunnar Benediktsson skrifaði,
að ég held í bókinni Hinn gamli
Adam í oss. Þar tekur hann fyrir
eina ræðu Sigurbjarnar og fer
hörðum orðum um það siðleysi er
hún spegli. Kannski stafaði
gagnrýni Gunnars að einhverju
leyti af pólitískri andúð á Sigur-
birni eða af afbrýðisemi. Hvað
um það, núna held ég að skipuleg
bygging stólræðu beri kannski
ekki alltaf vitni um nálægð við
eðli guðdómsins eða óbiluga trú,
vegna þess að trú og einlægni
finnst tíðum í því sem er veikt,
óljóst og þokukennt.
Sigurbjörn átti ekki aðeins að-
dáendur meðal stúdenta heldur
líka í prestastétt, svo ýmsir vildu
frama hans meiri en þann að
hann væri dósent. Þeir ætluðu
honum að taka við ríkinu í fyll-
ingu tímans og verða biskup, sem
hann varð. Kannski hefur hann
sjálfan dreymt um slíkan frama.
Én hvað sem draumum hans hef-
ur liðið var hann kosinn biskup
með yfirgnæfandi meirihluta at-
kvæða, þannig að hann hefur náð
út fyrir óskir sínar eðá getað gert
þær og drauma sína að óskum
annarra, sjálfum sér í hag, þjóð-
inni og vonandi trúnni í landinu
líka, með því að beita persónu-
töfrum og viti. Og þá er allt
fullkomnað. Mér skildist ekki
fyrr en löngu síðar, hversu löng
leið kann að vera frá biskups-
dómi að heilagleika.
Eins og oft vill verða þá breytti
embættið og valdið Sigurbirni.
Við biskupskjörið gerðist það
sem er undarlegt en mannlegt,
meira að segja hjá prestum, að
maður sem hafði verið dáður af
nemendum sínum í guðfræði-
deildinni féll í áliti hjá mörgum,
eftir að þeir voru orðnir prestar
en hann biskup. Þessú var öfugt
farið með Ásmund.
Af þessu má ef til vill þann lær-
dóm draga, að eitt er að vera góð-
ur kennimaður og annað að vera
gegn biskup.
Það var ýmislegt sem fór leynt í
persónu Sigurbjarnar og hann
lumaði á en tók síðan fram við
hentugleika, eins og þörf fyrir
píslarvætti. Eftir að hann hafði
haldið þrumandi ræður gegn
hernum og Atlantshafsbanda-
laginu, sneri hann skyndilega við
blaðinu. Mér er ekki grunlaust
um að það hafi verið vegna þess
að hann hafi fengið ábendingu
um það frá þeim sem ætluðu að
styðja hann til biskupskjörs, að
hann yrði að hætta öllum af-
skiptum af stjórnmálum, ef hann
ætlaði að gera sér vonir um að
verða kosinn til biskups.
Annað var líka talandi tákn
þessa tíma, en það var sú nauðsyn
fyrir hægriöflin í landinu, að
margir „iðrandi vinstrisinnar“
kæmust í háar valdastöður. Þar
var þeim síðan miskunnarlaust
veifað sem fyrrverandi villuráf-
andi sauðum framan í það lið sem
sat eftir í rauðum vinstrisyndum
sínum en þráði þó kannski ekkert
heitar en það að hverfa frá þeim
til syndlauss lífs í Sjálfstæðis-
flokknum og helst að komast á
framabraut.
Þannig eru einstaklingar gerðir
að leiksoppum, jafnvel bestu
menn, sem átta sig hvorki á sjálf-
um sér né þjóðfélagsöflum hvers
tíma. Þess vegna kæmi mér það
Séra Rögnvaldur á Staðastaó meó Guöbergi Bergssyni sem skráir sögu hans.
16 StÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 25. nóvember 1988