Þjóðviljinn - 22.04.1989, Blaðsíða 19

Laugardagur 22. apríl 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19
mi Katalana
menningu og þar með katalönsku
þjóðerni. Götur voru skírðar upp
á spænsku, spænsk örnefni sett í
staðinn fyrir katalönsk, það var
meira að segja bannað að letra á
legsteina á katalönsku, það var
bannað að prenta á móðurmálinu
og öll opinber notkun þess var
bönnuð. í skólum var að sjálf-
sögðu ekki kennt á öðru en
spænsku. Ef við strákarnir tölu-
ðum saman á katalönsku í návist
einhverrar persónu frá því opin-
bera, fengum við að heyra slettur
eins og: „Talið ekki eins og hund-
ar, heldur kristinna manna mál.“
Skil Retórómana
og Rúmena
„En það var reynt að halda
þetta út. Sem strákur var ég í kat-
alanskri skátahreyfingu, sem
lagði það fyrir sig að skrá niður
katalönsk örnefni, svo að þau
féllu ekki í gleymsku. En auðvit-
að varð það að fara leynt. Franco
reyndi líka að kæfa þjóðernið
með því að skipuleggja innflutn-
ing fólks, svo að nú eru um 30%
íbúa Katalóníu aðfluttir. En
sumir afkomenda innflvtiend-
anna hafa farið að líta á sig sem
Katalana.
Katalanskan er á margan hátt
ólík kastilíönsku. Framburður-
inn er ólíkur, ég held að verulegu
leyti vegna þess, að kastilíanskan
varð hvað það snertir fyrir svo
miklum áhrifum frá arabísku.
Katalanskan hefur þar að auki
minnabreystfrálatínunni. Égget
til dæmis talað við fólk, sem hefur
retórómönsku, gamalrómanskt
mál sem talað er á vissum svæð-
um í Sviss, að móðurmáli, án þess
að hafa nokkuð í því máli lært, og
sama er að segja um rúmensku.“
„Hvernig stóð á því að þú
skyldir lenda alla leið hingað upp
til íslands?
„Þegar ég hafði komist til full-
orðinsára, fannst mér komið að
einskonar tímamótum í lífi mínu.
Það stóð sumpart í sambandi við
það að ég er Katalani, og mér
fannst að nú væri að því komið að
ég gerði það upp við mig, hvort
ég yrði um kyrrt í ættlandinu og
reyndi að aðlagast ástandinu, eða
færi úr landi. Eg kynntist um það
leyti Álfrúnu Gunnlaugsdóttur,
sem þá var í Barcelona, hún sagði
mér margt um land sitt ogm.a. að
þar væri auðvelt að vinna sér inn
peninga í síld. Mér fannst þetta
spennandi og sérstakt og það
varð til þess að ég kom hingað.
Svo kynntist ég Kristjönu minni
og niðurstaðan varð sú að ég sett-
ist hér að.
Baltasar. Mynd: Jim Smart.
Um tíu aldir eru liðnar frá því að
greifinn af Barcelona gerðist
óháðurFrakkakonungi. Katalónía
hefur lengi verið mikilvægasta
svæði Spánar efnahagslega séð og
nýtur sín vel í Evrópubandalaginu
niður. Sú viðureign, sem háð var
er lýðveldisstjórnin hafði sem
mest að vinna gegn her Francos,
átti ásamt með öðru þátt í að svo
fór sem fór í því stríði.
Einræðisstjórn Francos reyndi
eftir bestu getu að útrýma menn-
ingu þjóðernisminnihluta, svipti
Katalóníu allri sjálfstjórn og
harðbannaði alla opinbera notk-
un máls þeirra. Þeim gamla var
sérlega mikið áhugamál að hafa
fullt taumhald á Katalönum,
sökum þess hve mikilvægt land
þeirra var efnahagslífi Spánar.
Katalanskur brandari frá þeim
árum er á þessa leið: Salazar, ein-
ræðisherra Portúgals um langan
aldur samtíma Franco, á eitt sinn
að hafa stungið upp á því við kol-
Iega sinn að þeir skyldu sameina
ríki sín. Franco tók vel í það, þó
með einum fyrirvara: „Fyrst verð
ég að spyrja Katalóníumennina
hvort þeir hafi nokkuð á móti því
að vinna fyrir ykkur líka.“
Aö breyta
steinum í brauð
Sjálfsímynd Katalana er sem sé
nokkuö onnur en Spánverja í
þrengstu merkingu orðsins, það
er að segja Kastilíumanna, sem
horfa stoltir til forfeðra, er ruddu
márum út af Pýreneaskaga, og
konkistadóra er lögðu undir sig
Ameríku. Þjóðarerfð Katalana
er fremur tengd iðnaði, verslun,
sjómennsku. I efnahagslegri og
félagslegri þróun hafa þeir frem-
skiptust í stórjarðeigendur og
snauða leiguliða. Um dugnað
Katalana, einkum í atvinnu- ■
rekstri og efnahagsmálum, er til
vitnis eftirfarandi orðtak á spæn-
sku: Catalan de las piedras hacen
pan (Katalanar breyta steinum í
brauð). Þeir hafa orð á sér fyrir
að vera praktískir og lagnir og í
þaráttu sinni fyrir auknu sjálfræði
hafa þeir verið hófsamari en ekki
siöur haft erindi sem erfiði en
Baskar.
Gamalt og nýtt í Katalóníu. Lengst til vinstri: Vatnsgeymir forn í kirkju-
stíl, er hefur verið endurnýjaður og gerður að sýningarsal. Má þar
skoða teikningar og módel viðvíkjandi fyrirhuguðum framkvæmdum í
Barcelona, ekki síst í sambandi við Ólympíuleikana 1992. Til vinstri:
Sant Climent i Taull, 12. aldar málverk. Fyrirofan: Hús stjórnar Katal-
óníu, La Generalitat.
ur verið samferða iðnaðarsvæð-
um Vestur-Evrópu en öðrum
hlutum Spánar. Þar hefur lítið
farið fyrir aðli, en stórborgara- og
millistéttir verið þeim mun sterk-
ari. Landbúnaðurinn hefur eink-
um verið rekinn af stöndugum
sjálfseignarbændum gagnstætt
því sem algengast var annarsstað-
ar á Spáni, þar sem sveitamenn
Blómleg
fagurmenning
í fagurmenningu hafa Katalan-
ar einnig getið sér góðan orðstír.
Antoni Gaudí, sem sett hefur
mikinn svip á Barcelona, er í röð
fremstu arkítekta sögunnar,
listmálararnir Salvador Dalí og
Miró voru Katalanar og meðal
þekktustu núlifandi listmálara er
Katalaninn AntoníTapíes. Pablo
Picasso ólst upp í Barcelona og
mótaðist þar. Casals, sellistinn
heimsfrægi, var Katalani og
svona mætti lengi telja.
Þegar Franco var allur fékk
Katalónía sjálfstjórn að nýju,
víðtækari en á 4. áratugnum, og
er t.d. nálega einráð um fræðslu-
mál sín. Frá því að sjálfstjórn var
komið á 1979 hafa þrennar kosn-
ingar farið fram þarlendis og
vann í öll skiptin þjóðernissinnað
flokkabandalag undir forustu
Jordis Pujol, forseta stjórnar
Katalóníu, sem á katalönsku
heitir Generalitat de Catalunya.
Spánn á nú við ærna efnahags-
örðugleika að stríða og atvinnu-
leysi er þar rneira en í nokkru
öðru Vestur-Evrópuríki. En Kat-
alónía virðist klára sig tiltölulega
vel á þeim vettvangi sem oftar;
þannig kvað hagvöxtur þar vera
fyrir ofan meðallag Evrópuband-
alagsins sem heildar.
dþ.