Þjóðviljinn - 22.04.1989, Blaðsíða 21

HFJ .CARMENNINC.IN
Leikrit um dreng og kött
Og kötturinn er guð. Rætt við Per Olof Enquist, rithöfund og gest á málþingi um list og
gagnrýni í Norræna húsinu
Per Olof Enquist er mjög
hávaxinn maöur, grannur án
þess að vera horaður og hæ-
versklega lotinn. Hann er
stilltur, jafnvel feiminn, í
bláum gallabuxum og skyrtu í
stíl - Svarthöfði hefði kallað
hann lónlí blú boj. Þó er þetta
víðkunnur maður fyrir skáld-
sögur sínar og leikrit, til dæm-
is eru tuttugu leikhús í Þýska-
landi búin að kaupa réttinn á
nýjasta leikritinu hans, því
sem Borgarleikhúsið í Ála-
borg sýndi Reykvíkingum í
gær undir nafninu I morfars
hus - Heima hjá afa.
íslenskir leikhúsgestir hafa
fengið að sjá tvö verk Per Olof
Enquists á íslensku. Á Litla sviði
Þjóðleikhússins léku Helga
Bachmann, Erlingur Gíslason og
Edda Þórarinsdóttir Nótt
ástmeyjanna sem fjallar um
August Strindberg og tvær rúm-
frekar konur í lífi hans. Og
Leikfélag Reykjavíkur sýndi
okkur nokkru seinna Úr lífi án-
amaðkanna sem einkum sýnir
samskipti hinnar frægu dönsku
leikonu Jóhönnu Lovísu Heiberg
og ævintýraskáldsins H. C.
Andersens, sem Guðrún Ás-
mundsdóttir og Þorsteinn Gunn-
arsson léku.
Per Olof Enquist er hingað
kominn til að taka þátt í málþingi
um list og gagnrýni í Norræna
húsinu - og til að sjá í fyrsta sinn
rómaða uppsetningu Stefáns
Baldurssonar á leikritinu Heima
hjá afa sem reyndar heitir á
sænsku I lodjurets timma eða
Stund gaupunnar. Við spurðum
ekki strax um nýja leikritið held-
ur hvers vegna hann hefði svona
mikinn áhuga á löngu látnum
listamönnum eins og Strindberg
og H. C. Andersen.
Hver er
geðveikur?
„Mér dettur eiginlega ekki í
hug nein ástæða,“ svarar Enqu-
ist, „þetta var alger tilviljun. Ég
bjó í Bandaríkjunum um skeið og
hélt þá fyrirlestra í háskóla um
Strindberg, og eitt af því sem ég
tók fyrir var einþáttungurinn
„Hin sterkari". Þegar ég fór að
skoða hann fannst mér hann ein-
kennilegur, mér fannst Strind-
berg vera að skjóta einhverju
undan. Og ég skrifaði Nótt
ástmeyjanna mjög hratt sem eins
konar viðbrögð. Það var fyrsta
leikritið mitt, en þá var ég búinn
að skrifa skáldsögur í á annan
áratug.“
Fyrsta skáldsaga Enquists,
Kristalsaugað, kom út 1961 en
Nótt ástmeyjanna skrifaði hann
1975. Svo bjó hann til handrít að
þáttaröð í sjónvarpi um ævi
Strindbergs og vann seinna bók
upp úr því.
Það var sem sagt Strindberg
sem kom þér afstað við að skrifa
leikrit?
„Já, það er óhætt að segja það.
Eitthvað svipað gerðist þegar ég
skrifaði Úr lífi ánamaðkanna. En
H.C. Andersen er ekki aðal-
persóna þess verks heldur frú
Heiberg. Ég las mikið um þessa
listrænu gullöld Dana, nítjándu
öldina, meðal annars frægar
endurminningar frú Heiberg, og
allt í einu var leikritið komið.
Það sem kom mér af stað var
ekki einungis áhugi á þessum
látnu listamönnum heldur hitt að
það er þægilegt að nota þekkt
fólk til að koma hugmyndum á
framfæri. Leikhúsgestir þekkja
persónurnar, hafa hugmyndir um
þær fyrirfram og áhuga á þeim. í
gamla daga skrifuðu menn „kon-
ungaleikrit" til að segja kafla úr
þjóðarsögunni. Ég nota þekkt
nöfn til að ræða sammannlegan
vanda. En görnlu leikritin fóru
ekki eins nærri einkalífi þessa
fræga fólks og mín verk gera. Það
hefði til dæmis enginn þorað hér
áður fyrr að láta konunginn missa
fölsku tennurnar á sviði.“
Upprisinn
köttur
Segðu mér ofurlítið frá nýja
leikritinu þínu, sem við fáum á sjá
á dönsku núna.
„Þetta er trúarlegt verk, frum-
spekilegt. Það fjallar um dreng
sem er lokaður inni fyrir lífstíð á
geðsjúkrahúsi. Hann er geð-
veikur - eða er hann kannski ekki
geðveikur? Aðalefnið er sam-
band hans við rauðan kött sem
hann fær að hafa hjá sér í klefan-
um. Leikritið er sem sagt um
dreng og kött. Og kötturinn er
guð.“
Þessi drengur kemur líka fyrir í
skáldsögunni Fallinn engiíl frá
1985.
„Já, þar er hann aukapersóna
en í leikritinu er hann aðalper-
sóna.“
Mér hafði skilist að þú vœrir að
velta fyrir þér tilgangslausum of-
beldisverkum, bæði í kaflanum
um drenginn í skáldsögunni og í
leikritinu?
„Drengurinn situr inni fyrir að
hafa myrt tvær manneskjur, en
það er bara ytra atvik í sögu hans.
Þetta leikrit er um innri atvik,
fyrst og fremst um samband
drengsins og kattarins."
Þú átt sjálfur kött.
„Það eiga rnargir kött.“
Er leikritið fremur trúarlegt en
til dæmis heimspekilegt?
„Ég get ekki skilið þar á milli,
en það er auðvitað um tilvistar-
vanda mannsins... Eins og ég segi
er leikritið um dreng og kött, en
kötturinn sést ekki á sviðinu.
Hann er dauður og upprisinn,
kannski er hann á himnum, það
er erfitt að fullyrða nokkuð um
það.“
Drengurinn í leikritinu er mikill
einstœðingur. Hvernig œskuár
áttirhú sjálfur?
„Ég er fæddur og alinn upp í
litlu þorpi í Norður-Svíþjóð, síð-
an er liðinn langur tími og nú bý
ég í Kaupmannahöfn. Faðir minn
dó þegar ég var pínulítill og móð-
ir mín ól mig upp. Hann var
skógarhöggsmaður, hún var
kennari. Það er ekki gott að segja
hvernig æsku ég átti, en ýmislegt
á ég sameiginlegt með drengnum
í leikritinu. Til dæmis er húsið
sem hann talar um húsið sem
pabbi byggði og ég fæddist í.“
Á erindi
við íslendinga
Hvað ertu að fást við núna?
„Ég er að skrifa skáldsögu og
vinna að kvikmyndahandriti með
Jan Troell, kvikmyndaleikstjór-
anum sem gerði Vesturfarana.
Það er um þroskaár í lífi finnsks
drengs..."
Fortíðin ennþá einu sinni?
„Nei, drengurinn er að alast
upp núna, á okkar dögum.“
Viltu segja lesendum eitthvað
að lokum?
„Já, mig langar að segja að ég
held að nýja leikritið mitt eigi er-
indi við fslendinga og mér þætti
gott að fá það á svið á íslensku.
Það ber að ýmsu leyti keim af
íslenskum hugsunarhætti, ef ég
þekki hann rétt, og krafturinn í
drengnum í leikritinu minnir á
persónur í íslendingasögunum."
SA
Per Olof Enquist. Mynd: Jim Smart.
Þrjár viðurkenningar
íslenskt barnaefni haslar sér völl erlendis
Barnabókaráöið, íslands-
deild alþjóðasamtakanna
IBBY, héldu sérstæða barn-
askemmtun í Norræna húsinu
á sumardaginn fyrsta þar sem
börn skemmtu með lestri,
söng og dansi. Húsfyllirvarog
góður rómur gerður að ungu
listamönnunum.
Á skemmtuninni voru veittar
árlegar viðurkenningar til lista-
manna fyrir framlög til barna-
menningar; í ár voru þær þrjár:
Brian Pilkington fékk viðurkenn-
ingu fyrir myndabókina Örkin
hans Nonna, Guðlaug Richter
fyrir unglingabókina Jóra og ég
og Herdís Egilsdóttir fyrir hand-
ritið að Pappírs-Pésa sem sjón-
varpið sýndi í vetur. Herdís lét
uppi við gesti að Pappírs-Pésa
yrði lengra lífs auðið því hún væri
að skrifa fleiri þætti. „Það er hálf-
gert leyndarmál en það getur
jafnvel verið að hann fari út í
lönd,“ sagði hún, og allir lofuðu
að steinþegja.
Brian Pilkington sagði að Örk-
in hans Nonna væri seld til sjö
landa, en ný bók sem hann samdi
á ensku undir heitinu Grandfat-
her Christmas (Afi jólasveinn)
hefur þegar verið seld til ellefu
þjóðlanda. Hún kemur samtímis
út þar og hér heima árið 1990.
„Þetta er gömul hugmynd sem
hefur verið lengi að þróast,“
sagði Brian, „um gamlan mann
með sítt hvítt skegg sem hefur at-
vinnu af að leika jólasvein um
jólaleytið. Þá leikur lífið við
hann, en hvað gérir hann allt árið
milli jóla? Skeggið er honum til
eilífs trafala, en ekki má hann
raka það af, þá eru jólin í hættu!
Þetta er sagan af því hvernig hann
þraukar, atvinnulaus, alla þessa
löngu mánuði. Fyrst átti þetta að
verða brandarabók handa full-
orðnum, nú er hún orðin barna-
bók, en hún er ennþá mjög fynd-
in.“
SA
Laugardagur 22. apríl 1989 NYTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21