Þjóðviljinn - 24.11.1989, Blaðsíða 13

TÍÐARHYGGJA
Nýtt helgarblað ræðir við Svanfríði
Jónasdóttur fyrrverandi varafor-
mann Alþýðubandalagsins um nið-
urstöður landsfundarins og fram-
tíðarhlutverk flokksins í mótun ís-
lensks þjóðfélags
Þar liggur framtíðarvon flokks-
ins.
Fortíðarhyggja
og nýsköpun
Þú talar mikið um fortíðar-
hyggju annars vegar og nýsköpun
hins vegar. Hvað átt þú við með
fortíðarhyggju?
Hún birtist í því viðhorfi að
nota allar nýjar tillögur og ný-
breytni í því skyni að hræða fólk
með því, að þarna sé verið að
svíkjast aftan að einhverju sem sé
hinn hreini sósíalismi, hin löngu
viðurkenndu sannindi, sem ekki
megi hrófla við. Þrátt fyrir þær
stórtæku breytingar sem átt hafa
sér stað bæði innanlands og er-
lendis, þá voru skilaboð þessa
fólks þau, að Alþýðubandalagið
væri best sett með að halda í
gömlu leiðirnar. Ég verð að
viðurkenna að þau sjónarmið
voru mér og ýmsum fleiri póli-
tískt áfall. Steingrímur J. Sigfús-
son gerði sig talsmann þessara
sjónarmiða, en að baki kjöri hans
var ekki bara fortíðarhyggja,
heldur líka einangrunarstefna,
þar sem spilað var á ótta fólks við
þær miklu hræringar sem eiga sér
stað í alþjóðamálum í dag.
Flokksforystan
hefur þrengst
Lítur þú á varaformannskjörið
sem persónulegan ósigur?
Nei, ég lít alls ekki svo á að
þessi kosning hafi beinst gegn
mér persónulega. Hún var liður í
þeim átökum, sem áttu sér stað á
fundinum, og niðurstaðan gefur
ekki einu sinni rétta mynd af
þeim straumum, sem þarna voru,
því ráðherrastaða Steingríms
hafði auðvitað sitt að segja.
Ég hlýt hins vegar að meta það
sérstaklega, hver það var sem
bauð sig fram gegn mér. Að það
skyldi vera minn eigin þingmað-
ur. Það segir mér auðvitað
ákveðna sögu, að hann skyldi láta
hafa sig í þetta. Sú röksemd að
þetta hafi átt að breikka forystu
flokksins er að mínu mati hlægi-
leg. Forysta flokksins er meira en
formaður og varaformaður. Hún
er líka þingflokkur og ráðherrar,
þegar flokkurinn er í ríkisstjóm.
Með því að ýta mér út hefur for-
ysta flokksins þrengst. Stefnu-
mótun flokksins ræðst heldur
ekki af þessari kosningu. Hún fer
fram á landsfundi og í miðstjóm,
þar sem pólitískar línur eru
lagðar. Framkvæmdin er síðan í
höndum ráðherra og þingflokks.
Ef menn hafa haft áhyggjur af
meðferð stefnumála floicksins
hefði átt að skoða þann hóp.
Veikari flokkur —
sterkari
ríkisstjórn
Nú lýsti Ólafur Ragnarþvíyfir,
eftir að kosningin var afstaðin, að
hún gœti orðið til þess að styrkja
flokksforystuna?
Ég lít svo á að þessi kosning
hafi ekki styrkt flokkinn. Ég met
það hins vegar svo, að það sem
Ólafur Ragnar hafi átt við væri að
héðan í frá þyrfti hann ekki að
vera einn um það að verja gerðir
ríkisstjórnarinnar, heldur verði
varaformaðurinn þar kallaður til
ábyrgðar í ríkari mæli, en sem
kunnugt er var Ólafur Ragnar
einn ráðherra um það að verja
gerðir ríkisstjórnarinnar á lands-
fundinum. Steingrímur J. hefur
hins vegar komist upp með það
ínnan flokksins að haga máli sínu
sem talsmaður þeirra afla, er
voru núverandi stjórnarsamstarfi
andvíg, þótt hann eigi sjálfur sæti
í þessari ríkisstjórn. Það sýndi sig
líka, að þegar að því kom að taka
afstöðu til ályktana fundarins, þá
greiddi hann atkvæði með
stjórnmálaályktuninni, þar sem
opnað var fyrir erlenda stóriðju,
og stóð að breytingum ákjara-
málaályktuninni ,sem var einnig í
andstöðu við sjónarmið þeirra
aðila, er litu á hann sem sinn full-
trúa. Niðurstaða þessa alls hlýtur
að verða sú, að þess verði krafist í
framtíðinni að menn séu sam-
kvæmari sjálfum sér í orðum og
gerðum.
Jafnaðarstefna
og ,.kratismi“
Eittþeirra atriða sem gerð voru
að deilumáli á fundinum var
spurningin um það, hvort Al-
þýðubandalagið œtti að hafa sam-
vinnu við aðra jafnaðarmanna-
flokka í heiminum. Stóðu vatna-
skilin á milli fylkinga á landsfund-
inum um þessa spurningu?
Það er nú einu sinni þannig, að
þótt orðið sósíalisti þýði jafnað-
armaður á íslensku, þá er blæ-
brigðamunur hafður á merkingu
þessara orða innan Alþýðu-
bandalagsins. Ein aðferðin sem
notuð var á fundinum til þess að
bægja frá nýjum hugmyndum var
að afgreiða þær sem „kratisma“
sem væri Alþýðubandalaginu
óviðkomandi. Tillagan um að Al-
þýðubandalagið skyldi taka upp
samstarf við Alþjóðasamband
jafnaðarmanna átti að mati
margra að sýna, hvert væri verið
að fara með þennan ágæta flokk.
Niðurstaða fundarins varð hins
vegar sú, - eftir þessa sérkenni-
legu umræðu - að framkvæmda-
stjórn var falið að kanna með
hvaða hætti Alþýðubandalagið
gæti tekið upp samstarf við er-
lenda stjórnmálaflokka, og eng-
um dyrum lokað í þeim efnum.
Þessi niðurstaða opnar fyrir
nauðsynlega umræðu um þessi
mál, þannig að í þessu máli er
flokkurinn nú kominn skrefi
lengra en var fyrir landsfund.
Margar af þeim tillögum sem
settar voru fram á landsfundinum
höfðu frekar þann tilgang að
vekja umræðu og koma málum á
formlega dagskrá. Þannig er
þessi tillaga og margar fleiri nú
komin í formlega vinnu innan
flokksins.
Nýsköpun til
framtíöar
í hvaða Ijósi sérð þú framtíð
flokksins eftir þennan landsfund?
Framtíð stjórnmálaflokks er
undir því komin að hann hafi
kjark til að takast á við nýjar hug-
myndir. Slík umræða er flokkn-
um lífsnauðsyn. En að nota
landsfund eða aðrar samkomur á
vegum flokksins til þess að stað-
festa fyrri hugmyndir og láta sem
ekki þurfi að ræða málin, það ber
feigðina í sér.
Eg hef alltaf viljað sjá Alþýðu-
bandalagið sem fjöldahreyfingu.
Það er hins vegar staðreynd að
ákveðinn kjarni innan flokksins
vill líta á sig sem minnihlutahóp í
þjóðfélaginu, hefur alltaf upp-
lifað sig þannig, og kann ekki að
hugsa öðruvísi. Ég hef hins vegar
aldrei litið þannig á málin. Fyrir
mér er stjórnmálaflokkur tæki til
þess að breyta þjóðfélaginu. Því
fleiri sem við erum, því öflugra er
tækið. Framtíð Alþýðubanda-
lagsins er ekki síst fólgin í því, að
það nái að vinna úr ýmsum þeim
straumum sem léku um þennan
fund með jákvæðum hætti. Ég
bind vonir við að svo muni verða.
Tvíbent afstaöa
Annað atriði sem mér finnst
skipta máli er að flokkurinn hafi
kjark til þess að setja fram rót-
tækar hugmyndir um endur-
skipulagningu íslensks atvinnu-
lífs, með það markmið að bæta
lífskjörin hér til frambúðar.
Flokkurinn hefur hingað til haft
tvíbennta afstöðu til þessara
mála. Annars vegar telur hann
sig vera verkalýðsflokk og jafn-
aðarflokk, hins vegar hefur hann
verið á kafi í því að „halda at-
vinnuvegunum gangandi“ eins og
það er kallað, með öllu því sem til
þarf að kosta, sem á endanum eru
lakari lífskjör í landinu. í allri
umræðu um þessi mál innan
flokksins gætir mjög þeirra sjón-
armiða að ekki megi hrófla við
neinu. Það bendir aftur til þess,
að menn séu ánægðir með ást-
andið eins og það er, eða að þeir
hafi ekki kjark til að fara fram
með nýjar hugmyndir, eða í
þriðja lagi að þeir hafi engar nýj-
ar hugmyndir. Ef við ætlum okk-
ur að bæta lífskjörin í landinu, og
þar gerum við ekki litlar kröfur,
þá verðum við að ráðast gegn því
velferðarkerfi fyrirtækjanna,
sem ríkir í þessu landi.
Óljós
framtíöarsýn
Þú átt við að flokkinn vanti
framtíðarsýn fyrir íslenskt at-
vinnulíf og íslenskt þjóðfélag?
Já, það vantar mikið þar á. Og
þar skiptir sköpum að flokkurinn
þori að æfa nýjar hugsanir og
ræða nýjar leiðir, ef hann á ekki
að daga uppi í allri umræðu og
þróun. Ýmsir bentu á það á
landsfundinum, að ég og fleiri
ættum að ganga í Alþýðuflokk-
inn, þar ættum við heima. Slíkar
ábendingar benda til þess að
innan flokksins séu hópar, sem
vilji gera flokkinn að minjasafni.
Við sem höfum starfað lengi í Al-
þýðubandalaginu værum ugg-
laust löngu farin ef til væri annar
fýsilegri vettvangur. Sá vettvang-
ur er hins vegar ekki til ennþá.
Lög Alþýðubandalagsins eru
hins vegar mjög framsýn og
skapa grundvöll til skipulegrar
starfsemi innan flokksins, þar
sem hægt er að þróa hugmyndir
sem horfa til framfara. Lög
flokksins bjóða þannig upp á
lýðræðislegri uppbyggingu, en
við finnum í öðrum flokkum.
Afstaöan til
Evrópu
Eitt þeirra mála sem nú eru efst
á dagskrá í allri stjórnmálaum-
ræðu, er þróunin í Evrópu - í au-
stri jafnt og vestri. Þessi breytta
heimsmynd hlýtur að hafa áhrifá
framtíðarstöðu Aþýðubandalags-
ins, áherslur og stefnumótun í
framtíðinni. Hvernig sérð þú Al-
þýðubandalagið bregðast við
þessari þróun á nœstu misserum?
Sú umræða sem fram fór um
þessi mál á sjálfum landsfundin-
um endurspeglar áreiðanlega
ekki það sem kjósendur Alþýðu-
bandalagsins eru að velta fyrir sér
þessa dagana. En innan lands-
fundarins var einnig haldin eins
konar ráðstefna um þessi mál,
þar sem réttari mynd kom fram.
Ef flokkurinn væri öflugri og
Föstudagur 24. nóvember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 13.
frjórri í starfi og hugsun, þá vær-
um við með standandi málþing
um þessi mál. Það hlýtur að hafa
áhrif á okkur, með hvaða hætti
fólk í öðrum löndum er að reyna
að leysa sín mál - og hugsa upp á
nýtt. Því miður er það ennþá svo,
að innan Alþýðubandalagsins er
allt of stór hópur sem leitar sér
skjóls í gömlum slagorðum og
áður fengnum niðurstöðum. Við
hljótum hins vegar að þurfa að
hugsa út yfir slagorðin og velta
fyrir okkur hvaða leiðir og hvaða
áherslur séu vænlegar til árang-
urs. Slagorðið um ísland úr
NATO, herinn burt, dugar ekki
eitt sér lengur. Tregðan felst hins
vegar í því að menn finna svo
mikið öryggi í því sem þeir
þekkja og tengja við þessi vígorð
eða önnur - að þeir þora ekki að
leggja af stað í endurmat. Á bak
við þetta hvílir þó fyrst og fremst
öryggisleysi og ótti við framtíð-
ina. Þess vegna erum við, sem
viljum véfengja það sem er, og
brydda upp á nýju, úthrópuð sem
svikarar við sósíalismann, sem
jafngildir því að segja að ekkert
sé sósíalismi nema fortíðin.
í þessum hugsunarhætti er ein-
angrunarstefnan fólgin, en um
leið og við einangrum okkur í
gömlum klisjum og þröngum
sjónarmiðum erum við að útiloka
okkur frá allri umræðu. Ég vil
hins vegar að flokkurinn hafi
áhrif á það hvernig þessir hlutir
gerast. Éf við segjum bara nei og
reynum að byggja múra utan um
flokkinn, þá verðum við ekki
með í umræðunni, og ef við vilj-
um byggja múr í kringum landið
gagnvart þeirri þróun sem á sér
stað í Evrópu, þá óttast ég að það
muni ekki leiða til annars en að
við verðum ennþá háðari banda-
rískri forsjá í framtíðinni.
Ert þú bitur eftir þá reynslu,
sem þú varðstfyrir á landsfundin-
um?
Nei, alls ekki. Ég er búin að
vera svo lengi í pólitík, að mér
dettur ekki í hug að taka hlutun-
um þannig. Ég upplifi sjálfa mig
ekki sem tapara í þessum leik.
Miklu fremur sem sigurvegara.
Einfaldlega vegna þess að það
sem ég og samherjar mínir stönd-
um fyrir í flokknum vísar til fram-
tíðarinnar. Bakslag eins og það,
sem þarna átti sér stað, er
fullkomlega eðlilegt í allri þróun.
Það þarf ekki að þýða annað en
örlítið hik, og ég og mínir félagar
munum halda áfram að vinna
okkar hugmyndum brautargengi
innan flokksins. Og ég er hand-
viss um að flokkurinn mun þiggja
það, því menn munu sjá að það er
ekkert líf í stjórnmálaflokki án
ögrandi nýsköpunar.
Reynsla mín af þátttöku í
bæjarstjórnarpólitík með öllu því
návígi, sem því fylgir, kennir mér
að viljir þú öðlast traust, þá verð-
ur þú að segja satt, jafnvel þótt
sannleikurinn sé óþægilegur, og
þú verður líka að kalla hlutina
sínum réttu nöfnum. Ég er til-
tölulega ærleg manneskja, og ég
ætlast jafnframt til þess sama af
öðrum. Menn eiga að standa og
falla með því, sem þeir treysta sér
til að segja og gera.
Mín staða í flokknum er nú
breytt. Á meðan ég var varafor-
maður reyndi ég eins og ég gat að
vera sáttasemjari og stuðpúði og
leit á það sem skyldu mína að
verja miklu fleira en ég hafði
sannfæringu fyrir. Nú hef ég hins
vegar öðlast fullt málfrelsi að
nýju, og það mun ég nýta mér til
framgangs þeim hugmyndum
sem ég trúi á.
úr urnúúöunum^
Si KAUPSTAÐUR
ÍMJÓDDOG EDDUFELLI
/MIKLIG4RÐUR
MARKADUR VtD SUND ■ VEStURÍBÆ
ENGIHJALLA ■ MIÐVANGI .