Þjóðviljinn - 16.03.1990, Blaðsíða 16

r
Listin að segja sannleikann
Ágætur sagnfræðingur sagði í
viðtali hér í blaðinu á dögunum,
að hann hefði fátt séð lágkúru-
Iegra en umræðuna um samskipti
íslenskra sósíalista við Rúmeníu í
blöðum. Það voru orð að sönnu:
allt í einu var farið að gera úr
þeirri staðreynd höfuðglæp að
Alþýðubandalagið skiptist á
sendinefndum við rúmenska
kommúnista, einkum í viður-
kenningarskyni fyrir að þeir voru
á móti innrás Rússa í Tékkó-
slóvakíu. Maður gæti haldið, að
Ceaucescu hefði blátt áfram
hangið við völd út á þessháttar
samskipti við íslenska eða vest-
ræna vinstrimenn sem áttu sér
stað fyrir nær tuttugu árum.
Góði kommúnist-
inn hans Bush
Svo fann dálkahöfundur Þjóð-
viljans afar lofsamlega grein í
Morgunblaðinu frá þessum tíma
um hinn víðsýna og frjálslynda
þjóðarleiðtoga Ceausescu, og þá
brá svo við að umræðan þagnaði
og hefur ekki spurst til hennar
síðan.
Alþýðubandalgið, Sósíalíski
alþýðuflokkurinn í Danmörku og
fleiri vinstrimenn gerðu vafalaust
mistök í mati sínu á stjórnarfari
Ceaucescus, sem var reyndar
mun skárra fyrir tuttugu árum en
það síðar varð. En afstaða þeirra
og annarra vinstriflokka eru smá-
munir í samanburði við þann
stuðning sem Ceaucescu fékk hjá
leiðtogum vestrænna ríkja, ekki
síst forsetum Bandaríkjanna -
allt út á það líka, að hann væri á
móti Rússum og Brézhnef-kenn-
ingunni. Þáverandi varaforseti,
George nokkur Bush, kallaði Ce-
aucescu svo seint sem 1983 „einn
af góðu kommúnistunum í Evr-
ópu“. Bandaríkjamenn settu
Rúmeníu í sérmeðferð í við-
skiptum og pólitík, sem var miklu
hagstæðari en önnur Austur-
Evrópuríki fengu. Bandaríska
utanríkisráðuneytið var svo upp-
tekið af því að Ceaucescu væri
„góður kommi“ (þeas. á móti
Rússum) að það lét öll tíðindi um
mannréttindabrot og kúgun á
þjóðernisminnihlutum sem vind
um eyrun þjóta. Bandarískur
sendiherra í Búkarest á árunum
1981-1985, David Funderburk,
var svo hneykslaður á þessu at-
hæfi sinna yfirmanna að hann
sagði af sér embætti.
Er þaö háð
eða lof?
Frá þeim málum segir í nýlegu
tbl. Times Literary Supplement,
þar sem einkum er fjallað um
Rúmeníu og rit um það land. f
einni greininni er með athygli-
sverðum hætti komið inn á þá erf-
iðu list að „segja sannleikann"
um þjóðfélög sem sverja sig í al-
ræðisætt. Þar er fjallað um bók
eftir bandarískan stjórnmála-
fræðing, prófessor Mary Ellen
Fisher, sem nefnist „Ceaucescu.
A study in political leadership“.
Gagnrýnandi fer miklum lofsorð-
um um þetta rit, frú Fisher hafi
safnað miklu efni og greitt vel úr
því. En hann getur samt ekki stillt
sig um að undrast það hve mildar
eða velviljaðar formúlur fræði-
konunnar eru - miðað við það að
Ceaucescu var reyndar ekki
„góður kommi" eins og Bush
sagði, heldur verstur harðstjóra í
álfunni. Til dæmis hefur Mary
Ellen Fisher á einum stað rætt um
það, að þvf miður hafi Ceaucescu
“ekki tekist að skilja hvata sem
mönnum stjórna, eða réttara
sagt, ekki viljað samþykkja eftir-
sókn einstaklinga eftir betri lífs-
kjörum, eða tryggara einkalífi og
láta pólitík sína njóta góðs af
þessum markmiðum".
Óneitanlega hljómar þetta
ankannalega. Var prófessorinn
að taka tillit til kollega sinna í
Rúmeníu sem hún hafði samband
við? Eða til opinberrar vin-
semdar bandarískra stórnvalda í
garð Ceaucescus? Eða var það
blátt áfram ofraun fræðimanni úr
kurteisu háskólaumhverfi að
skilja það „brjálæði valdsins"
sem einkenndi stjórnarfar Ce-
aucescus í vaxandi mæli?
Jón Baldvin
um SÍA-menn
Þessi Rúmeníumál komu upp í
hugann á dögunum þegar ég var
að lesa viðtal í Þjóðlífi við Jón
Baldvin Hannibalsson. Þar er
hann að saka jafnaldra sína í Al-
þýðubandalaginu um að þeir hafi
ekki haft hugrekki til að gera upp
sovétmál sinnar hreyfingar.
Hann áfellist sérstaklega SIA-
menn svonefnda, þá sem fyrir og
um 1960 voru við nám austan-
tjalds. Jón Baldvin segir:
„Meira að segja hópurinn sem
kenndur er við SÍA... menn sem
fengið höfðu einstakt tækifæri til
að nema í þessum löndum og
kynnast sannleikanum af eigin
raun, tæptu á sannleikanum í
sendibréfum eða hvísluðust á um
hann í skúmaskotum, en þorðu
ekki að bera sannleikanum vitni í
almannaheyrn eða undir vitni.
Þetta er hin glataða kynslóð í ís-
lenskri pólitík.“
Þetta er röng túlkun hjá Jóni
Baldvin í veigamiklum atriðum.
Sannleiks-
gangan
Þegar við SÍA-menn vorum á
sínum tíma að skrifast á um
ástand og horfur í námslöndum
okkar, vorum við ekki að „tæpa á
sannleikanum í sendibréfum“.
Öllu heldur voru SÍA-menn að
bera saman bækur sínar um hvað
reynsla þeirra þýddi, þeir voru að
leita sannleikans ef maður leyfir
sér að vera mjög hátíðlegur.
Vegna þess að sannleikur um
þjóðfélög er aldrei gleyptur í ein-
um bita. Hann kemur í áföngum,
mishratt í alræðislöndum eftir því
hvað menn eru heppnir með
trúnaðarmenn. Nokkrar lygar
eru áberandi og fjúka fyrst - ekki
síst þær sem tengjast sjálfshóli
Flokksins, kosningaskrípa-
leiknum og fleiri slíkum þáttum.
En þar með var mat á þjóðfé-
lögum austantjalds rétt að byrja.
Sá „sannleikur" sem erfiðastur
var, var ekki tengdur ástandi
dagsins í dag í neyslu eða menn-
ingu, heldur spurningunni um
það á hvaða leið þessi þjóðfélög
væru. Ef marka mátti áætlanir
þeirra og hagskýrslur, þá gat ver-
ið þó nokkur ástæða til vissrar
bjartsýni um betri tíð í þessum
löndum (bjartsýni sem var ekki
síst tengd ósköp „ópólitískri“ von
um að vinir og kunningjar hefðu
rétt fyrir sér í þeirri vongleði sem
upp kom á tímum Khrúsjofs, sem
var einnig tími SÍA-manna).
Hagvaxtar-
villan
Ég held reyndar, að það sé
sameiginleg synd SÍA-manna og
furðumargra svokallaðra vest-
rænna Kremlarfræðinga, að þeir
ofmátu jafnvel allt fram á seinni
daga Brézhnefs efnahagsgetu
Sovétríkjanna og þess kerfis sem
þaðan var ættað. Menn voru
miklu klárari á mannréttindabro-
tum, spillingu og valdníðslu, sem
var óhjákvæmilegur fylgifiskur
einsflokkskerfis og skrifuðu
miklu heldur um þá hluti. Þessi
yfirsjón stafar sumpart af ósk-
hyggju vafalaust, en einnig af því
að menn eru of vanir því að taka
mark á hagskýrslum. Auk þess
sem það kemur ekki í ljós fyrr en
á allra síðustu árum að sá hag-
vöxtur sem Sovétmenn færðu til
bókar, hann var að ískyggilega
miklu leyti fenginn með
skammsýnisránskap á auð-
lindum, ránskap sem hlaut að
hefna sín fljótlega.
Það sem gert var
En það er rangt að SÍA-menn
séu „glötuð kynslóð". Þeir hafa
náttúrlega haft sig mismikið í
frammi í þjóðmálum eins og ger-
ist um aðra námsmannahópa og
er ekkert athugavert við það. En
það eru SÍ A-menn sem hafa unn-
ið að því með skrifum og öðrum
hætti að koma íslenskum vinstri-
mönnum sem allra flestum niður
á jörðina að því er varðar austur-
evrópskan veruleika. Þeir hafa
öðrum fremur útrýmt þeim
„sendinefnasósíalisma“ sem rugl-
aði marga góða menn í ríminu -
og þurftu reyndar ekki að vera
vinstrimenn. Þeir hafa átt mikinn
þátt í því að kynna málstað sov-
éskra, tékkneskra og annarra
andófsmanna - og þá með þeim
„vinstrimannahætti“ sem nauð-
synlegur var til að meðhalds-
menn austurevróspkra valdhafa
kæmust enn síður upp með að
gera andófsmenn að „banda-
mönnum heimsvaldastefnu".
(Rétt sagði Árni Björnsson í
grein að gefnu tilefni sem hann
birti í Morgunblaðinu á dögun-
um: „Síbyljan um að íslenskir
sósíalistar hafi þagað þunnu
hljóði um harðræðið í Tékkósló-
vakíu þar til Havel kom hingað,
er ýmist sprottin af vanþekkingu,
fordómum eða fúlmennsku").
Að því er varðar afskipti af Al-
þýðubandalaginu þá hafa SÍA-
menn komið vel við sögu í því að
móta flokknum lagaramma sem
gengur þvert á lenínskar hug-
myndir um flokk.
Þessi skrá mætti sjálfsagt vera
lengri og glæsilegri, en hún er það
sem hún er. Vilji menn spyrja um
hina stærri hluti, eins og það
hvers vegna SÍA-menn hafi ekki
drifið í því að bræða upp flokka-
kerfið og steypa saman vinstri-
mönnum, þá er því til að svara,
að það stendur ekkert frekar upp
á þá en aðra. Auk þess sem þeir
sem einstaklingar hafa vafalaust
mismunandi afstöðu til þeirra
mála eins og vonlegt er - SIA var
aldrei pólitísk frímúrararegla
sem gæti fjarstýrt hegðun manna.
Hugprýðin
Og svo var það hugrekkið. Síst
af öllu geta menn gerst dómarar í
eigin sök þegar spurt er: hefur þú
eða þínir vinir sýnt hugrekki? Til
dæmis til að „láta allt flakka
strax“ um ástand í námslöndum
SÍA-manna. Helgi Haraldsson
lektor hefur fjallað um merka
hlið þess máls, sem fáir hugsa út í:
margnefndir námsmenn tengdust
vináttu- og fjölskylduböndum í
námslöndum sínum, og ef þeir
vildu rækta þau, þá hlutu þeir að
taka visst tillit til þess, hvað vinir
og vandamenn vildu að þeir
gerðu á hverjum tíma. Hér má
því við bæta að aðstoð við ein-
staklinga, sem voru í tvísýnni
stöðu, reyndi einatt meira á
mannvit og kjark en hægt er að
útskýra í stuttu máli.
Gleymi menn heldur ekki öðru
þegar spurt er um hugrekki. Þeg-
ar öllu er á botninn hvolft hefur
ekki þurft neitt sérstakt hug-
rekki, ekkert sívilkúrasj, til að
sveia Rússum og kommúnísku
valdi á fslandi. Það hefur verið
vel þegið á flestum stöðum. Má
kannski segja sem svo, að það
hafi verið álíka auðvelt og að
sveia bandarískum kapítalisma,
búandi í Moskvu eða Prag.
HELGARPISTILL?
16 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 16. mars 1990
ÁRNI
BERGMANN