Dagblaðið Vísir - DV - 22.09.1995, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 22. SEPTEMBER 1995
15
Persónuþras á íslandi
„íslendingar eiga nú sögulegt tækifæri
með þessari lagasetningu til að koma í
veg fyrir að atvinnuleysi verði að þeim
erfiða vanda sem það er orðið í öðrum
löndum.“
Nýjar nálganir
Eitt af því sem blasir við sem
meginatriði í nýrri skipan mála er
að hætta að greiða fyrir verkleysi
nema í undantekningartilvikum.
Byggja þannig upp öryggisnet úr
vinnu og launum í stað öryggis-
nets úr bótum og verkleysi. Greiða
nánast einvörðungu fyrir unnin
verk. Ellegar að tryggja hið
minnsta að fólki sem missir vinn-
una sé haldið virku og forðað
þannig frá sinnuleysi og mann-
skemmandi útskúfun úr samfélag-
inu.
Með slíkri eðlisbreytingu vinnst
margt. í fyrsta lagi nýtist fjármagn
trygginganna til að gera gagn í
stað þess að viðhalda rándýru
verkléysinu. Kostnaður við að
leysa sálræn og félagsleg vanda-
mál atvinnuiausra minnkar einnig
mikið. í staðinn kemur sköpun
verulegra verðmæta. Um leið
hverfur grundvöllur óréttmætrar
gagnrýni á atvinnulaust og vinnu-
fúst fólk sem sumir halda fram að
ósekju að sé vinnufælið.
í öðru lagi kemur slíkt skipulag
í veg fyrir að fjöldi fólks venjist
smám saman af því að stunda
vinnu og verði þannig sumt með
tímanum ónothæft vinnuafl. Hér
er á ferðinni vandi sem er orðinn
yfirþyrmandi og ilileysanlegur í
löndum Evrópu. Svo er ekki hér á
landi enn sem komið er. Enn er
vinnusemi og vinnuvilji ríkjandi
hugarfar en meðvituð og óeðlileg
bótaútgerð hlutfallslega fátíð og
óvinsæl hjá þorra fólks. íslending-
ar hafa því núna sögulegt tækifæri
til að vinna bug á þessu vandamáli
áður en það lendir í sama hnút og
víða erlendis.
í þriðja lagi myndi skipulag af
þessu tagi torvelda mjög svarta
Oryggisnet úr vinnu
Enn er vinnusemi og vinnuvilji ríkjandi hugarfar og óeðlileg bótaútgerð
óvinsæl hjá þorra fólks, segir m.a. í grein Jóns.
Með lögum um atvinnuleysis-
tryggingar var launþegum á sín-
um tíma skapað visst öryggi gegn
tekjutapi af völdum atvinnumiss-
is. í þeim fólst mikið framfara-
skref. Tryggingunum var ætlað að
bæta fólki tímabundið tekjutap.
Þær voru á hinn bóginn aldrei
hugsaðar sem öryggisnet til lang-
dvala fyrir verklausa bótaþega.
Þeim var ekki ætlað að leysa
vanda langvarandi samdráttar.
Þegar síðan langvarandi at-
vinnuleysi brast á kom í ljós að
kerfið dugði ekki. Margir virtust
hissa á þessu. Nokkurn tíma tók
fyrir þá að skilja að kerfið var alls
ekki hannað til að taka á langtíma-
vanda. Nú loks er svo að sjá að
- þessi skilningur hafi náð undir-
tökum. Um leið hafa skapast skil-
yrði til þess að fara að huga að
gagngerum breytingum á kerfinu.
vinnu og bótasvindl sem nokkur
hópur er sagður sfimda.
Sérstök úrlausnarefni
Nálganir af þessu tagi eru ekki
vandalausar. Tryggja verður við
útfærslu þeirra að ekki komi til
óeðlilegrar röskunar á samkeppni
milli fyrirtækja. Ennfremur að til-
tæk séu skilgreind og skipulögð
verkefni í þúsundatali. Helst arð-
bær. Einnig aö þessi verkefni
beinist að þeim umbreytingum
sem þörf er á á vinnumarkaði og
ekki að viðhaldi ríkjandi ástands.
Mörg önnur úrlausnarefni mætti
nefha.
Um þessar mundir er unnið að
undirbúningi nýrra atvinnuleysis-
tryggingalaga. íslendingar eiga nú
sögulegt tækifæri með þessari
lagasetningu til að koma i veg fyr-
ir að atvinnuleysi verði að þeim
erfiða vanda sem það er orðiö í
öðrum löndum. Þetta tækifæri ber
að nýta til fullnustu.
Jón Erlendsson
Kjallarinn
Jón Erlendsson
yfirverkfræðingur Upplýsinga-
þjónustu Háskólans
Umræða á íslandi er oft og tíðum
allt öðruvísi en í stærri löndum,
miklu persónubundnari - og það er
ágalli ef slíkt verður til þess að
minnka vægi málefnanna gagnvart
mönnunum, hlutlægninnar gagn-
vart persónuþrasinu.
Landið að sandkassa
Hér á landi eru menn sem
greinilega ætla sér að gera landið
að einhverjum allsherjar sand-
kassa, aðsetri skitkasts; þessir
menn afgreiða manneskjur í einni
setningu þegar þyrfti til þess ævi-
sögu, þeir skjalfesta jafnvel svo
frumstætt skítkast og þá verður
umræðan fljótt að persónuþrasi
fremur en hugsjónabaráttu.
Áhætta þeirra er mest sem voga
sér að halda fram skoðunum sem
eru öndverðar við einhvern tilbún-
ing, einangraðan, íslenskan stór-
sannleik, því þá byrja menn í
þessu fámenna þjóðfélagi iðulega á
harðvítugu persónuþrasi, sam-
kvæmt því mottói að sá maður sem
sker sig úr, dirfist að ögra stór-
sannleikanum, hann hljóti að vera
beinlínis eitthvað skrítinn. Sagan
hefur dæmt ofstopafullt íslenskt
persónuþras ákaflega hart: menn
sem t.d. leyfðu sér að gagnrýna
stórsannleikann uhi Sovétríkin hér
á árum áður og höfðu sjálfir verið
þar voru nánast kviksettir fyrir.
Kjallarinn
Einar Heimisson
sagnfræðlngur og
kvikmynþahöfundur
Ofstopi sumra í sambandi við EES-
umræðuna verður sömuleiðis lengi
í minnum haföur, ekki hvað sist
þær persónulegu ofsóknir sem
ýmsir stjómmálamenn urðu fyrir,
sem beittu sér harðast í því máli.
ísland mætti gjarnan verða al-
þjóðlegra - og einn liðurinn í því
eru breyttar venjur í umræðu,
minnkun á persónuþrasi og aukn-
ing á málefnalegri umræðu. Ég
hefði sannast sagna ekki trúað því
að það gæti gerst ennþá á íslandi, á
árinu 1995, að ein grein um tiltekið
málefni gæti orðið tilefni andsvars
sem snerist um lítið annað en per-
sónu höfundar fyrri greinarinnar:
það er furðulegt að algild lögmál
rökræðu í meira en tvö þúsund ár
skuli ekki vera virt hér - það er
nefnilega engin rökræða sem snýst
bara um eitthvert illkvittið sýnd-
arágrip af ævisögu andstæðingsins
en ekki það málefni sem hann er
að fjalla um. Það er beinlínis ljótt
að pikka eitthvað út um annað fólk
sem mönnum hentar sjálfum í við-
komandi umræðu, gamalt
hnútúkast, gömul verk, gömul mis-
tök, sem koma viðkomandi máli
akkúrat ekkert við. En því miður
er slíkt mjög algengt á Islandi, í
dagblöðum, í þingsölum, út um
allt.
Óttinn við persónuþrasið
Þjóðfélag okkar getur orðið
óþarflega hverfult, of laust í reip-
unum; stemning snýst hraðar á ís-
landi - í land nálægðarinnar,
venslanna - en víðast hvar annars
staðar, enda margt „stopuit" í
„venslum og vild“. Og þá getur ver-
ið nærtækt í óttanum við hverful-
leikann að leiða hjá sér allt, forðast
að taka minnstu áhættu, stuða eng-
an. Kenndir og tilfinningar eru hér
svo beintengdar tilteknu fólki, sem
menn hafa fyrir augunum, að hætt-
an er sú að menn óttist þessar
kendir svo mjög, sakir dómhörku
nálægðarinnar, að þeir beinlínis
hafni þeim: að óttinn við persónu-
þrasið skafi þannig undan og ofan
af persónuleikum, bæði í stjórn-
málaumræðunni og í menningar-
umræðunni.
Persónuþrasið er landlægt
vandamál á íslandi og það vita all-
ir en mér finnst skorta nokkuð á
það nú um stundir aö menn vinni
af hugsjón gegn þessum augljósa
ágalla fámennisþjóðfélags eins og
okkar. Einar Heimisson
,Áhætta þeirra er mest sem voga sér að
halda fram skoðunum sem eru öndverðar
við einhvern tilbúinn, einangraðan ís-
lenskan stórasannleik . . .“
Með og
á móti
Ráðherrabíll Davíðs
Þarf veiga-
meiri bifreið
„Ráðherra
starfið er mjög
erilsamt starf
og því fylgja
jafnan
lengri
styttri
Það er
vægt að
herrar
Olafur Davíðs-
son, ráöuneyt-
isstjóri íforsæt-
sinnt margvís-
leg um störfum
sínum sem
best og því nauðsynlegt að þeir
hafi jafnan bifreið til afnota.
Þaö mætti aftur deila um meö
hvaöa hætti þar er ge'rt, hvort
ríkið eigi aö kaupa bíl fyrir
hvem og einn, hvort greiða eigi
ráðherranum afhot af eigin bif-
reið, líkt og tíðkast í sumum til
fellum, eða hvort leysa eigi mál
ið með einhverjum öðrum hætti
Það má líka endalaust deila
um fjárhæöarmörk varðandi
kaupin. Þar hefur ríkisstjómin
sett ákveðið hámark á verð
þeirra bfla sem keyptir em, með
undantekningu hvað varðar bif-
reið forsætisráðherra. Það er
eölUegt að forsætisráðherra sé á
veigameiri bU en aðrir ráðherr-
ar. Það þarf tU dæmis að nota
bifreiðina þegar erlendir gestir
eiga í hlut og þeim vUjum við
sýna þann viðurgjöming sem
þeir sýna okkur.“
Sigríður Krist-
insdóttir, for-
maður Starfs-
mannafétags
ríkisstofnana.
Dýr styrking á
sjálfsímynd
„Bílakaup
er kannski
ekki aðal-
spum ingin í
allri niður-
skurð arstefnu
ríkisstjórnar
innar. Þó er
það einn part-
ur af sjálfsí-
mynd forystu-
manna ríkis-
valdsins og
auðvitað líta
þeir svo á að
þeir eigi að hafa aUt það besta
sem til er. Því dugar þeim ekki
minna en að keyra um á bílum
sem kosta hátt í sex mUljónir.
Meðladagvinnulaun félags-
manna í SFR eru um 900 þúsund
krónur á ári.
Stefna ráðherranna hefur ver-
ið að draga úr velferðarkerfinu,
tU dæmis eru þeir búnir að
leggja niður Tinda þar sem fram
fór áfengismeöferð fyrir ung-
linga, en nefna má mörg önnur
dæmi um niðurskurð í velferðar-
þjónustunni. Eti ekki stendur á
því aö rætt sé um að börnin okk-
ar séu perlur þjóðarinnar, nerna
þegar þau þurfa á aðstoð að
halda.
Jafnframt hafa þeir sagt upp
bUastyrkjum annarra opinberra
starfsmanna og telja það mikið
sanngirnismál á sama tíma og
þeir skammta sér skattfrjálsar
tekjur.
Auðvitað þykir manni vænt
um það að Davíð taki á móti
höfðingjum á góöum bílum en
bUar eru bara tæki til notkunar
og brúks sem á að endurnýja
með hæfilegu mUlibfli og kaupa
þá af skynsemi. En sárt er að
vita tU þess að fólk þurfi aö
kaupa dýra bíla til aö styrkja
sjálfsímyndina. Vænna heföi
mér þótt um og ég hefði vel get-
aö séð eftir smápeningi handa
Davíð tU að kaupa gott hjól til að
hjóla frá heimUi sínu að vinnu-
stað. Þá hefði ég fyrst haft trú á
aö hann ætlaði að sýna aðhald
og sparsemi.“
-kaa