Dagblaðið Vísir - DV - 21.06.1996, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 21. JÚNÍ 1996
15
Varasöm reikningslist
„Tóbaksiðnaðurinn verst með því að fá hagfróða menn til að reikna
dæmi,“ segir Árni m.a. í greininni.
Útreikningar
eru varasamir.
Ekki vegna þess
að það sé endUega
farið rangt með
tölur í þeim. Held-
ur vegna þess að
tölurnar standa á
brauðfótum: það
er hægt að snúa
þeim hvert sem
vera vill. Um leið
og þessar sðmu
tölur sýnast vera
fræðileg staðfest-
ing á staðreynd-
um, óháð tilfinn-
ingum og öðru því
sem er óútreiknan-
legt og þar með
tortryggilegt.
Borgar sig að reykja?
Tökum dæmi af deilum um
kostnað samfélagsins af tóbaks-
reykingum sem háværar eru í
Bandaríkjunum. Þar hefur verið
reynt að gera tóbaksframleiðendur
ábyrga fyrir því heilsutjóni sem
verður 'af reykingum og þar með
skaðabótaskylda. Tóbaksiðnaður-
inn verst með því að fá hagfróða
menn til að reikna dæmi. Nú síö-
ast hefur einn slíkur, hagfræðing-
ur að nafhi Viscusi, lagt saman og
dregið frá og fengið það út að í
rauninni græði bandariskt samfé-
lag sem svarar um 40 krónur á
hverjum sígarettupakka sem
reyktur er (sjá Mbl. 19. maí). Út-
koman fæst ekki aðeins með því
að reikna sem rækilegast með at-
vinnutekjum af tóbaksframleiðslu
og sölu og svo skatttekjum. Hún
fæst ekki síst með því að reikna út
þjóðhagslegan hagnað af því að
reykingamenn deyja svo
sem fjórum árum fyrr en
þeir sem ekki • reykja.
Þeir taka þvi ekki til sín
eins mikið af kostnaði
við ellilífeyri - og spara
víst í heilbrigðisþjón-
ustu líka. Vegna þess að
mjög stór hluti útgjalda
til heilbrigðismála geng-
ur til þeirra sem ná
háum aldri.
Hagfræði dauðans
Tóbaksfyrirtæki vita
samt ekki nógu vel
hvemig nota skal slíka
útreikninga. Enda fela
þeir það í sér að viður-
kennt sé að dauðinn geti
verið lyftistöng fyrir
þjóðarhag.
Það hefur mönnum til þessa
fundist heldur ónotaleg og kald-
ranaleg afstaða. En það er sjálfsagt
farið að breytast. Við lifum á tím-
um þegar allir keppast um að
losna við „mannlega þáttinn" í
sjálfum sér eða a.m.k. þrengja að
honum til að hagræn reiknilist
njóti sín betur. Burt með „tilfinn-
ingastjórnun" á fyrirtækjum, sú
tillitssemi við starfsfólk sem í
henni birtist
skerðir ágóða
hluthafa! Reikn-
um út hvaða
sjúkdóma borgar
sig að lækna og
hvaða ekki (með
tillliti til starfs-
getu þess sem
lækna skal) - og
högum útgjöld-
um eftir því! í
smáu og stóru
þoka menn sér inn i þann hugsun-
arhátt að öll mannleg breytni sé
tiltölulega einfalt hagfræðidæmi.
Eru börn ekki afleit fjárfesting? Er
vinátta við menn sem hafa dregist
aftur úr í framapoti ekki dragbítur
á þinn eigin frama og þar með
ávísun á útreiknanlegt tap?
Það er sérstaklega áberandi upp
á síðkastið hve rækilega er haldið
að almenningi tölum sem sýna
hve óhagkvæm og dýr og vond
fjárfesting ellin er. Jafnt og þétt er
skotið á okkur upplýsingum um
það að þjóðin sé að eldast. Alltaf
þurfi að vinna fyrir fleiri og fleiri
gamalmennum og kostnaður við
þeirra langa líf vaxi með ævin-
týralegum hraða. Vitanlega eru
þessar tölur réttar svo langt sem
þær ná - en hvert ná þær? Hver og
einn vill lifa sem lengst og óskar
langlífis þeim sem honum er vel
við? En hvað um alla hina, allt
þetta gagnslausa leiðindalið sem
skekkir ríkisfjármálin og eykur
skattbyrði jafnt og þétt? Verður
það ekki lævís freisting á okkar
hagæðingaröld að festa hugann æ
meir við þá „bláköldu staðreynd"
að um það bil sem menn verða
hálfsjötugir verður há dánartíðni
„þjóðhagslega hagkvæm"? Það er í
rauninni gott að menn reyki, segja
útreikningar Viscusis, því fyrr er
hagkerfið laust við þá.
Vel má setja upp dæmi sem sýn-
ir að eitt það skásta sem gæti kom-
ið fyrir ríkisfjármálin og almenna
skattgreiðendur væri efling skað-
legra lífshátta þeirra sem komast
á efri ár. Það væri „skilvirk fjár-
festing" að efna tO öflugrar inn-
rætingarherferðar sem undir já-
kvæðu vígorði eins og „njótum
lífsins" héldi því að eldri borgur-
um að nú væri tími til kominn fyr-
ir þá að sletta úr klaufum. Með því
að reykja og þjóra sem mest og éta
feitar og miklar steikur og liggja í
leti á milli þess að menn hömuð-
ust eins og trítilóðir á dansiböllum
fyrir síhressa eUífðarunglinga. Og
fleiri ráð mætti frnna - enn virk-
ari. Árni Bergmann
Kjallarinn
Árni Bergmann
rithöfundur
„ Vel má setja upp dæmi sem sýn-
Ir að eitt það skásta sem gæti
komið fyrir ríkisfjármálin og ab
menna skattgreiðendur væri efl-
ing skaðlegra lífshátta þeirra
sem komast á efri ár.“
Er siðleysið
Nú á dögunum kom sakleysisleg
frétt i DV er skýrði frá því að sjáv-
arútvegsráðherra hefði með reglu-
gerð sett steinbítinn undir kvóta
sem og sandkola og skráplúru.
Þetta var svona ein viðbótargjöfln
til braskaranna upp á 2 mUljaröa
króna. Nýlega hafði Alþingi lokið
við að leggja blessun sína yfir til-
lögu ráðherrans vegna línutvöfóld-
unar, til handa bröskurum, upp á
margfalt hærri upphæð. Það gefur
margur minna af eignum annarra
með einu pennastriki.
Nú er siðleysi sjávarútvegsráðu-
neytisins undir stjórn Þorsteins
Pálssonar og fyrrum ráðherra
þess, HaUdórs Ásgrímssonar,
næstum Mlkomnað. Þorsteinn
Pálsson á einungis eftir að koma
fiski utan íslenskrar landhelgi I
hendur bröskurunum. Hann gerði
tUraun til þess í vor. Ef að líkum
lætur mun honum takast skítverk-
ið í haust og þá með leyfi hins
auma Alþingis sem hefur æ ofan í
æ séð i gegnum fingur sér vegna
þessara óhæfuverka sem eiga ekki
sinn líka, a.m.k. ekki fyrir norðan
miðbaug.
Selja steinbítskvótann
Nú er ég ekki að segja að kaUa-
greyjunum, sem fá steinbít úthlut-
að í kvóta hér vestra á næstunni
og hafa verið að berja á honum
undanfarin ár, veiti nokkuð af
þessu búsUagi. En hitt vita aUir að
megnið af stein-
bítskvóta þeirra
stoppar ekki í
höndunum á
þeim. Sökum
peningaþurftar
munu þeir marg-
ir hverjir selja
steinbítskvótann
frá sér til brask-
aranna í öðrum
landshlutum.
Fyrir einum ára-
tug veiddu ísfirðingar 3-4.000 tonn
árlega af steinbít. Samkvæmt nýju
gripdeildarreglugerðarákvæðun-
um fá þeir ekki úthlutað eitt ein-
asta kUó.
I leiðinni er rétt að benda á það
að nú mun sá braskarafiskur
vegna afnáms línutvöfóldunar
smám saman lenda á þilfari út-
hafsveiðiskipa til verkunar úti í
sjó. Nú kaUast þessir gemingar
ekki þjófnaður í eiginlegri merk-
ingu vegna þess að áðumefndir
ráðherrár véluðu út úr hinu auma
„Fyrir einum áratug veiddu ísfírð-
ingar 3-4.000 tonn árlega afstein-
bit. Samkvæmt nýju gripdeildar-
reglugerðarákvæðunum fá þeir
ekki úthlutað eitt einasta kíló.“
fullkomnað?
Alþingi leyfi tU þess að ausa úr
auðlindum þjóðarinnar að eigin
vild.
En ég spyr, ef þetta
er ekki þjófnaður
hvað er þetta þá?
Svari nú hver fyrir
sig. Á sömu tímum
og þetta er að gerast
er dómsmálaráð-
herra, Þorsteinn
Pálsson, að stækka
fangelsin í óða önn
utan um smákrimma.
Á ámnum
1985-1990 var þeim
útgerðarmönnum
sem vom svo heppnir
að vera við útgerð á
þeim tíma færðar aU-
ar auðlindir sjávar
kringum ísland og
ættingjum þeirra tU
eilífðar. Þegar slík
gífurleg verðmæti
em eignfærð einstaka mönnum þá
er það eðlUegt að sú hugsun hvar-
fli að mörgum hvort hér muni
liggja mútur á bak við. Ég tel það
vera verðugt verkefni að rannsaka
það á næstu árum hvort svo hafi
verið. Hvort sem þær mútur gætu
legið i bitlingum eða fé.
Forseti valdalaus
Fjölmiðlamenn hafa lagt á sig
töluvert erfiði vegna væntanlegra
forsetakosninga tU að sanna fyrir
alþjóð að embætti forseta sé ger-
samlega valdalaust og að þeir
megi hvorki hreyfa legg né lið
nema með leyfi stjórn-
valda. Má vera að svo
sé. Hins vegar hef ég
ekki heyrt þessa fjöl-
miðlamenn spyrja for-
setaefnin um fisk-
veiðimálin og það sið-
leysi sem viðgengst ár
eftir ár sem nú er
búið að kljúfa þjóðina
í herðar niður í iU-
deUum og úlfúð. Eitt
er víst að ég mun ekki
slíta skósólum mín-
um á kjörstað þann
29. júní næstkomandi.
Við unga fólkið í
landinu vil ég segja
þetta: Nú hafa mið-
stýringarmenn stolið
aðalauðlind þjóðar-
innar til handa ein-
staka mönnum og
ættingjum þeirra. Þeir hafa svipt
ykkur möguleikum til þess að
beijast tU bjargálna af eigin
rammleik á jafnréttisgrundveUi í
framtíðinni. Svarið þessari sið-
spiUtu kynslóð sem nú ræður ríkj-
um. Búið ykkur undir átök í
næstu alþingiskosningum. Ykkar
er mátturinn, það sannaði unga
fólkið á ísafirði í sveitarstjórnar-
kosningunum nývérið. Málinu er
ekki lokið.
Halldór Hermannsson
Kjallarinn
Halldór
Hermannsson
verkstjóri, ísafirði
■ r 1
Með og
á móti
Á jafn dýr viðburöur og
listahátíð rétt á sér?
Listin verður
aldrei metin
til fjár
„Eigi það
besta sem gert
er í listum rétt
á sér þá hlýtur
Listahátíð í
Reykjavik að
eiga sér tU-
verurétt. Þær
14 mUljónir
sem ríki og
borg veita nú
hvort um sig
tU hátíðarinn-
ar er mun
lægri styrkur en nágrannaþjóðir
veita tU sambærUegra hátíða.
Listin er fyrir aUa og á jafn fjöl-
breytUegri hátíð og nú ætti hver
að finna eitthvað við sitt hæfi.
Listin verður aldrei metin tU
fjár. Hafi þó ekki væri nema ein
sál fundið snert af guðdómnum
við að hlýða t.d. á einleik Kiss-
ins, söng Hvorostovsky’s eða óp-
eru Jóns Ásgeirssonar þá er til-
ganginum náð. Og sú gleði og
list sem böm og fuUorðnir urðu
aðnjótandi í tjaldi sígaunanna í
Hljómskálagarðinum mun fylgja
þeim sem gott veganesti í dag-
legu amstri. Vilji einhver sann-
færast hvet ég hann tU að fara á
tónleikana 29. júní þar sem Ash-
kenazy, einn af bestu tónlistar-
mönnum heimsins, stjómar frá-
bærri hljómsveit af sniUd. Aðrir
geta glaðst yfir að geta notið á
heimaveUi stjarna poppheimsins
á næstu dögum. Ef við viljum
teljast menningarþjóð höfum við
ekki efni á að vera án listarinn-
Slgný Pálsdóttir,
framkvæmdastjóri
Ustahátiðar í
Reykjavík.
Ekki þarf at-
beina hins
opinbera
„Eg er mjög
hlynntur list-
um. Um list-
viðburði gilda
hins vegar
sömu lögmál
og um aöra
viðburði sem
tiltekinn hóp-
ur hefur at-
vinnu af og
annar hefur
not eða
ánægju af. Því
er öfugsnúið að stjómendur bæj-
arfélaga og ríkis taki sér það
vald að ákveða í hverju lands-
menn skuli taka þátt og hvenær.
verkfræöingur.
Fólk verður að fá að ákveöa í
hvað það ver fé sínu. Ef fólk viU
taka þátt í listviðburðum gerir
það það. TU þess þarf ekki at-
beina ríkis eða sveitarfélaga. Ef
alþýðan viU aðeins brauð og
leika fær alþýðan brauð og leika
og svo verður að vera. Líf lands-
manna verður ekki betra við
það eitt að valdsmenn ákveði að
standa fyrir viðburðum sem fáir
taka þátt i. Þó að búið sé að taka
fé fólks er ekki þar með sagt að
það vUji taka þátt í því sem fénu
er varið i. Sem betur fer eru
ekki enn nein lög sem skylda
mann til þátttöku.
Þegar svo er komið að jafnvel
aðstandendur listahátíðar lýsa
því yfir að viðburðir séu orðnir
of margir hljóta menn að sjá að
tími er tU að hugsa sig um - og
þó fyrr hefði verið.“ ggá