Dagblaðið Vísir - DV - 09.11.1996, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 1996 DV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114,105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http7/www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverö 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Valfrelsið er marklaust
Kosningaþáttaka í Bandaríkjunum hefur á þremur
áratugum fallið úr rúmlega 60% niður í tæplega 50%.
Þetta sýnir aukið áhugaleysi bandarískra kjósenda og
gefur tilefni til að hugleiða, hvort svipaðar breytingar
geti ekki líka orðið í öðrum þjóðfélögum Vesturlanda.
Reynslan sýnir, að bandarískt þjóðfélag gefur tóninn á
mörgum sviðum og önnur vestræn þjóðfélög fylgja í
humátt á eftir. Breytingar byrja þar og síast síðan inn
annars staðar í kjölfarið. Aukið áhugaleysi kjósenda fyr-
ir vestan gæti því hæglega smitazt yfir til okkar.
Að þessu sinni völdu Bandaríkjamenn milli tveggja
óhæfra forsetaefna. Niðurstaðan varð, að þeir kusu sið-
ferðilega vanþroskaðan mann, sem reynslan sýnir, að
snýst eins og vindhani eftir aðstæðum hverju sinni, en
hafði að þessu sinni mun betur smurða kosningavél.
Hinn frambjóðandinn er gamalmenni, sem kastaði fyr-
ir róða þeirri rökfræði, er hann hafði notað sem þing-
maður, og tók upp þveröfug slagorð af ódýrustu tegund,
svo sem loforð um miklu lægri skatta. Hann reyndist
sami vindhaninn og hinn, þegar á hólminn var komið.
í kosningabaráttunni hefur komið betur en áður í ljós,
að sérhagsmunir af ýmsu tagi ráða miklu um val stjórn-
málamanna og afstöðu þeirra. Þannig hafa ameríska
byssufélagið, samtök tóbaksframleiðenda og stuðnings-
hópar ísraels umtalsverð áhrif á bandarísk stjómmál.
Svo langt gengur þetta, að erlendir aðilar eru farnir að
taka þátt í fjármögnun kosningabaráttunnar og ná eyr-
um valdamikilla manna. Það kann ekki góðri lukku að
stýra, þegar peningar úr þriðja heiminum eru farnir að
lita stefnu heimsveldis í þeim heimshluta.
Peningamenn kaupa bandarísk stjórnmál í vaxandi
mæli. Þeir kosta framagirni stjórnmálamanna og stjórna
gerðum þeirra á sínum hagsmunasviðum. Þannig tekst
minnihlutahópum eins og byssufélaginu, tóbaksfram-
leiðendum og ísraelsvinum að stjórna sínum sviðum.
Að baki þessari þróun eru bandarískir kjósendur, sem
eru að afsala sér frumburðarrétti borgarans og láta hafa
sig að fífli. Möguleikar kjósenda til að greina kjarnann
frá hisminu hafa minnkað í réttu hlutfalli við getu áróð-
ursmeistara til að koma hisminu á framfæri.
Við sjáum þetta gerast á mörgum sviðum í senn. Til
dæmis eykst geta neytenda til að sjá við brögðum mark-
aðsmana mun hægar en geta markaðsmanna til að finna
nýjar leiðir til að villa um fyrir neytendum. Stjórnmálin
eru bara einn þáttur af þessu almenna ferli.
Sjónvarpið hefur haft afar slæm áhrif. Þar koma
stjórnmálamenn og sýna af sér ímynd, sem kjósendur
telja sér trú um, að sé persónuleiki þeirra. í stað þess að
veita kjósendum innsýn í innri mann frambjóðandans
lokar sjónvarpið beinlínis fyrir þessa innsýn.
Rannsóknir sýna til dæmis, að frambjóðandi getur
sýnzt meira trausts verður en andstæðingurinn með því
að depla sjaldnar augunum en hann. Clinton afrekaði að
læra að depla augunum nærri helmingi sjaldnar en Dole
og var því kjörinn forseti Bandarikjanna.
Eðlilegur fylgifiskur valdaafsals kjósenda er, að kosn-
ingaþátttaka minnkar. í Bandaríkjunum er hún komin
niður fyrir 50% í forsetakosningum. Fólk sér ekki til-
gang í að velja milli strengbrúða, sem hagsmunahópar
stjóma, og telur sig ekki eiga kost á öðrum leiðum til
áhrifa.
Hliðstæða strauma má sjá á íslandi. Þeirri skoðun vex
fylgi hér, að sami rassinn sé undir pólitíkusunum, að
sérhagsmunir ráði ferð og að því verði ekki breytt.
Jónas Kristjánsson
Abyrg fjármálastjórn
færði Clinton sigur
runnið framlög sem hundruðum
þúsunda dollara skiptu frá kaup-
sýslumönnum af asískum upp-
runa og var þar höfðað til kyn-
þáttafordóma kjósenda.
En þótt Clinton kæmist nærri
því marki sínu að ná hreinum
meirihluta atkvæða dugðu yfir-
burðir hans yfir Bob Dole ekki til
að rétta hlut demókrata á þingi að
marki. Horfur eru á að repúblík-
amir hafi aukið meirihluta sinn í
öldungadeild um eitt sæti en
meirihluti þeirra í fulltrúadeild-
inni rýrni um allt að tíu.
Ekki eru þó neinar horfur á að
harkalegir árekstrar þings og for-
seta eftir að repúblíkarnir náðu
meirihlutanum fyrir tveim árum
endurtaki sig. í fyrsta lagi er Newt
Gingrich, hugmyndafræðingur
herskárra repúblíkana, vængbrot-
inn eftir það hvernig Clinton lék
hann undir lok kjörtímabilsins.
Fulltrúadeildarmenn repúblíkana,
sem komu nýir á þing 1994 og
fylktu sér þá um Gingrich, tóku
þann kost að telja sér helst til gild-
is í kosningabaráttunni nú að
hafa hafnað fomstu hans í þessu
málinu eða hinu.
í öðru lagi er botninn dottinn úr
yfirboðsstefnunni í skattamálum.
Ronald Reagan tók hana upp með
þeim afleiðingum helstum að rík-
isskuldir Bandaríkjanna fimm-
fólduðust, að meginhluta í forseta-
tíð hans og George Bush. Megin-
kosningamál Dole var í upphafi að
bjóða 15% skattalækkun en það
fékk engan hljómgrunn.
Hins vegar varð það Clinton til
framdráttar framar öllu öðm að
hann gat sýnt fram á að ríkissjóðs-
halli hafði í stjómartíð hans lækk-
að úr 290 milljörðum dollara 1992
eða 4,9% af þjóðartekjum í 116
milljarða á nýloknu ijárhagsári
eða 1,5% af þjóðartekjum. Með
þessu móti hefur tekist að lækka
vexti, ýta þannig undir fjárfesti
fyrirtækja og einstaklinga. og
draga þar með verulega úr at-
vinnuleysi.
Clinton og forusta repúblikana
á þingi náði í vor saman um það
markmið að eyða bandarískum
fjárlagahalla fram til 2002 en
ágreiningur var um leiðir að
markinu. Ljóst er að báðir aðilar
miða að því nú að kosningum af-
stöðnum að reyna að byggja á
þessu samkomulagi.
Þar er mikið verk að vinna því
framreikningar sýna að héðan í
frá hefur ríkissjóðshalli tilhneig-
ingu til að fara vaxandi að öllu
óbreyttu. Þar munar mestu um
ört vaxandi útgjöld til almanna-
tryggingu og sjúkratrygginga aldr-
aðra en þegjandi samkomulag var
um að láta þau viðkvæmu mál
liggja í þagnargildi í nýafstaðinni
kosningabaráttu.
| Forsetahjónin Bill og Hillary Clinton (t.h.) og varaforsetahjónin Al og
s Tipper Gore veifa til stuöningsmanna á sigurhátíö i Washington á miö-
vikudagskvöld.
Bill Clinton náði endurkjöri á
forsetastól Bandaríkjanna með
tæpum helmingi greiddra at-
kvæða og þar með stuðningi fjórð-
ungs kosningabærra Bandaríkja-
manna, af því kosningaþátttaka
komst rétt yfir 50%, hið lægsta
sem um getur í forsetakosningum.
Dræm kjörsókn í Bandaríkjun-
um á sér tvær meginskýringar.
Annars vegar verður fólk að hafa
frumkvæði að því að koma sér á
kjörskrá og víða hefur verið
lenska hjá valdhöfum í ríkjunum
að letja skráningar frekar en
hvetja af því auðveldara er að
stýra fylginu á kjördag eftir því
sem kjósendahópurinn er tak-
markaðri.
En að auki kemur til í þessum
kosningum að vaxandi fjöldi hefur
skömm á stjórnmálabaráttunni
eins og hún er nú rekin í Banda-
ríkjunum. Eftir því sem kosninga-
barátta færðist yfir í keyptar aug-
lýsingar og kynningarþætti í sjón-
varpi hefur hún orðið yfirborðs-
legri, illvígari og fyrst og fremst
dýrari.
Talið er að forsetakosningar
hafi að þessu sinni gleypt allt að
milljarð dollara. Sigursæl barátta
til öldungadeildarsætis kostar frá
sex milljónum dollara upp í 30
milljónir eftir ríkjum. Frambjóð-
andi til fulltrúadeildar þarf að
hafa úr tveim milljónum dollara
að spila til að eiga sigurvonir.
Fjárþörf á þessu stigi hefur
veitt fjársterkum aðilum, stórfyr-
irtækjum og hagsmunasamtökum
hvers konar tækifæri til að beita
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Úlafsson
framlögum í kosningasjóði til að
ná taki á þingmönnum sem ekki
hafa fyrr náð kjöri en þeir þurfa
að fara að huga að fjáröflun í sjóð
fyrir næstu kosningar sem eru á
tveggja ára fresti til fulltrúadeild-
ar.
Bill Clinton og hans fólk hefur
ekki dregið af sér við fjáröflun
enda höfðu demókratar nú í fyrsta
skipti um langan aldur úr álíka
háum fjárhæðum að spila og
keppinautamir repúblíkanar. Var
það helsta árásarefni á forsetann
undir lok kosningabaráttunnar af
hálfu Bobs Dole, mótframbjóðandi
hans, og annarra repúblikana, að
í kosningasjóði demókrata hefðu
skoðanir annarra
Andóf kæft í Kína
„Kínversk stjórnvöld virðast telja að þau geti
| fylgt stefnu um aukið frjálsræði í efnahagsmálum
I án þess að þurfa að horfast i augu við kröfur um að
I losa pólitískt kverkatak sitt. Ef eitthvað er, þá virð-
1 ast kínverskir leiðtogar nú vera staðráðnari en
1 nokkru sinni í að kæfa allt andóf með því að dæma
| þekktustu lýðræðissinna Kína til langrar fangelsis-
f vistar eða þrælkunarvinnu."
Úr forustugrein New York Times 5. nóvember.
Mælistika á menningarstig
| „Hvernig getur öryggismálanefnd ríkisstjornar-
innar hafa verið þeirrar skoðunar eitt augnablik að
| hún ætti að koma í veg fyrir að rithöfundurinn og
ESB-borgarinn Salman Rushdie kæmi til Kaup-
: mannahafnar? Hlutverk ríkisstjóma er að vemda
f borgarana. Ekki mælast til að þeir hypji sig og fari
í felur þegar þeir óska eftir að koma fram. Þegar
umræddur borgari er einnig lifandi tákn fyrir tján-
ingarfrelsið og sem á að heiðra fyrir framlag sitt til
listanna í menningarborg Evrópu, Kaupmanna-
höfn, verður þessi sjálfsagða skylda afgerandi mæli-
stika á menningarstig samfélags okkar.“
Úr forustugrein Politiken 5. nóvember.
Stöðugleikinn blífur
„Kjósenður gerðu það lýðum ijóst, með því að
veita Bob Dole ekki brautargengi, að þeir hafa
áhuga á stöðugleika í efnahagsmálum, ekki skatta-
lækkunum. Stærstu mistök meirihluta repúblikana
á síðasta þingi kunna að hafa verið að blanda sam-
an niðurskurði á framlögum til hinna þurfandi og
skattaívilnunum fyrir þá sem greinilega era betur
settir.“
Úr forustugrein New York Times 7. nóvember.
i»i8wro8W88888wwa»ia8W8iiwi»awiTOWWttWwiwmwwwwwtiiiiiiiiiitii[iiiiiii»Tiiiiwi*a88e8a8838sae8»