Dagblaðið Vísir - DV - 27.12.1997, Blaðsíða 15

DV LAUGARDAGUR 27. DESEMBER 1997
15
því draga þeir þá ályktun aö
landnemarnir hafi fyrst og fremst
lifað af kvikfjárrækt. Þeir hafi
ekki náð að nema af inúítunum
tækni til að veiða sjávarfang.
Þegar loftslag tók að kólna á 14. og
15. öld sneyddist mjög um búskap
þeirra og samkvæmt kenning-
unni dóu íslendingamir út.
Hvílík firra! Hefðu þeir félagar
lesið Grímseyjarlýsingu sira Jóns
Norðmanns frá 1849 hefðu þeir
fundið skýringuna á gátunni um
fiskbeinin. Þar segir klerkúr frá
því að sökum skorts á heyjum
hafi Grímseyingar blandað
beinunum saman við hey og gefið
skepnum. Afganginn notuðu þeir
sem eldsneyti.
Nú vill svo til að óbirtar
niðurstöður íslenskrar vísinda-
konu hrekja þetta endanlega. Hún
hefur með dönskum félögum
þróað aðferð til að mæla hlutfall
sjávarfangs í fæðu landnemanna
með samsætumælingum á
beinaleifum þeirra. Niðurstaðan
er þveröfug við félagana tvo:
Hlutfall sjávarfangs eykst eftir
því sem kólnar. Það sannar að
íslendingarnir dóu að minnsta
kosti ekki út í Grænlandi af því
þeir kunnu ekki að veiða.
Bjöm Jónsson á Skarðsá hafði
sömuleiðis eftir fornum heimild-
um að íslenskir veiðimenn í
Norðursetu, fengsælli veiðislóð
fyrir bjamdýr og rostunga norðan
nýlendnanna, hafl gert húðkeipa:
„Var brædd selfita borin í
húðkeipa, ok uppfest við vind í
úthjöllum, þar til þyknaði."
Tekur þetta ekki af allan vafa um
Dasaður var ek...
Forseti lýðveldisins hefur
öðrum fremur sett landafundi
íslendinga á dagskrá ársins 2000.
Þá verða þúsund ár frá því að
Leifur heppni hóf skipulega leit
að nýjum löndum í kjölfar þess að
foreldrar hans, Eiríkur rauði og
Þjóðhildur, sigldu með flota
íslenskra skipa til Grænlands.
Leifur fann Helluland, Markland
og Vínland hið góða. í dag heita
þessir staðir Baffineyja, Labrador
og Quebec, auk þess sem hinar
frægu Leifsbúðir, áfangastaður á
leið til Vínlands, vom reistar á
norðurodda eyjunnar sem við
þekkjum sem Nýfundnaland.
Þegar mcmnkynið leggur inn í
nýtt árþúsund hyggjast islend-
ingar standa fyrir miklum
hátíðahöldum í tilefni þúsund ára
afmælis landafundanna. Davið
Oddsson lýsti á Alþingi hugmynd-
um sem stjómvöld hafa á borði
sínu í þeim efnum. Af þeim má
ráða að markmið stjórnvalda er
ekki síst að laða hingað til lands
straum ferðamanna af íslenskum
uppruna.
Grænlenska
landnámið
Það er sjálfsagt að lyfta
landafundunum. Hitt er þó ekki
síður mikilvægt að nota afmælið
til að draga betur fram í
dagsljósið sögu og afdrif hins
íslenska landnáms á Grænlandi.
Afrekið sem í því fólst er
næstum týnt með þjóðinni í dag.
Hinn venjulegi íslendingur hefur
að sönnu óljósa hugmynd um að
Eiríkur rauði sigldi til Grænlands
og sonur hans Leifur fann
Ameriku. Hann hefur hins vegar
enga hugmynd um að íslensk
nýlenda hjarði þar í fimm
hundruð ár. Hann veit ekki að
samtímamenn Eiríks rauða og
niðjar þeirra byggðu hús, sem að
umfangi stóðust samjöfnuð við
híbýli konunga í nyrðri löndum
Evrópú. Hann veit ekki heldur að
grænlensku íslendingarnir gerðu
haffær skip og stóðu í viðskiptum
við Evrópu öldum saman.
Við höfum sinnt þessum hluta
arfleifðarinnar sorglega lítið.
Fróðleiksfúsir íslendingar geta
ekki leitað í alþýðlegar
sögubækur til að kynnast til
bærilegrar hlítar fortíð okkar í
Grænlandi. Þær eru einfaldlega
ekki til.
Það er sannarlega tímabært að
Islendingar hefji gagngerar
rannsóknir á þessum merka þætti
í sögunni. Þær hafa til þessa
einkum hvílt á herðum erlendra
manna, með misjöfnum árangri.
í tilefhi þúsund ára afmælisins
væri því tilvalið að sfjómvöld
hefðu frumkvæði að ritun
alþýðlegrar sögu landnámsins í
Grænlandi og veittu jafnframt
fjármagn til fræðilegra rann-
sókna á því.
Norrænn
harmleikur
Gátan um afdrif nýlendna
okkar á Grænlandi, Eystri- og
Vestribyggðar, er enn óleyst.
Hvarf þeirra er þó líklega mesti
harmleikurinn í samanlagðri
sögu Norðurlanda.
ívar Bárðarson var sendur árið
1341 í umboði Hákonar Björg-
vinjarbiskups til að huga að góssi
kirkjunnar í Grænlandi. Ári
síðar kom hann til Vestribyggðar
en fann þar engan mann, hvorki
lífs né liðinn. Svo margt fjár var
þó á stöðli að hann hlóð skip sitt
kjöti. Hvað varð um fólkið?
í Annalium farrago, sem Gísli
biskup Oddsson ritaði í Skálholti
vorið 1638, segir: „1342. Gráenlend-
ingar féllu af fúsum vilja frá
sannri trú og kristnum
trúarbrögðum og eftir að hafa lagt
niður alla góða siði og sannar
dyggðir, vundu þeir sér til þjóða
Ameríku ..."
Hvað er að marka þetta?
Sagnfræðin dregur þetta alfarið í
Laugardagspistill
Össur Skarphéðinsson
ritstjóri
efa. Herra Gísli ritaði annál sinn
með hliðsjón af fomu bréfasafni
Skálholtsstóls, sem síðar brann.
Allar götur síðan hafa menn velt
fyrir sér hvort hann hafi haft
undir höndum heimildir um að
hluti íslendinganna hafi flutt sig
yfir til Ameríku.
Eiríkur Gnúpsson, systursonur
Harðar Hólmverjakappa, sem
Oddaannáll segir að hafi verið
vígður til biskups yfir Grænlandi,
fór að boði Alberts erkibiskups að
kristna heiðingja í Vínlandi 1121.
Hann vissi því mætavel af tilvist
þeirra og þekkti siglingaleiðina.
Traust heimild segir að hver
stórbóndi í Grænlandi hafi átt
skip eða skútu. Híbýli þarlendra
höfðingja voru jafnframt álíka
stór og hús evrópskra konunga
samtímans. Hvar fengu græn-
lensku íslendingamir timbur i
skip og hús? Rekaviður dugði
tæpast til að refta stórhýsin í
Görðum, Brattahlíð og viðar.
Kann ekki að vera að þeir hafi
sótt trjávið með reglulegum
siglingum yfir til landsins sem
kennt var við mikinn skóg sinn,
Marklands?
Annálar greina frá að fram undir
miðbik fjórtándu aldar komu
tréseymd skip af Marklandi til
íslands. Gleymum ekki heldur
hinni frægu grein Vilhjálms
Stefánssonar um eskimóana sem
hann fann á Viktoriueyju og
höfðu ljósleitt hár.
Gátan er að sönnu óleyst en
fróðlegar vísbendingar lifa enn.
Amerísk
villukenning
Örlög Eystribyggðar em jafn
óljós. Þegar biskupsefnið Ög-
mund Pálsson hrakti undir hana
á leið til Vestfjarða árið 1519 sá
hann glögglega menn á ferli og
búpening í haga. Þá skipti áttum
og skipið tók Vestfirði eftir fræga
siglingu. Fór guðsmaðurinn með
rangt mál?
Var Jón Grænlendingur að
ljúga þegar hann dreif 1542 til
Grænlands og fann þar dauðan
mann norrænan með „hettu á
höfði vel saumaða, en klæði bæði
af vaðmáli og selskinni. Hjá
honum lá tálguhnífr boginn ok
mjök forbrýndr ok eyddr ..."
Tveir fomleifafræðingar, Bret-
inn Paul Buckland og Banda-
ríkjamaðurinn Thomas Mc-
Govem, hafa undanfama áratugi
rannsakað leifar íslendinganna í
Grænlandi. Rannsóknir þeirra
eru að mörgu leyti frábærar, ekki
sist Bucklands, sem hefur með
rannsóknum á skordýmm (!) sýnt
fram á merkilegar staðreyndir
um samskipti landa okkar og
inúíta. En félagarnir hafa lent á
herfilegum villigötum og sett
fram fráleitar kenningar, sem
íslendingar hafa til þessa í engu
svarað.
Buckland og McGovem rýndu í
sorp fommanna og urðu hissa á
því að finna hvergi fiskbein. Af
að íslendingarnir höföu ágæt
samskipti við inúíta, og lærðu af
þeim?
Dasaður ræðari
Árátta íslendinganna til skrifta
lét þá heldur ekki í friði í kulda
Grænlands. Fjölmargir hlutir með
rúnaristum hafa fundist allt fram á
þetta ár. í fomleifagreftri í sumar
kom upp eldgömul rúmfjöl þar sem
rist var á frægasta nafn íslands:
Björk.
í vörðu i Norðursetu fannst
umdeildur rúnasteinn, og norskur
fræðimaður las úr honum að þar
heföu þrír íslendingar verið á ferð
árið 1333: „Erlingr Sighvatsson ok
Bjarni Þórðarson ok Eindriði
Oddsson laugardaginn fyrir
gangdag hlóðu varða þessa ok
rýndu vel.“
í Flóamannasögu segir af ferð
Þorgils Orrabeinsstjúps á austur-
strönd Grænlands í kringum árið
1000. Hann fann þar rekið árabrot,
þar sem nafnlaus eigandi hafði lýst
með rúnum hve dasaöur hann var
þegar hann hafði dregið „oft
ósjaldan/ár að borði/sú gjörði
mér/sára lófa.“
Skáldskapurinn er aldrei langt
undan hinu íslenska blóði. Ár
Orrabeinsstjúps hefur líklega flust
í munnlegum frásögnum gegnum
aldirnar alla leið frá Grænlandi
yfir á Austfirði íslands. Hún virðist
að minnsta kosti afturgengin í
merkilegri frásögn sem Árni
Magnússon handritasafnari
skrifaði inn í Grænlandstexta
Björns á Skarðsá og kvaðst hafa
effir magister Þórði Þorlákssyni,
fyrir árið 1669: „Fyrir nokkrum
árrnn síðan rak upp fyrir austan á
íslandi ein ár af báti, er þannig var
letrað á með rúnabókstöfum: „oft
var ek dasaður (er) ek dró þik.“ “
Líkt og ræðarinn ókunni er hin
grænlenska fortíð íslendinga dösuð
af langri gleymsku. Hví ekki að
nota þúsund ára afmælið til að lyfta
henni úr glatkistu sögunnar og
setja á verðugan stall?