Dagblaðið Vísir - DV - 22.01.1998, Blaðsíða 10

FIMMTUDAGUR 22. JANÚAR 1998 JjV
10 menning
Nýlega var opnuð í Kunsthi-
storisches Museum í Vínarborg
sýningin „Málarafjölskyldan frá
Antwerpen" með málverkum Piet-
ers Bruegels eldra og tveggja sona
hans, Jans og Pieters yngra. Sýn-
ingin stendur til 14. apríl - það er
að segja fram yfir páska - og á
safniö von á að gestir flykkist að
til að sjá hana víðs vegar úr Evr-
ópu og Ameriku.
Það eru bráðum 430 ár síðan Pi-
eter Bruegel eldri dó en myndirnar
hans lifa enn. Kannski þekkja ekki
allir nafnið hans sem hafa séð mál-
verkin hans en þau hafa á undan-
fórnum árum og áratugum skreytt
póstkort, stílabækur, plastpoka og
fjölda annarra nytjahluta - fyrir
utan öll plakötin sem hafa verið
prentuð með þeim. En þó að þau
séu svona þekkt stendur fólk sem
lamað frammi fyrir frummyndun-
um á sýningunni, segir listfræð-
ingur danska blaðsins Weekend-
avisen. Myndirnar hans þekkjast á
ótal lifandi smáatriðum úr hvers-
dagslífi fólks. Til dæmis málaði
hann mynd af bændabrúðkaupi en
brúðhjónin eru síður en svo aðal-
atriöið á þeirri mynd, miklu frem-
ur þjónarnir tveir sem koma
hlaupandi í forgrunni með stóran
trébakka með matardiskum. Mörg
málverk Bruegels eru eins og
myndasögur úr lífi alþýðunnar.
S 1
i C S 11
Málverk Pieters Bruegels eldra eru ómetanlegar heimildir um daglegt líf fólks á Niöurlöndum á 16. öld. A þessu mál-
verki má sjá leiki barnanna í Antwerpen.
Sýning á verkum Pieters Bruegels eldra og sona hans í Vínarborg:
BPsVEGEI
Hið stóra og hið smáa
Pieter Bruegel eldri fæddist um 1525 í þorpi
nálægt borginni Breda í Hollandi. Hann var tek-
inn inn sem meistari í samtök málara í
Antwerpen 1551 og skömmu seinna ferðaðist
hann um Frakkland og Ítalíu. Á heimleið frá
Róm 1554 fór hann um Alpana sem höfðu djúp
áhrif á list hans eins og sjá má á málverkum
hans og teikning-
um. Heima í Nið-
urlöndum var lítið
um flöll og hann
varð bæði heillað-
ur og óttasleginn
frammi fyrir tign
þeirra.
Annars er lítið
vitað um ævi Piet-
ers eldra, ekki
fremur en ævi ann-
ars 16. aldar snill-
ings, Williams Sha-
kespeares, sem
fæddist fáeinum
árum áður en Bru-
egel dó. Hitt er víst
að Pieter Bruegel
eldri - líkt og Shakespeare - var makalaus snill-
ingur á sínu sviði. Flestir flæmskir málarar á
hans dögum voru undir áhrifum frá ítalskri
tísku í málaralist en Bruegel skapaði sinn eigin
stíl, í framhaldi af Hieronymus Bosch og Jan
van Eyck, og braut af listfengi allar hefðir sem
honum fannst óþarfar.
Það sérkennilega við stíl Bruegels var hvern-
ig hann setur stór atvik í
samhengi við allt það
hversdagslega sem var
að gerast á sama tíma.
Þekkt er myndin sem
heitir „Landslag með
falli íkarusar" og breska
skáldið og íslandsvinur-
inn W. H. Auden notar í
kvæðinu „Musée
des Beaux Arts“. í
forgrunni þeirrar
myndar er bóndi
að plægja akur
sinn og handan
hans gætir hirðir
sauðahjarðar. Lengra burtu er vík og út
frá henni hafið með stórum og myndar-
legum seglskipum, klettar eru við strönd-
ina og fjöll handan víkurinnar og sól er
að setjast við ystu sjónarrönd. En hvar er
íkarus? Sé rýnt í myndina sjást framar-
lega hægra megin tveir fótleggir standa
upp úr sjónum!
Ekki var það síst í helgimyndum sem
Bruegel var nýstárlegur, jafnvel djarfur.
Á myndinni Leiðin tU Golgata, sem er eitt
stærsta og ríkulegasta málverk Bruegels
og á heiðursstað á sýningunni í Vín, má sjá
Krist hrasa undan krossinum fyrh- miðri mynd
en í töluverðum fjarska; nær okkur er fjöldi
fólks sem streymir eftir myndfletinum, frá
vinstri tfl hægri, i átt til Golgata-hæðar, her-
menn á hestum, börn, konur, munkar, bændur,
sígaunar, og öUum eru gefm sin séreinkenni. í
forgrunni til hægri er María mey sem harmar
það sem gerst hefur
ásamt nánustu vinum
sinum. Myndefnið
færir þennan atburð
svo nálægt okkur að
áhorfandanum gæti
vel dottið í hug að
leita að sjálfum sér í
mannfjöldanum.
Pieter Bruegel eldri
dó í Brussel 1569, hálf-
fimmtugur. Eftir
hann liggja aðeins um
40 verk en talið er að
hann hafi eyðUagt
mörg málverk sín af
ótta við að boðskapur og samfélagsgagnrýni
þeirra kæmi Ula niður á fjölskyldunni. Hann
lifði á ógnaröld og yfirvöld áttu þá sem oftar
erfitt með að þola háð.
Synir hans voru barnungir þegar hann dó og
kynntust ekki fóður sínum nema sem lista-
manni af verkum hans. Pieter Bruegel yngri
(1564 - ca. 1637) hafði góða atvinnu af að mála
upp myndir föður síns með tilbrigðum en sér-
hæfði sig í myndum af lífinu í víti og hafði sams
konar kímnigáfu og faðir hans. Hann var upp-
nefndur Vítis-Bruegel. Jan (1568- 1625) var
þekktari en bróðir hans, einkum fyrir ávextina
og blómin sem hann málaði svo vel að hann var
kaUaður Flauels-Bruegel. Sonur Jans og nafni
varð líka málari.
Sjálfur er Pieter eldri kaUaður Bænda-Bru-
egel vegna þess að hjá honum varð sveitafólk í
fyrsta sinn i aðalhlutverki í myndlistinni.
Sjálfsmynd Pieters Bruegels eldra.
Hver leikur á sínum staö. Hér skoppa þau
gjöröum.
Erlingur tekur viö hamingjuóskum Ingvars E. Sigurðssonar.
Leikafmæli Erlings
Erlingm- Gíslason leikari var hyUtur
á sviði Þjóðleikhússins eftir frumsýn-
ingu á Hamlet 2. í jólum í tilefni af því
að þá voru nákvæmlega 40 ár síðan
hann lék þar sitt fyrsta hlutverk að
námi loknu.
í ræðu sinni sagði Stefán Baldursson
þjóðleikhússtjóri að hlutverk Erlings
væru orðin á annað hundrað á þessum
40 árum, en það sem fyrst vakti athygli
á honum var hlutverk Péturs, unga
mannsins í Dagbók Önnu Frank. Sú
sýning er ógleymanleg öUum sem sáu
þau Kristbjörgu Kjeld þar saman: Tvær
stjörnur fæddar. Engin leið var að
nefna öU hlutverk Erlings í einni ræðu,
en hann var, með orðum Stefáns,
„skemmtUega staðfastur og trúverðug-
ur sem alþýðuhetjan Matti í Púntila og
Matta, ísmeygilega flgúrlegur sem
Grace prinsessa í Gísl, hann var brjóst-
umkennanlegur í ruddamennskunni
sem vinnumaðurinn Judd í Oklahóma
... sjálfur Galdra-Loftur í Hornakóral
Odds Björnssonar og spaugUega skop-
færður Stóri Júlíus í Gæjum og píum ...
Hann var Þorvaldur Helmer í Brúðu-
heimili Ibsens, hlutverk sem seint
gleymist og hann nýtti sér til hins
ýtrasta ... kyntröllið Stanley Kowalski í
leikriti Tennessee WiUiams Spórvagn-
inn Girnd, ógleymanlegur var hann
sem baróninn í Náttbólinu ..." og svona
mætti lengi telja.
Frumsýningargestir tóku fagnandi
tækifærinu tU að hrópa ferfalt húrra
fyrir Erlingi og sýndu honum þann
heiður að standa sérstaklega upp undir
lófatakinu. Svo þakkaði Erlingur fyrir
sig með skemmtilegri tölu.
Sögulegar skáldsögur
Gunnars
Jón Yngvi Jóhannsson, bók-
menntagagnrýnandi DV, heldur fyr-
irlestur á Skriðuklaustri í Fljótsdal
laugardaginn 24. jan. kl. 14 um sögu-
legar skáldsögur Gunnars Gunnars-
sonar.
„Gunnar skrifaði flokk af söguleg-
um skáldsögum sem hann kaUaði
„Landnám" og átti að vera saga ís-
lands frá upphafi til samtímans,1'
segir Jón Yngvi. „Af þessum flokki
skrifaði hann Fóstbræður sem fjallar
um Ingólf Amarson og Hjörleif, Jörð
sem fjallar um Ingólf, Þorstein son
hans og stofnun Alþingis, Hvíta-Krist
j sem fjaUar um kristnitökuna, Grá-
mann sem er skrifuð upp úr ÞorgUs
sögu og Hafliða og Jón Arason. Þetta
áttu að verða tólf
bindi en ég held að
j Gunnar hafi misst
trú á viðfangsefn-
inu. Fyrstu sögum-
ar voru um upp-
byggingu þjóðar, en
1936 þegar allt var
að fara tU fjandans í
Evrópu skrifaði
hann Grámann, sem
var síðasta bókin,
og þar leysist aUt upp í ofbeldi og
óreiðu Sturlungaaldar. Ég held að
Gunnar hafi hætt að trúa á þessa
bjartsýnu þjóðarsögu þegar heimur-
inn var orðinn eins og hann var í
kringum hann. Sögusýnin breytist
svo mikið frá fyrstu sögu til hinnar
síðustu að grundvöUurinn var brost-
inn undan flokknum."
Jón Yngvi fer fyrstur í hópi fl-æði-
manna sem halda fyrirlestra um
Gunnar Gunnarsson á Skriðuk-
laustri í vetur og vor. Meðal þeirra
sem eftir koma era HaUa Kjartans-
dóttir og Soffia Auður Birgisdóttir.
Listasagan með
íslandssögukennslubókin Uppmni
nútímans eftir sagnfræðingana
Braga Guðmundsson og Gunnar
Karlsson er komin út í nýrri útgáfu.
í bókinni er saga
fólksins í landinu
rakin á aðgengileg-
an og fræðandi hátt
frá 1830 tU okkar
daga. Um 300 ljós-
myndir og skýr-
ingarmyndir
em í bókinni,
einnig verk-
efni með hverj-'
um kafla og ítarlegur !
; efnislisti.
Mesta nýmælið við þessa nýju út-
j gáfu eru 34 litmyndir af listaverkum
: eftir íslenska listamenn sem saman
segja ágrip af íslenskri listasögu á
þessu tímabUi. Aðalsteinn Ingólfsson
; listfræðingur valdi myndirnar og
skrifar texta með hverri.
Mál og menning gefur bókina út.
Skugga-Sveinn
í skólaútgáfu
Leikrit Matthíasar Jochumssonar,
Skugga-Sveinn, er komið út í útgáfu
Þuríðar J. Jóhannsdóttur bókmennta-
fræðings. Matthías samdi fyrstu gerð
þess 1862, ÚtUegumennina, þegar
hann var 26 ára vegna þess hvað hon-
! um leiddust dönsku
j gamanleikimir sem
vinsælir voru í
| Reykjavík um það
I leyti. ÚtUegumenn-
imir gerðu „hvín-
1 andi lukku“ og
j leikrit Matthías-
j ar hefur verið
j sviðsett oftar
en nokkurt
j annað íslenskt leik-
j rit, segir Þuríður í formála'
sínum. Smám saman fór það að heita
í höfuðið á aðalpersónunni, Skugga-
Sveini.
Útgáfa Þuríðar er með skýringum
og prýdd myndum úr uppsetningum
Leikfélags Dalvíkur á Skugga-Sveini
árið 1943 og 1967. Iðnú gefur út.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir