Dagblaðið Vísir - DV - 16.01.1999, Page 14

14
LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1999 1 lV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimaslða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Fijálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Tvíeggjuð prófkjör
Prófkjör eru tvíeggjað vopn, sem getur og hefur reynzt
stjórnmálaflokkum ágæt aðferð til að afla sér meira
fjöldafylgis en ella hefði orðið. Almennt flnnst þáttak-
endum í prófkjöri þeir hafa fengið aukinn aðgang að
mikilvægum ákvörðunum í stjórnmálum.
Prófkjör hafa rutt sér til rúms, af því að flokkar, sem
nota prófkjör, fá með því tæki til að draga til sín fylgi ffá
öðrum flokkum. Þótt ekki sé kraflzt flokksaðildar og
stundum ekki einu sinni stuðningsyfirlýsingar, eru
þátttakendur siðferðilega skuldbundnir flokknum.
Prófkjör eru þar á ofan mikilvæg aðferð til að skera úr
djúpstæðum ágreiningi um menn og málefni innan
flokks, án þess að hann leiði til fylgisrýrnunar eða klofn-
ings. Þeir, sem verða undir í prófkjöri, sætta sig oftast
við lýðræðislega niðurstöðu þess.
Engin rós er án þyma. Prófkjör ffamkalla ýmis vanda-
mál. Þau valda stundum sárindum, sem seint gróa, til
dæmis þegar stuðningsmönnum annarra flokka er smal-
að til þátttöku eða þá að persónulegum dylgjum og rógi
er beitt gegn frambjóðendum í hita leiksins.
Enn fremur baka prófkjör frambjóðendum mikinn
kostnað í sumum tilvikum. Þetta er hreinn viðbótarþátt-
ur í stjórnmálakostnaði þjóðarinnar og getur hæglega
valdið spillingu gagnkvæmrar greiðasemi. Aldagömul
reynsla er fyrir því, að æ sér gjöf til gjalda.
Óþægilegt er til þess að hugsa, að menn safni saman
milljónum króna til að kosta vonina um þingsæti, sem
ekki gefúr nema þrjár milljónir króna í árstekjur. Við
siglum að þessu leyti í kjölfar Bandaríkjanna, þar sem
menn kaupa sér hreinlega þingsæti fyrir morð flár.
Aðstæður ýmissa stjórnmálaflokka á ýmsum tímum
eru misjafnar. Stundum kalla þær á prófkjör og stundum
ekki. Til dæmis telur Sjáifstæðisflokkurinn í Reykjavík
sig vera í svo góðum málum með fáa frambjóðendur og
gott fylgi, að víkja megi frá prófkjöri að þessu sinni.
Reglur um prófkjör eru misjafnar eftir flokkum, kjör-
dæmum og kosningum. Þau eru misjafnlega opin eða
lokuð, með eða án girðinga, með númeruðum sætum eða
opnum. Þetta sýnir, að enn hefúr ekki verið fundin ein
leið til að halda prófkjör, svo öllum líki.
Draga má úr vandamálum, sem fylgja prófkjörum,
með því að festa framkvæmd þeirra í lög, þar sem ákveð-
inn sé sameiginlegur prófkjörsdagur og -staður þeirra
flokka, sem ætla að hafa prófkjör, þannig að hver kjós-
andi greiði aðeins atkvæði hjá einum þeirra.
Bezta leiðin er að flytja prófkjörin hreinlega inn í
kosningamar sjálfar með því að hafa framboðslista órað-
aða og láta hlutkesti ráða, hvar í stafrófsröðinni nafna-
listarnir byrja. Þetta minnkar innanflokksátök og dreg-
ur úr kostnaði, sem annars fylgir prófkjörum.
Margir sakna persónutengdra einmenningskjördæma
og finnst framboðslistarnir vera fjarlægir og ópersónu-
legir. Með óröðuðum listum má fella þennan kost ein-
menningskjördæmanna að nokkru inn í listakjördæmin
og gera val þingmanna persónulegra en áður.
Sameiginlegt átak flokka þarf til að koma á fót einum
prófkjörsdegi og -stað eða til að láta kjósendur raða
frambjóðendum í sjálfum kosningunum. Það gerist ekki
nema menn gefi sér góðan tíma til undirbúnings máls-
ins, þegar yfirvofandi kosningar raska ekki ró.
Fréttir af ágreiningi um framkvæmd prófkjörs Fram-
sóknarflokksins í Reykjavík og á Norðurlandi eystra
minna á, að prófkjörsleiðin kallar á betri lausn.
Jónas Kristjánsson
Dvínandi vald Brussel
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
Þrátt fyrir að framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins slyppi við að
vera vítt af Evrópuþinginu nú fyr-
ir helgina mörkuðu atburðir síð-
ustu viku vatnaskil í samskiptum
þings og framkvæmdastjómar. Það
er ekki einungis að Evrópuþingið
sé nú loks að sækja í sig veðrið eft-
ir áhrifaleysi síðustu áratuga, held-
ur er sótt að völdum framkvæmda-
stjómarinnar úr fleiri áttum. Völd
framkvæmdastjórnarinnar hafa
raimar aldrei verið eins mikil og
oft er gefið til kynna með algengri
og almennri gagnrýni á völd emb-
ættismannakerfisins í Brussel. Að-
ildarríki sambandsins hafa í gegn-
um ráðherraráð þess og nefnd
fastafulltrúa aðildarríkjanna úr-
slitaáhrif á stefnuna í öllum mikil-
vægari málum. Bæði aðildarríkin
og Evrópuþingið sækja nú inn á
valdsvið framkvæmdastjómarinn-
ar.
Valdið í Brussel
Framkvæmdastjórnin er skipuð tuttugu einstak-
lingum sem hver um sig er tilnefndur af einstökum
aðildarríkjum. Stærri ríki tilnefna tvo, hin minni
einn, en meðlimir framkvæmdastjómarinnar mega
þó ekki ganga erinda viðkomandi ríkja. Völd fram-
kvæmdastjórnarinnar byggjast á þremur mismun-
andi hlutverkum hennar. í fyrsta lagi stendur fram-
kvæmdastjómin vörð um sáttmála Evrópusambands-
ins og getur sótt aðildarriki til saka fyrir að fara ekki
eftir þeim. í öðru lagi hefur framkvæmdastjómin
frumkvæði að lagasetningu innan sambandsins en
þessu hlutverki þarf hún nú að deila í vaxandi mæli
með aðildarríkjunum sjálfum. Sjálft löggjafarvaldið
er hins vegar í höndum ráðherraráðsins annars veg-
ar og í yaxandi mæli í höndum Evrópuþingsins hins
vegar. í þriðja lagi sér framkvæmdastjómin um
rekstur sambandsins en fjárlög þess nema riflega sjö
þúsund milljörðum króna eða tæplega sextíufóldum
íslensku fjárlögunum. í þessum efnum þarf fram-
kvæmdastjómin hins vegar að taka sífellt meira tillit
til Evrópuþingsins, bæði hvað varðar fjárlögin sjálf
og eins hvað varðar eftirlit með notkim fjármuna og
með almennri stjómsýslu.
Þing í sókn
fyrsta sinn hafa áhrif á skipun
manna í framkvæmdastjórn sam-
bandsins.
Frumkvæði til aðildar-
ríkja
Um leið og þingið veitir fram-
kvæmdastjóminni aukið aðhald hafa
aðildarriki Evrópusambandsins sýnt
aukna tiihneigingu til fmmkvæðis
um stefnumörkun í málefnum þess.
Á valdatíma Delors í Bmssel virtist
sem framkvæmdastjómin réði stefn-
unni í flestum greinum, og að árang-
ur hennar við dýpkun Evrópusam-
vinnu réðist af því hversu vel henni
gekk að draga aðildarríkin á eftir
sér. Framkvæmdastjórnin hefur í
reynd sumpart goldið þess mikla ár-
angurs sem Delors náði, því að sam-
eiginleg málefni Evrópu era nú sí-
fellt að verða fyrirferðarmeiri á vett-
------------ vangi stjórnmála einstakra landa.
Evrópumál hafa orðið að innanlands-
málum og innanlandsmál að Evrópumálum. Nýir ráð-
herrar í Þýskalandi hafa til að mynda hver af öðmm
gefið tóninn nú að undanfornu um málefni sem
snerta Evrópusambandið allt. Um leið hefur stærsti
sigur Delors, innleiðing á sameiginlegum gjaldmiðli
fyrir Evrópu, fært völd og áhrif til Seðlabanka Evr-
ópu í Frankfurt, og til ýmiss konar SEunráðs aðildar-
ríkjanna í efnahagsmálum.
Aukið lýðræði
Hvort tveggja, aukið vægi Evrópuþingsins og sam-
mni þess evrópska við það innlenda í stjómmálum,
er til þess failið að auka vægi lýðræðisins í ákvarð-
anatöku í Evrópu. Fyrir minnstu þjóðir álfunnar er
þessi jákvæða þróun í Evrópu hins vegar ekki endi-
lega að öllu leyti heppileg. Smáþjóðir eiga meiri
möguleika til áhrifa ef gert er út um málin í bakher-
bergjum en ef vilji kjósenda í stómm ríkjum áifunn-
ar fær aukið vægi. Atburðir síðustu vikna munu
væntanlega stuðla að auknum áhuga á kosningum til
Evrópuþingsins í vor og auknum áhuga almennings
á þeim hrossakaupum sem nú era haflnn um skipan
næstu framkvæmdastjómar og um endurskipulagn-
ingu á störfum hennar vegna stækkunar sambands-
ins á næstu ámm. Til þeirra leikja mun Evrópuþing-
ið mæta með nýtt sett af vígtönnum.
Evrópuþingið er skipað 625
þingmönnum sem kosnir em í
almennum kosningum í aðild-
arlöndunum. Stærstu ríkin
eiga 60-100 þingmenn hvert en
þau minnstu 6-30. Danir hafa
til að mynda 21 þingmann, írar
15 en Frakkar og Bretar 87
hvor þjóð. Ef íslendingar væm
aðilar að sambandinu fengju
þeir 6 þingmenn eða tæplega
1% þingmanna, enda þótt íbú-
ar íslands væra langt innan
við 0.1% af íbúum Evrópusam-
bandsins. Þingið hafði í upp-
hafi einungis ráðgefandi hlut-
verk en völd þess hafa mjög
verið að aukast á undanfóm-
um ámm. Þingið getur nú haft
áhrif á lagasetningu á ýmsum
sviðum, og með ýmsum aðferö-
um, eftirlitshlutverk þess er
stórlega að aukast, eins og at-
burðir síðustu daga hafa gefið
til kynna, og áhrif þingsins á
fjárlög sambandsins hafa farið
vaxandi. í sumar mun þingið í
★ *
„Hvort tveggja, aukið vægi Evrópuþingsins og samruni þess evrópska við
það innlenda í stjórnmálum, er til þess fallið að auka vægi lýðræðisins í
ákvarðanatöku í Evrópu. Fyrir minnstu þjóðir álfunnar er þessi jákvæða þró-
un í Evrópu hins vegar ekki endilega að öllu leyti heppileg."
★
*
*
skoðanir annarra
Styrkjandi njósnir
„Njósnir Bandaríkjamanna í írak veittu vopnaeft-
irliti SÞ stuðning og voru samhæfðar því. Eftirlitið
hófst eftir lok Persaflóastríðsins 1991. Því var ætlað
aö finna staði þar sem eiturefnavopn vom búin til
eöa geymd, svo og byggingar þar sem skrár yfir slík
vopn vora varðveittar. Til að sigrast á leynimakki
íraka þurftu vopnaeftirlitsmenn SÞ á aðstoö Banda-
ríkjamanna að halda, þar á meðal háþróuðum hler-
unarbúnaði sem gat numið fjarskiptasendingar og
símtöl öryggisþjónustunnar í Bagdad.“
Úr forystugrein New York Times 12. jamxar.
ÖSE sannar sig
„öryggis- og samvinnustofnun Evrópu (ÖSE) hef-
ur fært sönnur á að hún getur staðið fyrir bæði ör-
yggi og samvinnu, bæði á meðan á ferð Knuts
Vollebæks utanrikisráöherra um Balkanskaga stóð,
og á eftir. Enda þótt tilgangur ferðarinnar hafi ver-
ið annar þegar hún var skipulögð, tók atburðarásin
af henni völdin. Það sem átti upphaflega að veröa
ferð til upplýsingaöflunar varð í staðinn gott dæmi
um hvemig bregðast skuli við neyðarástandi."
Úr forystugrein Aftenposten 15. jamíar.
Gula spjaldið
„Jafiiaðarmenn í Evrópu kusu að láta sér nægja
minna en eölilegt er, í heilögu nafhi góörar henti-
stefnu. Lausnin gefúr til kynna ábyrgðartilfinningu
eins og það er kallað í nútimapólítik. En hún veltir
einnig upp spurningunni: Leiðir viðvömnin til
raunverulegra breytinga? Framkvæmdastjóm Evr-
ópusambandsins, sem með réttu hefur veriö harð-
lega gagnrýnd, fékk gula spjaldið hjá Evrópuþing-
inu í gær. Vonandi verður það til að ryðja brautina
fyrir nauðsynlegum breytingum gegn spillingu
framkvæmdastjómarinnai-. í fyrsta lagi hefiir náðst
samkomulag um umbætur sem opna lokaðar dyr
framkvæmdastjómarinnar. í öðm lagi knésetja um-
ræður síðustu viku valdastigann í Evrópusamband-
inu. Skilaboðin era að héðan í frá eigi að taka Evr-
ópuþingið alvarlega. Einveldi embættismannanna