Dagblaðið Vísir - DV - 08.02.1999, Blaðsíða 16

16
tennmg
MANUDAGUR 8. FEBRUAR 1999
Af ólíkum tilfinningum
Ekki er gott að segja nákvæmlega til um
hvenær myndlist miðlar tilfinningum og
hvenær ekki og sennilegast er aldrei hægt
að útiloka þær með öllu. En ég held ég sé
ekki að fara með neitt fleipur þó ég stað-
hæfi að sýningar þeirra Gabríelu Friðriks-
dóttur í Galleríi Sævars Karls og Guðbjarg-
ar Lindar Jónsdóttur í Ásmundarsal fjalli
báðar um tilfinningar þó með ólíkum hætti
sé. Á annarri eru tilfmningarnar mynd-
gerðar með tilflnningalausum hætti en á
hinni eru þær ofnar inn í málverkin.
Gabríela
Á sýningunni „Persónur og tilfinningar"
hjá Sævari Karli er bæði að finna málverk
og skúlptúra. Samkvæmt sýningarskrá
virðist ætlunarverk listakonunnar vera að
teikna upp ýmsar tilfmningar og væntir
hún þess að áhorfandinn kannist við þær
þegar hann sér þær. Og ég játa að sumar
þekkti ég strax, á minn hátt að minnsta
kosti, um aðrar var ég ekki jafnviss. Verk-
in höfða ýmist til vitsmuna eða tilfinninga-
sviðs, sumar tilfmningarnar eru þannig
Myndlist
Áslaug Thorlacius
sjálfsprottnar og eðlilegar, beinlínis líkam-
legar, aðrar eru tillærðar, byggðar á alda-
gamalli reynslu eða fordómum. Ég finn til
dæmis fyrir „reiði eða niðurlægingu“ í
sófasettinu, „lélegri sjálfsmynd" í einhvers
konar sprellikarli og „ótta“ í einu málverk-
inu. En þó ég sé nokkuð viss um að tréö
með snákinum fjalli um hina alþekktu sekt-
arkennd kvenna, samanber Evu og erfða-
syndina, upplifi ég tilfinninguna alls ekki
við að horfa á verkið.
Þetta er skrýtin blanda af frumstæðu
táknmáli og einhverju geimaldarmyndmáli
eða teiknimyndaskrípói og er yflrbragðið
leikfangakennt. Þetta „dót“ er þó lítið aðlað-
andi fyrir minn smekk, litirnir æpandi og
firrtir og takmörkuð tilfinning í handverk-
inu, sérstaklega málverkunum, en þau þykja
mér flöt og lítið spennandi. Skúlptúrarnir
eru skemmtilegri, það er eitthvað sjarmer-
emdi við þá og þótt litirnir séu þeir sömu
virka þeir mýkri og jafnvel eilitið lifandi á
tréformunum.
Allt er þetta nokkuð þversagnarkennt, í
senn fráhrindandi og athyglisvert, en það
hæfir reyndar innihaldinu vel og gerir sýn-
inguna bara meira spennandi.
Guðbjörg Lind
Sýningin „Áfangar á kyrru hafi“ er af allt
öðrum toga. Þar er tilfinningin einmitt djúp
í litnum og handbragðinu, jafnframt því að
vera undirliggjandi í efninu sjálfu, en lands-
Fjallar þetta verk Gabríelu um sektarkennd kvenna?
lag höfðar sterkt til tilfinningasviðsins. Guð-
björg Lind sýnir 22 olíumálverk af ýmsum
stærðum, flest ferköntuð
eins og algengast
hlýtur að
telj-
ast en sum dálítið óhefðbundin, með boga-
dregnum útlínum. Tvö eru beinlínis
skúlptúrar, máluð á plötur á borðfótum.
Myndefnið eru eyjar, stakar og í klös-
um, friðsælar, í fallegu veðri, en vit-
neskjan um vondu veðrin, varnarleysið og
einangrunina er þó til staðar. Litaskalinn
er blæbrigðaríkur í fátækt sinni og mér
fellur vel þetta órökræna í myndunum, til
dæmis skekkist haffiöturinn verulega í
mörgum myndunum.
Ég hef aldrei séð betri verk eftir Guð-
björgu Lind, sérstaklega finnst mér stóru
myndirnar uppi í Ásmundarsalnum njóta
sín vel. Ég kann líka betur við „venju-
legu“ eyjarnar en á sumum minni mynd-
unum eru þær nær því að vera borðbún-
aður, t.d. glas eða smjörhjálmur, en eyja.
Það er eins og listakonunni hafi ekki þótt
landslagið eitt geta staðið
sem hugmynd. Þær má þó
ef til vill skoða sem teng-
ingu yfir í borðin með disk-
unum og kaffikönnunni
sem fljóta eða rísa eins og
eyjar úr hafinu og bjóða
hinum duldu öflum náttúr-
unnar að njóta gestrisninn-
ar. Það virkar betur, þar er
skrefið tekið til fulls.
Andinn í sýningunni er
friðsæld og hlýja, þrá eftir
því ókunna handan sjón-
arrandar, hefðbundið kven-
legt örlæti og snefill af vest-
firskri fomeskju, svo eitt-
hvað sé nefnt.
Syning Gabríelu Friðriksdóttur í Galleríi
Sævars Karls stendur til 19. febrúar og er
opin á verslunartíma.
Sýning Guðbjargar Lindar Jónsdóttur í
Listasafni ASI í Asmundasal stendur til 14.
febrúar. Opið er kl. 14-18 alla daga nema
mánudaga.
Guðbjörg Lind Jónsdóttir: Áfangar á kyrru hafi.
Vísindahyggja á villigötum
Rit Unnar Karlsdóttur sagnfræðings um
mannkynbætur á íslandi snýst um efni sem
hefur að mestu verið þagað í hel. Mannkyn-
bótastefna er sú hugmynd að bæta megi kyn-
stofna manna á vísindalegan hátt, svipað og
gert er við búpening. Blómaskeið
hennar á íslandi var fremur
stutt. Hún kemur
hér fram upp úr
1910 en eftir skipu-
lega útrýmingarher
ferð nasista á gyðing-
um í seinni heims-
styrjöld átti engin teg-
und mannkynbóta-
stefnu sér viðreisnar
von. Þá var skeið jafnað-
arstefnu I Evrópu.
Mannkynbótastefnan
var hér á landi sem annar-
staðar predikuð af mennta-
mönnum, á íslandi einkum
læknum og heimspekingum.
Hún var fyrst og fremst lærð
kenning. En í riti sínu um
mannkynbætur á íslandi gætir
Unnur Karlsdóttir þess aö setja
þessa stefnu í samhengi við al-
mennt hugarfar í samfélaginu og
við ýmsar viðteknar hugmyndir þar. Það
gefur rannsókn hennar aukið gildi. Hugsan-
lega hefði hún mátt gera það enn rækilegar
og vonémdi heldur umræðan áfram.
Mannkynbótastefnan var vísindastefna
sem átti rætur sínar í kenningum Darwins
um þróun tegundanna. Ein rót hennar var
ofurtrú aldamótaskeiðsins á vísindum og já-
kvæðu afli þeirra. Að auki byggði
hún á rótgrónum hugmyndum
manna um eðlislægan mismun
manna og var einn angi eðlis-
hyggju, hugmyndum um að
manneðlið" sé allt í arfberum
en umhverfið skipti minna
máli.
Enn fremur tengdist mann-
kynbótastefnan óhjákvæmi-
lega þjóðemishyggju og það
er engin tilviljun að blóma-
skeið hennar var á tímum
öfgafullrar þjóðemisstefnu
millistríðsáranna. í riti
Unnar kemur hins vegar
fram að mannkynbóta-
stefnan er ekki síður af-
kvæmi ójafnaðar og
stéttaskiptingar,
þeirrar fornu og sí-
ungu hugmyndar aö menn
skiptist í æðri og óæðri af náttúr-
unnar hendi.
Þetta rit vekur til umhugsunar á margan
hátt. I fyrsta lagi hljóta menn að velta því
fyrir sér hvort mannkynbótastefnan muni
rísa aftur núna þegar sósíalísk viðhorf em á
undanhaldi og menn skammast sín ekki
lengur fyrir að mismuna. í öðra lagi stingur
í augu orðalag eins og „fávitar" og „aumingj-
ar“ um þá verst settu. Nú á dögum er hæðst
að viðleitni til að útrýma niðrandi orðum úr
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
tungumálinu, en mikið fagnaðarefni er þó
fyrir samfélagið allt að þroskaheftir skuli
ekki lengur kallaðir „aumustu fávitar".
í þriðja lagi hlýtur umræða um mannkyn-
bótastefnu að skipta máli á öld íslenskrar
erfðagreiningar, einræktunaröldinni. Miðað
við áframhaldandi þjóðfélagsþróun í þá átt
sem nú stefnir hljóta líkur á að mannkyn-
bótakröfur komi aftur fram að teljast veru-
legar.
Rannsókn Unnar Karlsdóttur á mannkyn-
bótastefnunni á íslandi er þarft framlag til
íslenskrar hugmyndasögu. Unnur hefur
unnið verk sitt dável. Rannsókn hennar
skiptir máli.
Unnur B. Karlsdóttir:
Mannkynbætur. Hugmyndir um bætta kyn-
stofna hérlendis og erlendis á 19. og 20.
öld.
Sagnfræöistofnun 8t Háskólaútgáfan 1998.
(Sagnfræðirannsóknir 14).
Stein fyrir stein
Árni B. Helgason gaf út Ljóð 1914-18 fyrir
síðustu jól. Af því safni verður ráðið að Árni
er vel lesinn í ljóðum Steins Steinarrs og
verður oft á að vitna i hann i ljóðum sínum.
í síðari hluta bókarinnar, Sjónhverfingum,
leikur hann sér að tveimur ljóð-
um Steins, Þjóðin og ég og Ham-
ingjan og ég, sem hann kallar
frammyndir og snýr upp á sinn
ljóðmælanda.
Örljóðið „Stein fyrir stein“
er úr fyrri hluta bókarinnar:
Steini blϗir
sagarsárinu
stein fyrir stein,
Steinn Steinarr!
Ritsmíð í Reykjavík gefur bókina út.
Kvikmyndalestur
Dr. Guðni Elísson og Úlfhildur
Dagsdóttir era lesendum DV að
góðu kunn fyrir glöggar greinar
og umsagnir um kvikmyndir. Á
miðvikudagskvöldið hefst í End-
urmenntunarstofnun Háskóla ís-
lands námskeið í kvikmynda-
lestri sem þau sjá um. Farið verö-
ur yfir helstu einkenni kvik-
myndarinnar, myndmál, frásagn-
arfræði, skilgreiningar á kvik-
myndagreinum, uppbyggingu
handrita, afþreyingarmenningu,
kyn og kynímyndir og fleira.
Nemendur sjá að minnsta kosti
eina kvikmynd á viku sem síðan
er greind.
Kennt verður á miðvikudags-
kvöldum til 31. mars. Skráning er í síma 525
4923.
Ferskasta Fresca-liðið!
Örlítið hlé hefur orðið á hinu geysivin-
sæla leikhússporti sem gekk fyrir fullu húsi
í Iðnó í allt haust. í kvöld hefst þar keppni á
ný og nú í formi bikarkeppni í leikhússporti
í boði Fresca. Því má segja að leikhússport í
Iðnó hefji göngu sína nú með örlítið
Frescara sniöi.
Átta lið munu keppa til úrslita í heföbund-
inni útsláttarkeppni um bikarmeistaratitil
og munu fyrstu tvö liðin spinna af stað í
kvöld og svo koll af kolli annan hvem mánu-
dag eins og áður þar til úrslitastundin renn-
ur upp milli tveggja bestu spunaliðanna.
Liöin sem keppa í kvöld eru Þrjú á palli,
skipað Hrefnu Hallgríms, Þrúði Vilhjálms-
dóttur og Gunnari Helgasyni, og Tjarnar-
kvartettinn, skipaður Lindu Ásgeirsdóttur,
Gunnari Hanssyni, Sveini Þóri Geirssyni og
Kjartani Guöjónssyni. Heiðursdómari
kvöldsins er leynigestur. Húsið verður opn-
að kl. 20 og hefst keppni klukkan 20.30. Miða-
verö er kr. 1000.
Meðan nótt-
in líður
Á miðvikudag-
inn kl. 14.03 byrjar
Margrét Helga Jó-
hannsdóttir að
lesa skáldsögu
Fríðu Á. Sigurðar-
dóttur, Meðan
nóttin líður, á rás
1. Sagan kom út
1990 og segir frá
Nínu, ungri konu
sem situr við dánarbeð móður sinnar og fer
- nauðug viljug - að hugsa um fortíðina, for-
eldra sína og annað ættfólk og basl kynslóð-
anna í harðbýlu héraði við ysta haf. Nína lif-
ir í nútímanum og vill helst ekki hugsa um
kjör fólks á fyrri tímum, en þessar sérstöku
aðstæður kalla fram hugsanir sem hún ræð-
ur illa við.
Þessi skáldsaga hefur hlotið óvenjulega
mikinn frama. Hún fékk bæði íslensku bók-
menntaverðlaunin og Menningarverðlaun
DV í bókmenntum árið eftir að hún kom út,
og 1992 fékk hún Bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs. Hún hefúr komið út á öllum
Norðurlandamálum og ensku og verið vel
tekið. Nýlega kom hún út á þýsku hjá Steidl-
forlaginu og hefur fengið afburðagóðar við-
tökur.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir