Dagblaðið Vísir - DV - 06.03.1999, Qupperneq 22

LAUGARDAGUR 6. MARS 1999
Lögúriýningu
U&ttlagi Raykjavfcur
TóflfcJ
KjarUn Ólafison
Japis Laugavegi 13 kl. 12,30
og í Japis Kringiunni kl. 17
Geisladiskurinn komin aftur!
LEIKFELAG
REYKJAVÍKUR
fflðtal
Eyjólfur við hellismunna á Ægissíðu. Hellarnir hafa verið lokaðir í fjöldamörg ár.
Eyjólfur Guðmundsson, áhugamaður um manngerða hella í Rangárþingi:
Gæfuhjólið tók að snúast
eftir áheit á Þorlák helga
Fyrir fiórum árum
stofnaði Eyjóifur Guð-
mundsson áheitasjóð í
nafni Þorláks helga.
Tilgangur sjóðsins er
að safna fé til fornleifa-
rannsókna í Rangár-
þingi en Eyjólfur hefur
í mörg ár beitt sér fyrir
því að manngerðir hell-
ar í sýslunni verði
rannsakaðir.
„Það er ekkert vafamál að mann-
geröu hellamir í Rangárvallasýslu
eru einstakir í sinni röð hérlendis.
Hvergi annars staðar er að frnna jafn-
marga hella og yfir tvö hundruð eru
þegar skráðir. Þarna er falinn merkur
hluti í sögu þjóðarinnar sem brýnt er
að varðveita fyrir komandi kynslóð-
ir,“ segir Eyjólfur Guðmundsson,
áhugamaður um manngerða hella í
Rangárþingi.
Þótt Eyjólfur hafi í mörg ár beitt
sér fyrir að fomleifarannsóknir verði
gerðar á hellunum era þau mál
skammt á veg komin. Hann seg-
ir fornleifafræðinga almennt
sammála um að þama sé fjöl-
margt merkilegt að finna.
- En hvers vegna áheit á Þor-
lák helga?
„Það var eiginlega fýrir til-
viljun að ég hét á Þorlák helga á
sínum tíma. Það vora erfiðir
tímar í lífi mínu, við mér blasti
atvinnuleysi eftir tveggja ára-
tuga farsæla búsetu í Noregi. Ég
skildi við konuna og skömmu
seinna missti ég son minn á
besta aldri af slysfórum. Gæfu-
hjólið var á hvolfi ef svo má að
orði komast. Ég hét 1133 krón-
um á Þorlák helga í þeirri von
að gæfan mætti snúast mér í
hag. Upphæðina valdi ég vegna
þess að Þorlákur fæddist
einmitt árið 1133. Síðan hef ég
eignast góða konu og hús í
Rangárvallasýslu og mér hefur
gengið flest í haginn," segir
Eyjólfur og bætir við að með því
hafi hann í raun slegið tvær
flugur í einu höggi því pening-
unum sem safnast þannig verði
varið til fomleifarannsókna á
hellunum í Rangárvallasýslu.
Hrun hellisins í Odda
Að sögn Eyjólfs vex áheitasjóður-
inn hægt enda vita fáir um hann.
Hann er geymdur í Búnaðarbankan-
um á Hellu og þar hafa auk útibús-
stjórans, sýslumaðurinn og prestur-
inn í Odda umsjón með honum. Sjálf-
ur segist Eyjólfur lítið skipta sér af
sjóðnum en markmiðið er að safna að
minnsta kosti einni milljón króna.
„Menn hafa lengi heitið á Strandar-
kirkju og oft með góðum árangri. Þeg-
ar ég ákvað að velja Þorlák helga var
mér minnisstæð frásögn í Landnámu
þar sem segir frá því þegar hellir
hrundi við bæinn Odda árið 1199. í
hellinum hafði verið geymdur naut-
peningur og vann vinnufólkið hörð-
um höndum að því að bjarga skepnun-
um. Þorlákur var á þessum tíma orð-
inn dýrlingur og hét fólkið á hann að
uxinn mætti bjargast. Það gekk eftir
og náðist hann út. Segir sagan síðan
að uxinn hafi gengið óstuddur að ná-
lægum helli."
Lítið verið rannsakað
Eyjólfur á sér draum um að mann-
gerðu hellarnir í Rangárþingi verði
lagaðir, einkum þeir sem þegar eru
opnir og þekktir. Þá sé hægt að gera
þá aðgengilega ferðamönnum.
„Það hefur sama og ekkert verið
rannsakað á svæðinu frá Þjórsá til
ytri Rangár. Það er enginn vafi i min-
um huga að margt merkOegra minja
er að finna á svæðinu sem gætu varp-
að ljósi á upprana þjóðarinnar og
foma búskaparhætti fyrir landnám.
Mér finnst afar líklegt að fyrir land-
nám hafi menn sunnan úr álfu byggt
Suðurland og manngerðu hellamir
séu þeirra verk. Hellagerð tíðkaðist
ekki á Norðurlöndum, enginn mann-
gerður heílir hefur fundist í Noregi og
Svíþjóð og þaðan af síður í Dan-
mörku. í Frakklandi er hins vegar
mikið um manngerða hella sem hýstu
gjama búpening. Þeir eru bogamynd-
aðir að ofan eins til dæmis hellirinn á
Efra-Hvoli,“ segir Eyjólfur.
Fjöldagröfin við Pulu
Áhugi manna á hellunum hefur að
sögn Eyjólfs lítillega vaknað síðustu
árin. Þó hafa hellamir á Ægissíðu,
sem á árum áður voru algengur við-
komustaður ferðamanna, verið lokað-
ir í rúman áratug. „Það er sorglegt til
þess að vita að hellarnir séu ekki
sýnilegir og opnir almenningi. Þeir
era miklu viðar um sýsluna
en flesta gnmar. Það er til
dæmis afar merkilegur hell-
ir í Pulu sem lokaðist í
svartadauða. Ég rak niður
teina við bæinn og tel mig
hafa fundið innganginn. Þvi
miður er það nú svo að að-
eins fomleifafræðingar
mega stinga þarna niður
graftólum sínum. Heimildir
herma að þarna kunni að
vera svokallaður Hund-
raðmannahellir sem hafi að
geyma ósnerta fiöldagröf frá
því í svartadauða. Það er
með þetta eins og aðrar
minjar í sýslunni, úr því
fæst ekki skorið nema með
fornleifarannsóknum," segir
Eyjóifur Guðmundsson um
leið og hann hvetur fólk til
að heita á Þorlák helga því
þannig geri það vonandi
sjálfu sér gott auk þess að
stuðla að því að fornum
aenningarverðmætum
erði bjargað. -aþ
Eyjólfur Guðmundsson er mikill áhugamaður um varð-
veislu manngerðra hella í Rangárþingi.