Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.1999, Side 12

12
fólk
LAUGARDAGUR 20. MARS 1999 JU'V
Að tæma
batteríin
Róbert Guðfinnsson, nýr stjómar-
formaður Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna, sagði frá því í síð-
asta Helgarblaði þegar hann „tæmdi
batteríin", eins og hann kallaði það,
en slík vom átökin í starfi hans.
„Eitt kvöldið sat ég fyrir framan
sjónvarpið, sofnaði út af og vaknaði
aftur tveimur timum síðar með 41
stigs hita.“ Hann var svo fluttur í of-
boði með sjúkraflugvél suður til
Reykjavíkur. Róbert tók á vanda-
málinu og yfirvann það. Síðan hefur
hann verið við góða heilsu. Svipað-
ar sögur hafa heyrst af mönnum
sem hafa borið mikla ábyrgð í starfi
en ekki gætt að sér.
Streita er algengt vandamál í öll-
um starfsstéttum og hún getur or-
sakað margvíslega andlega og lík-
amlega kvilla. Fæstir brotlenda á
þann hátt sem Róbert lýsir en það
getur gerst ef fólk þekkir ekki
hættumerkin. Það er heldur ekki
einungis vinnan sem orsakar
streituvandamál hjá fólki. Einkalíf-
ið getur einnig verið flókið og erfitt
að takast á við.
Helgarblaðið ræddi við tvo sér-
fræðinga, Pétur Pétursson yfirlækni
og Guðbjörgu Lindu Rafnsdóttur fé-
lagsfræðing, um streitu og kulnun í
starfi.
Fólk á það til að örmagnast í vinnunni. Það hlustar ekki á eigin líkama og tekur ekki tillit til sjálfs sfn. Þetta ber að
varast.
Sila
Guðbjörg Linda Rafnsdóttir fálagsfræðingur:
Kulnun í starfi
Guðbjörg Linda segir að kulnun lýsi sér á þann hátt að áhuginn á starfinu
fari dvínandi, fólk fyllist efasemdum um að það sé á réttri hillu og verði nei-
kvætt gagnvart starfinu og starfsfélögunum, jafnframt því að verða sinnu-
og kærulaust.
Pátur Pétursson yfirlæknir:
Sjálfsvirðingin er mikilvægust af öllu
„Þó að vinnan sé erflð þá held ég að
fólk ofkeyri sig frekar á frítíma sin-
um,“ segir Pétur Pétursson, yfirlækn-
ir á Akureyri, þegar hann er spurður
hvort það sé mikið heilbrigðisvanda-
mál að fólk ofkeyri sig á vinnu. „Fólk
hefur tilhneigingu til að kenna vinn-
unni um vandamál sem eiga orsakir í
einkalífi þess.
Ég held hins vegar að vinnan sé af
hinu góða meðan hún er ekki flótti
fólks að heiman. Það er líka hollt og
gott að vera svolítið stressaður," segir
Pétur. „Það ber vott um að maður sé
samviskusamur og standi ekki alveg á
sama um hvernig hlutirnir ganga fyr-
ir sig. Langvinn áhrif streitu eru þó
alvarleg og áhugaverð en við vitum
mjög lítið um þau. Það sem einna
mest hefur verið rannsakað eru áhrif
á gyðinga sem lentu í útrýmingarbúð-
um og lifðu af. Það fólk bar aldrei sitt
barr. Einnig hafa bandarískir her-
menn sem börðust í Víetnam sýnt
svipuð einkenni. Margs konar áfóll
einhvem tíma á ævinni geta fylgt
fólki án þess að það hafi hugmynd um
það.“
Pétur segir að síþreyta sé oft tengd
verkjum en stundum aíleiðing af mjög
erfiðri lifsreynslu. Langvinn streita
og verkir magnist síðan upp og endi í
þreytu. Dæmi þess séu til að fólk
vinni yfir sig og við mikla vöðvaá-
reynslu sé hægt að fá háan hita. Pétur
segir að síþreytan sem hefur verið tal-
að um í tengslum við vinnustreitu
hafi þó ekkert með vinnu að gera. Sí-
þreytan sé afleiðing af mjög lang-
vinnri streitu.
Illyrmisleg streita
Geturðu nefnt streitueinkenni sem
fólk ætti að taka alvarlega?
Dr. Guðbjörg Linda Rafnsdóttir fé-
lagsfræðingur vinnur að rannsóknum
á svokölluðum félagslegum álagsþátt-
um í vinnuumhverfinu. Guðbjörg
Linda hlaut styrk hjá Rannsóknarráði
íslands til þess að rannsaka áhrif
tæknibreytinga á félagslega og and-
lega álagsþætti í fiskvinnslu og ýms-
um þjónustustörfum. Sjávarútvegs-
stofnun HÍ og Vinnueftirlitið styrkja
einnig þá rannsókn. Eitt birtingar-
form félagslegra álagsþátta segir hún
vera þegar fólk „brennur út“ í starfi.
Þetta hefur verið kallað kulnun á ís-
lensku. Kulnun er einn angi vinnu-
streitunnar og gerir það að verkum að
fólk gengur sér bókstaflega til húðar.
Starfsmenn gefa of mikið af sér sjálf-
um og geta ekki endurhlaðið rafhlöð-
urnar, ef svo má að orði komast.
Guðbjörg Linda segir að rannsókn-
ir á kulnun hafi sýnt að þótt allir geti
brunniö út í starfi þá séu tiltekin störf
líklegri til að orsaka kulnun en önn-
ur. í því sambandi má nefna störf sem
eru andlega og félagslega krefjandi,
ýmiss konar umönnunarstörf og þar
sem viðfangsefnið er fyrst og fremst
annað fólk. Einnig eru þeir í áhættu
„Streita er langalgengasta ástæða
þreytu. Líkamleg einkenni streitunn-
ar fara eftir kynjum og kynþáttum, en
Islendingar eru mjög gjarnir á að fá í
magann. Þeir fá brjóstsviða og kökks-
tilfinningu og oft er þá um magabólg-
ur að ræða sem geta endað í magasári
vegna mikillar magasýruframleiðslu.
Einnig er hægt að fá hviðuverki
hér og hvar um kviðinn. Þá er það
ósjálfráða taugakerfið sem er komið í
rugling og hringvöðvar fara í krampa,
og það getur verið mjög sársaukafullt.
Þetta getur átt sér stað í magaopi, vél-
inda og ristli. Margir eru líka með
kvikan ristil og fá kveisuverki með
óreglulegum hægðum, ýmist hægða-
tregðu eða niöurgangi. Þetta eru allt
saman streitueinkenni, og að
ógleymdum höfuðverkjum, sem eru
spennuverkir, og vöðvaverkjum. Þeg-
ar streitan er orðin mjög iUyrmisleg
sem eru félagslega einangraðir í
vinnu, þeir sem vinna vaktavinnu eða
óreglulegan vinnutíma. Þar að auki
eru ákveðnir þættir í öllum störfum
sem viðkoma vinnuskipulaginu sem
ýta undir kulnun starfsmanna. Þessir
þættir eru margir og má þar nefna
hlutverkaárekstra, skort á umbun,
því ef einstaklingur ræður ekki yfir
þáttum sem nauðsynlegir eru til að ná
settu marki o.fl.
Depurð, kvíði og
þunglyndi
Viðvörunarmerki segir Guðbjörg
Linda að fólk finni best á eigin skinni.
Áhuginn á vinnunni fari dvínandi,
fólk fyllist efasemdum um að vinnan
henti því og verði neikvætt gagnvart
starfinu og starfsfélögunum, jafnframt
því að verða sinnu- og kærulaust í
starfi. Þar að auki getur þetta birst
sem andleg og líkamleg óþægindi.
Depurð, kvíði, síþreyta og þunglyndi
eru einkenni sem fram geta komið,
auk líkamlegra einkenna, vöðvabólgu,
höfuðverks o.þ.h.
Markmið þeirra sem stunda rann-
eru velílestar vöðvafestur líkamans
orðnar aumar. Svo eru hjartsláttar-
köst og andnauðarköst sem koma
fram á þann veg að fólki finnst það
ekki ná djúpa andanum. Þetta eru sví-
virðileg streitueinkenni.“
Áttu ráð til handa þeim sem þjást af
streitu?
„Hræðslan við einkennin veldur oft
mikilli angist þar sem fólk heldur oft
að um aðra sjúkdóma, jafnvel ban-
væna, sé að ræða. Ég ráðlegg fólki að
vera ekki að byrgja óttann með sjálfu
sér og vera ekki mikið að brjóta á
móti réttlætiskennd sinni. Sjálfsvirð-
ingin er það mikilvægasta af öllu.
Einnig er afar mikilvægt að setja sér
ekki óraunhæf markmið. Maður á að
gera áætlanir í samræmi við það sem
maður ræður við. Og endilega ekki að
vera að kenna öðrum um allt sem
miður fer.“ -þhs
sóknir á þessu sviði er að finna hvað
veldur kulnun og öðru andlegu og fé-
lagslegu álagi meðal starfsmanna. Þar
sem rannsóknir hafa sýnt að orsakir
kulnunar hafa oftast með skipulag
vinnunnar að gera, en ekki einstak-
linginn sem í hlut á, þurfa lausnirnar
að beinast að vinnuskipulaginu. Guð-
björg Linda segir að við íslendingar
séum á eftir grannþjóðunum i rann-
sóknum á þessu sviði. Ástandið sé þó
væntanlega síst betra hér á landi þótt
íslenska vinnueftirlitið hafi enn sem
komið er engar tölur til að byggja á.
Gögn danska vinnueftirlitsins benda
til þess að þriðjungur allra launþega í
Danmörku eigi við óþægindi að stríða
sem rekja megi til andlegs og félags-
legs álags á vinnustað.
Þeir sem fara með vinnuverndar-
mál innan Evrópusambandsins hafa
látið félagslega áhættuþætti til sín
taka og telja að vandamálið hafi farið
ört vaxandi á síðustu árum. Nú sé svo
komið að allt að 50% launþega eigi við
vanlíðan að stríða vegna andlegra og
félagslegra álagsþátta í vinnuum-
hverfinu. Þeir vilja skera upp herör
gegn því. -þhs
Pétur Pétursson, yfirlæknir á Akur-
eyri. Hann segir að hræðslan við
streitueinkennin valdi stundum mik-
illi angist þar sem fólk heldur oft að
um aðra sjúkdóma, jafnvel ban-
væna, sé að ræða. Hann ráðleggur
fólki að vera ekki að byrgja óttann
með sjálfu sér.