Dagblaðið Vísir - DV - 02.09.1999, Blaðsíða 11

■
33‘V FIMMTUDAGUR 2. SEPTEMBER 1999
imenning u
• ^
Þjóöhildarstígur
Reynisvatnsvegur
Grænlandsleiö
Kristnibraut
Gvendargeisli
Sólartorg
Krosstorg
Þórðarsveigur
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
Sýna í Listasafni ASÍ
Við viljum minna á að nú
eru uppi tvær myndlistarsýn-
ingar í
Lista-
safni
ASÍ við
Freyju-
götu. í
Ás-
mundar-
sal sýnir
Inga
Ragn-
arsdótt-
ir verk
frá síð-
ustu tveimur árum sem unnin
eru í tré, blikk og gifs. Þau eru
formrænn leikur tengdur ís-
lenskri byggingarlist, eins og
listakonan orðar það. Hún hef-
ur starfað bæði í Þýskalandi og
hér heima síðan hún lauk námi
frá Listaakademíunni í
Múnchen árið 1987 og hlotið
ýmsar viðurkenningar fyrir
verk sín. Þetta er tíunda einka-
sýning hennar.
í Gryfj-
unni er
sýningin
„Kjörað-
stæður" á
verkum
Helga
Hjaltalín
Eyjólfs-
sonar en
kjöraðstæður „eru hverjar þær
aðstæður sem maður getur
komið sér í, og því ágætur sam-
nefnari fyrir þá myndlist sem
ég er að gera á hverjum tíma,“
eins og Helgi segir. Á sýning-
unni eru nokkur veggverk og
sex metra langur byssurekki,
allt úr Oregon furu. Þetta er
fjórtánda einkasýning Helga.
Inga og Helgi taka bæði um
þessar mundir þátt í samsýn-
ingunni Firma ‘99.
DV
Ekið inn í Þúsöldina
íslendingar hafa ennþá brennandi áhuga á ör-
nefnum í umhverfi sínu eins og umræður og jafn-
vel deilur um nýju götunöfnin í Grafarholti bera
vott um. Þó að dæmi séu um að skipt sé um nöfn á
torgum og túnum í borginni - ég minni á gamla
Klambratúnið sem heitir núna Miklatún - er það
sjaldgæft hér hjá okkur og verður að gera ráð fyrir
því að þau séu til frambúðar. Götunöfnin í Grafar-
holti eru býsna óvenjuleg og eðlilegt að menn
greini á um þau en ekki geta allar götur heitið
Strandgata eða Laugavegur og götunöfn þurfa að
vera minnisstæð.
Þórhallur Vilmundarson prófessor fékk það hlut-
verk að nefna götumar í Grafarholti og kaus að
minnast þess að hverfið verður byggt á árinu þeg-
ar þúsund ár verða liðin frá kristnitöku á íslandi
og landafundunum í Vesturheimi.
Eins og sjá má á kortinu hér fyrir ofan heitir að-
komugatan inn í hverfið frá Vesturlandsvegi Þús-
öld. Menn aka inn í Þúsöldina. Það heiti hefur stað-
ið mest í mönnum en er nýyrði og merkir ‘þúsund
ára tímabil’. „Þjóðverjar tóku á 17. öld upp orðið
‘Jahrhundert’ um hundrað ára tímabil," segir Þór-
hallur, „og Danir siðan eftir þeim orðið ‘árhund-
rede’. íslendingar gáfu nafnorðinu ‘öld’ þessa merk-
ingu, en upphaflega merkti öld menn, siðan manns-
aldur, þá tímabil og loks hundrað ára tímabil. Öld
hefur þann kost að vera þjált orð í samsetningum -
til dæmis er orðið aldamót ólíkt þjálla en ‘árhund-
redskifte’. Þús- í orðinu þúsund er talið hafa merkt
upphaflega ‘stór-’ eða 'fjöl-’ og hefur hér fengið
merkinguna ‘tíu’ eða ‘tífalt’. Þúsund ár merkir því
‘tíu hundruð ár’.“ Þórhallur álítur að þar sem ís-
lendingar hafi hafnað orðinu árhundrað og nota
orðið öld í merkingunni hundrað ára tímabil megi
taka upp orðið þúsöld um þúsund ára tímabil eða
tíu aldir. Það er líka þjált í samsetningum, til dæm-
is eru fjölmiðlamenn þegar famir að tala um ‘þús-
aldarhátíð’ kristnitöku og landafunda. „Þetta er að
fljúga af stað,“ segir Þórhallur.
Konur og helgir menn
Frá Þúsöld gengur Vínlandsleið til vesturs en
Grænlandsleið til austurs og er seinni hluti nafn-
anna dregið af ‘sjóleið’. Smærri gata til vesturs
heitir Guðríðarstígur til minningar um Guðríði
Þorbjamardóttur, konu Þorfinns karlsefnis, en gata
til austurs Þjóðhildarstígur tO minningar um Þjóð-
hildi Jörundardóttur, konu Eiríks rauða. Báðar
tengjast þær bæði landafundunum í vestri og upp-
hafi kristni á íslandi og Grænlandi. í gatnakerfi
Reykjavíkur hafa götur þegar verið nefndar eftir
þremur karlmönnum, sem koma við sögu landa-
fundanna (Eiriksgata, Leifsgata og Þorfinnsgata í
Skólavörðuholti).
Þúsöld endar í Sólartorgi. Frá því liggur megin-
gata til suðausturs sem nefnd er Ólafsgeisli eftir
þeim báðum Ólafi konungi Tryggvasyni og Ólafi
helga Haraldssyni sem komu mjög við sögu frum-
kristni á íslandi. Geislanafnið minnir á drápuna
Geisla sem Einar Skúlason orti um Ólaf helga um
1153.
Frá Sólartorgi liggur Kristnibraut í austur og frá
henni hringlaga gata í suður sem gefið er nafnið
Maríubaugur en María mey var öðrum dýrlingum
vinsælli á íslandi. Önnur gata austar liggur að
væntanlegri kirkju hverfisins og er sú gata nefnd
Kirkjustétt.
Kristnibraut endar í Krosstorgi. Frá því greinast
þrjár aðrar höfuðgötur sem fá nöfn eftir þjóðardýr-
lingunum þremur, Jóni helga Ögmundarsyni Hóla-
biskupi (1106-21), Þorláki helga Þórhallssyni Skál-
holtsbiskupi (1178-93) og Guðmundi góða Arasyni
Hólabiskupi (1203-37). Gvendargeisli endar í hring-
torginu Þórðarsveig en Þórður Jónsson góðimað-
ur var höggvinn 1385 hjá Krosshólum i Dölum.
Bein hans voru flutt í Stafholtskirkjugarð 1389
með samþykki allra lærðra manna sem hugðu
hann helgan mann.
í lok greinargerðar sinnar segir Þórhallur að
kirkjulegu nöfnin séu hugsuð sem minningarnöfn
um kaþólska kristni, enda sé „um að ræða þúsald-
arafmæli þess trúarsiðar".
FRONSK
ÍSLENSK
SKÖI AORDAHÓK
Mallika & Mcqueen
Flautu- og slagverksdúóið Mallika & Mcqueen
hélt tónleika í Sigurjónssafni siðastliðið þriðju-
dagskvöld. Dúóið samanstendur af Ömu Kristínu
Einarsdóttur flautuleikara og Geiri Rafnssyni slag-
verksleikara, og samkvæmt efnisskránni eru
Mallika og Mcqueen eins kónar alter-ego hljóð-
færaleikaranna, þeirra annar maður. Kannski eru
þau frumstæðari sjálf listafólksins. í efnisskránni
sagði að minnsta kosti að þau væru persónur í nú-
tímaþjóðsögu, í ævintýralandi þar sem tónlistin er
ráðandi afl og „þörf mannsins til að hemja náttúr-
una er svalað með flautu og trommu. Andi flaut-
unnar er laglínan og frumkraftur trommunnar er
takturinn. Líkami og sál, mallika & mcqueen, sam-
einast í leit að uppruna sínum.“
Tónlist
Jónas Sen
Ekkert verk efnisskrárinnar hefur heyrst hér
áður, enda samtímatónlist, og hófust tónleikamir á
Söng fyrir flautu og marimbu eftir Geir. Tónlistin
einkenndist fyrst af sterkri hrynjandi með djössuð-
um strófum, síðan tók við rómantísk dægurstemn-
ing sem var laus við alla tilgerð, þó John Denver
hafi komið upp í hugann á einum stað. Dúóið var
örlítið óöruggt í samspili í upphafi en náði sér fljótt
á strik og var heildarútkoman hin prýðilegasta
skemmtun. .
Næst á dagskránni var Hekla fyrir Marimbu og
er hún eins ólík samnefndu tónverki Jóns Leifs og
hugsast getur. Þetta er innhverf tónlist, lýrísk og
fljótandi, en með nokkrum
kröftugum augnablikum.
Fyrst heyrði maður sömu
hendinguna aftur og aftur i
ýmsum myndum, síðan kom
vænn tremolokafli sem var
dálítið langdreginn, þó innan
um væru góðar hugmýndir.
Hekla er nokkurs konar
spuni í ætt við tónlist Keiths
Jarretts þar sem form- og
rökhugsun er i góðu jafhvægi
við tilfmningu og innsæi.
Kon tai né eftir Ian Vine
var leikið af Ömu Kristínu
með miklum tilþrifum. Um
tónsmíð þessa er ekki margt
að segja nema að hún var svo
kraftmikil að maður hálfvor-
kenndi áheyrendunum á
fremsta bekk. Frumleikinn
var ekki beint í fyrirrúmi,
þetta er ósköp venjulegt nú-
tímaflautuverk með stöðugum andstæðum í styrk,
laglínum sem samanstanda af fjarlægum og fiar-
skildum tónbilum, og svo auðvitað dramatískum
smáþögnum á víð og dreif til að fullkomna klisj-
una.
Á hinn bóginn voru Tíu stykki eftir W.L. Calm
sem ferskur andblær enda spiluðu hljóðfæraleikar-
amir ekki aðeins heldur voru líka með leikræna
tilburði. Fyrsta verkið hét Echo\ þar gekk slag-
verksleikarinn inn haldandi á agnarsmárri bjöllu
sem var bergmál flautunnar á sviðinu. Álltaf
heyrðist sami tónninn eins og verið væri að
hringja inn einhveija fram-
andi trúarathöfn. Sem gat vel
verið því pentatóníski Hátíðár-
söngurinn sem á eftir kom var
einkar fallegur og upphafinn,
enn fremur gerðu náttúruvætt-
irnar eftirminnilega vart við
sig í verkunum Regndropar og
Vindur, og ofsafengnar bar-
smíðarnar á stóra trommu í
Kontrast nr. 2 minntu á fianda-
fælu úr japönskum Shintó sið.
Síðustu verkin á efnis-
skránni vom upp og ofan.
Imaginary Landscape eftir En-
rique Raxach var samið árið
1968 og af þeirri gerðinni sem
kom óorði á nútímamúsík.
Laglínur flautunnar eru óskilj-
anlegar, slagverkið spúkí og
tilgerðarlegt, tónlistin í heild
klisjukennd og uppfull af
sjálfri sér. Hugleiöing eftir
Geir Rafnsson fyrir einleiksflautu var á hinn bóg-
inn lýrísk og angurvær, en endirinn dálítið snubb-
óttur og ódýr. Síðasta verkið, Mósaík fyrirflautu og
slagverk, var hins vegar samið upp úr spuna af
frummönnunum sjálfum, Malliku og Mcqueen,
danskennd tónlist sem var bæði litrík og þróttmik-
il og var hreinn unaður á að hlýða.
í heild vora þetta framlegir tónleikar með
nokkram verulega góðum atriðum, hljóðfæraleik-
urinn var frábær og öruggt að fullyrða að hér séu
efnileg tónskáld á ferð sem eiga eftir að láta að sér
kveða í framtíðinni.
Franska og spænska
Nú er komin út stytt útgáfa
af stóru Frönsk-íslensku orða-
bókinni, ætluð skólafólki.
Löngum dæmum og orðskýr-
ingum hefur verið fækkað tals-
vert þannig að
fljótlegra er að
fletta upp í henni
og finna lausn á
sínum vanda.
Uppflettiorðin eru
tæplega 30 þús-
und og bókin er í
sama broti og
ensk-íslensku og
dönsk-íslensku
skólaorðabækurn-
ar. Ritstjóri þeirr-
ar frönsku er
Hrafnhildur Guðmundsdóttir.
Þeir sem hafa áhuga á að
læra spænsku fá nú kennslu-
efni í byrjendabókinni Mundos
1 sem hæfir fólki hvort sem það
er í framhaldsskólum, á nám-
skeiðum, í fullorðinsfræðslu
eða bara heima hjá sér. Henni
fylgir vinnubók, þrjár hljóð-
snældur og kennarahandbók.
Sigurður Hjartarson þýddi
bækurnar.
Fyrir þá sem vilja þjálfa sig í
að skrifa er komin út bókin
Hagnýt skrif eftir Gísla Skúla-
son kennara við Fjölbrauta-
skóla Suðurlands á Selfossi.
Hann gefur þar holl ráð og leið-
beiningar um hvernig á að
skrifa ýmiss konar texta, blaða-
greinar, starfsumsóknir, minn-
ingargreinar og fundargerðir,
svo dæmi séu nefnd. Meginá-
hersla er þó lögð á skrifleg
verkefni í skólum, uppbygg-
ingu ritgerða og frágang.
Mál og menning gefur bæk-
urnar út.