Dagblaðið Vísir - DV - 05.10.1999, Blaðsíða 11

ÞRIÐJUDAGUR 5. OKTÓBER 1999
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
Leikið úr hófl fram
Fá tónskáld hafa vakið jafn
öfgakennd viðbrögð áheyrenda
með verkum sínum og Franz
Liszt. Sumir hafa afgreitt verk
hans sem innantóm handa-
hófskennd glæsistykki, þar
sem lítið bitastætt sé að fmna
nema kannski fyrir þá sem líta
á píanóleik sem einhvers kon-
ar íþrótt, aðrir hafa haft og
hafa hann í hávegum sem eitt
fremsta rómantíska tónskáld
sögunnar og fyllast andakt við
það eitt að taka sér nafn hans
í munn. Sennilega geta þó allir
verið sammála um að hann
hafi verið einhver allra besti
píanóleikari sem uppi hefur
verið og er sönnun þess að
finna í lýsingum á leik hans,
þeirri arfleifð sem hefur skilað
sér í gegnum hina fjöldamörgu
nemendur hans sem hafa miðl-
að henni til nemenda sinna
o.s.frv. og ekki síst í verkum
hans sem óneitanlega eru
hvert öðru stórkostlegra.
Á einleikstónleikum kana-
díska pianóleikarans Alains
Lefévres í Salnum á sunnu-
dagskvöld gafst áheyrendum
tækifæri til að heyra þrjú
þeirra og jafnframt umritanir
hans á verkum J.S. Bachs og
Richards Wagners en sú iðja
var mikið stunduð af sönnum
rómantikerum og fuflkomnað-
ist í höndum snillingsins. Það
að setja saman þvílika efnis-
skrá og flytja hana ber vott um
stórhug sem Lefévre sannaði svo í Bach-Liszt
Prelúdíu og Fúgu nr. 1 í a-moll sem var fyrst
á efnisskránni. Prelúdían var voldug, dramat-
ísk og frjáls í tempói í rómantískum anda þótt
eilítið hranalegur tónn skemmdi fyrir heild-
armyndinni. Aftur á móti bar ákafinn fúguna
eiginlega ofurliði þar sem vinstri höndin og
stefið týndust stundum í hávaðanum sem vill
oft skapast þegar Liszt er leikinn úr hófi
fram.
Tilbrigði við Weinen, Klagen, Sorgen,
Sagen úr kantötu Bachs er átakamikið verk
enda samdi tónskáldið það í minningu dóttur
sinnar. Þar spannar tilfinningasviðið allt frá
mannlegri ofsareiði og örvilnan til guðdóm-
yfirkeyrðu tempói og virtist af-
burða „tækni“ píanóleikarans
notuð í þágu sýndaiTnennsku
en ekki tónlistarinnar. Martin
Krause, einn af síðustu nem-
endum Liszts, var vanur að
segja að tónlist hans krefðist
meiri tækni en nota þyrfti til
þess að hún virkaði hreinlega
auðveld í flutningi, en eins og
píanóleikarinn þandi hana á
sunnudaginn virtist hann oft og
tíðum þurfa á allri sinni flnu
tækni að halda og örlítið meira
en það.
Funérailles var fyrst eftir hlé
og var það virkilega fallegt og
tilfinningaþrimgið þó svo hinar
frægu „Chopin áttundir“ væru
leiknar af þvílíkum krafti og of-
forsi að þær kæfðu stef hægri
handar í milliþættinum. Ástar-
dauði ísoldar úr Tristan og Is-
olde Wagners var einnig svo
undurfagur í höndum Lefévres
að maður næstum gleymdi
stund og stað - þar til kom að
hápunktinum sem var tekinn
svo óþarflega bratt og með svo
ofsalegri hraða- og styrkaukn-
ingu að hann fór næstum því
fyrir ofan garð og neðan. Söng-
urinn til kvöldstjörn-
unnar úr Tannhauser
Wagners var hins vegar
allur eins og mjúkur
marsípanmoli og afar
fallega leikinn í alla
staði með silkimjúkum
og syngjandi tóni, blæ-
brigðaríkur og kyrrðin og fegurðin
allsráðandi.
Tannháuser-forleikurinn sem var
lokaverkið á tónleikunum byrjaði
einnig vel en um leið og kom að átakakafla
keyrði um þverbak og þegar leið á verkið var
maður kominn með hálfgerða sjóveikistilfinn-
ingu vegna ýktra styrkleikabreytinga, of-
gerðrar túlkunar og hamagangs sem hrein-
lega missti marks hjá gagnrýnanda. Ef ég
vissi ekki betur hefði ég eftir þennan flutning
tekið undir með þeim sem flokka tónlist
Liszts sem tækifæri til að vinna tækniafrek -
sem er synd því hún býður upp á svo miklu
meira en það.
Alain Lefévre - lék Liszt af slíkum krafti að gagnrýnandi fann til sjóveiki.
DV-mynd Hilmar Þór
legar tilbeiðslu og dró Lefévre þessar öfgar oft
á tíðum glæsilega fram og sýndi mikil tilþrif
í leik, kannski einum of á sumum stöðum
þannig að skotið hreinlega geigaði. Mefi-
stovalsinn frægi nr. 1 var næstur á efnis-
Tónlist
Amdís Bjöik Ásgeirsdóttir
skránni og var leikur Lefévre virkilega hug-
myndaríkur og glæsilegur á köflum; þó vék
glæsileikinn á stundum fyrir ofsafengnu og
Byrði hvíta mannsins
tynenning „
Rit um unglingabækur
Skáldsögur handa unglingum á árþús-
undamótum heitir nýtt greinasafn um ung-
lingabækur sem Cappelen-forlagið norska
gefur út. Þar eru 13 greinar um norrænar
unglingabækur sem varpa
nýstárlegu ljósi á þessa (oft)
fyrirlitnu bókmenntagrein
og draga fram spennandi
og vel gerð dæmi um hana.
Hvers konar bækur fanga
huga unglinga? Hvað
vilja þeir lesa og hvað
eru þessar bækur að
segja þeim? Er vísifing-
urinn enn þá á lofti? Eða kafa
nýjar unglingabækur ofan í hugardjúpin
og veiða alls konar myrkar og ólöglegar
hugsanir og hugmyndir? Meðal bóka sem
skrifað er um eru nokkrar sem þýddar
hafa verið á islensku og varpa greinarnar
býsna óvæntu fræðilegu ljósi á þær svo að
verulega vekjandi er fyrir kennara og
nemendur að lesa.
Ein íslensk grein er í bókinni eftir Þur-
iði Jóhannesdóttur, „Utenfor bymuren -
om folkelig kulturarv og synet pá islandsk
natur i noen nyere ungdomsboker". Hún
tekur fyrir nokkrar nýjar íslenskar ung-
lingabækur sem sækja efni sitt í íslenskar
þjóðsögur eða fjalla um dulræn fyrirbæri,
og birtist á íslensku í fyrra í greinasafninu
Raddir barnabókanna.
Tangótónleikar
Það verða spennandi tríótónleikar í
Salnum í Kópavogi annað kvöld kl. 20.30 I
tilefni af útkomu geisladisks á íslandi og í
Japan með tangótónlist eftir
Astor Piazzolla. Flytjendur eru
Auður Hafsteinsdóttir, Bryndís
Halla Gylfadóttir (á mynd) og
Izumi Tateno en þau gerðu víð-
reist í tónleikaferð sinni á síð-
asta ári um Japan. Vorið 2000 er
þeim á ný boðið að leika á fjöl-
mörgum stöðum þarlendis og
munu þau einnig leika á tónlist-
arhátíð í Oulonsalo í Finnlandi
næsta sumar.
Upptökur á geisladisknum fóru fram í
Finnlandi í febrúar og hann er þegar kom-
inn út í Japan á vegum King Records, eins
stærsta útgáfufyrirtækis Japans, og hefur
fengið frábærar viðtökur gagnrýnenda
þar. Geisladiskurinn mun koma út á
næstu vikum hér á landi og mun Japis sjá
um dreifingu.
Auður og Bryndís Halla eru okkur að
góðu kunnar og Izumi Tateno er mjög virt-
ur og þekktur píanóleikari í heimalandi
sínu Japan, auk þess sem hann leikur
reglulega á tónleikum víða um heim.
Izumi hefur leikið inn á fjöldann allan af
geisladiskum og er stofnandi tónlistarhá-
tíðarinnar í Oulonsalu.
Sjónþingi útvarpað
Við vekjum athygli á að á
morgun kl. 13.05 verður á rás
1 útvarpað sjónþingi Þorvald-
ar Þorsteinssonar sem haldið
var i Gerðubergi í september.
Spyrlar voru Þórhildur Þor-
leifsdóttir og Jón Proppé en
stjórnandi var Sigmundur
Ernir Rúnarsson. Þetta var einstaklega
skemmtileg og fróðleg stund, verst auðvit-
að að í útvarpi sjást myndirnar ekki sem
hann sýndi gestum Gerðubergs.
Ráðgjöf í skólum
Guðrún Helga Sederholm, félagsráðgjafi
og námsráðgjafi í Menntaskólanum við
Sund, hefur skrifað bókina Ráðgjöf í skól-
um. Handbók í félagsráðgjöf og námsráð-
til að leiðbeina ungu fólki
og aðstandendum þeirra.
Annars vegar leggur höfund-
ur áherslu á námsráðgjöf, val
á framhaldsskóla, skipulag
heimanáms, starfsval og fleira
af því tagi, hins vegar á per-
sónulega ráðgjöf til þeirra sem
eiga í margs konar samskiptaerf-
iðleikum við fjölskyldu sína og
annað fólk í kringum sig. Rætt er
um einmanaleika, sjálfsvígshættu, van-
metakennd og feimni, þunglyndi, átrösk-
un, ofbeldi, vímuefnavanda og margt
fleira.
Háskólaútgáfan gefur út.
Þess eru nokkur dæmi í bókmenntasögunni
að höfundar skrifl á öðru máli en sínu móð-
urmáli. íslendingum kemur þá fyrst í hug
Gunnar Gunnarsson en auk þess mætti nefna
rúmenska leikritaskáldið Ionesco sem skrif-
aði á frönsku, Rússann Nabokov
sem tók að skrifa á ensku og ef-
laust mætti telja William
Heinesen í þessum hópi og eru
þá fáir taldir. Þá hafa á síðustu
árum komið fram i Bretlandi
og Frakklandi höfundar ætt-
aðir úr fyrrum nýlendum sem
skrifa á máli „herraþjóðar-
innar“. Einn kynlegasti
kvisturinn á þessum útlaga-
meiði er skáldsagnahöfund-
urinn Joseph Conrad, son-
ur pólsks landéiganda sem
hrökklaðist í útlegð eftir
uppreisnina í Póllandi
1863. Hann settist að á
Englandi, tók upp enska
tungu og enska siði og
gerðist sjómaður.
Sigldi hann vítt um
heimsins höf áður en
hann söðlaði um og
gerðist rithöfundur.
Ólíkt mörgum útlagaskáldum fjallar
hann lítt eða ekki um ættjörð sína en sótti
einkum söguefni í sæfarareynslu sína. Þetta
var í lok síðustu aldcir þegar sól breska
heimsveldisins skein hvað skærast og settist
að sögn aldrei í heimsveldinu því. Þessa gætti
að sjálfsögðu í bókmenntum tímabilsins og
sjóferða- og ævintýrasagnir um afrek og yfir-
burði hvíta kynstofnsins streymdu yfir af-
þreyingarmarkaðinn. Flestir þekkja til sagn-
anna um Tarzan apabróður sem sprottnar eru
úr þessum jarðvegi þó amrískar séu. Joseph
Conrad nýtti sér þessa ævintýrasagnahefð i
mörgum verka sinna - líkt og Dostojevskí
nýtti sér glæpasöguna - til að fjalla um mann-
leg vandamál og mennskan breyskleika. Þess
vegna lifa sögur hans enn þó ævintýri heims-
veldisins séu flestum gleymd.
Nýlega hafa birst I íslenskri þýðingu tvær
af þekktari sögum Conrads. Uglu-
klúbburinn gaf út Innstu
myrkur (Heart of
Darkness) 1992 en
sú saga öðlaðist
aukna frægð þegar
Francis Ford
Coppola byggði á
henni umdeflda kvik-
mynd sina um
Víetnamstríðið:
Apocalypse Now. Og á
þessu ári kemur út sú
saga Conrads sem þekkt-
ust er, Meistari Jim (Lord
Jim). Sagan gerist í Aust-
ur-Indíum og segir frá
Jim, ungum prestssyni sem
heldur til sjós i leit að frægð
og frama. Ekki er laust við
að lesandanum verði hugsað
til víkingaferða fornsagn-
anna og víst er að í söguheimi
ríkir eins konar víkingasið-
ferði. Heiðurinn, sá orðstír
sem aldrei deyr þeim sem sér góðan getur, er
hornsteinninn í lífsskoðun sögupersónanna
og söguhetjan verður fyrir því óláni að glata
honum. Sjálfsmynd hans brotnar í mola og
hann leggur á flótta undan eigin dómi og sam-
tíðarmanna sinna. En enginn flýr sjálfan sig
og þó Jim þvælist viða og leiti athvarfs sem
mildur drottnari innfæddra á afskekktri ey,
kemst hann ekki hjá að horfast í augu við
sjálfan sig.
Sagan tekur á mörgum siðferðilegum
vanda: sekt og sakleysi; hugrekki og heiguls-
hætti, ábyrgðartilfinningu og undanslætti
auk hins mikla vanda herraþjóðarinnar,
þeirri „byrði hvíta mannsins" að réttlæta yf-
irdrottnan sína. En það er ekki síst frásagnar-
mátinn sem heillar i þessari sögu, að veru-
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
legu leyti fer hún lögð í munn sögumannsins
Marlows, fulltrúa viðtekinna gilda nýlendu-
tímans, en með því að nota kviksögur, flugu-
fregnir og það sem höfundur í formála kallar
„ýkjusögur" skapast margbreytilegt sjónar-
hom þannig að úr verður margraddað lista-
verk. Einnig þar má segja að Conrad feti í
fótspor Dostojevskís og er ekki leiðum að
likjast.
Þýðing Atla Magnússonar virðist mér
með miklum ágætum og nær vel hinum
nokkuð hátíðlega og á stundum þung-
lamalega stíl Conrads (sem kynni að
vera afleiðing þess að skrifa á öðra máli en
sínu eigin) en frásagnargáfan er óhrigðul og
kemst einnig vel til skila í þýðingunni. Ég
verð þó að játa að í fyrstu féll mér titillinn lítt
í geð en þrátt fyrir nokkrar vangaveltur hef
ég ekki fundið betri lausn (Herra Jim? Jim lá-
varður? Jim húshóndi?). Nei, Meistari Jim er
sennilegast skásta lausnin og guðsþakkarvert
að bókaútgefendur skuli ekki enn að minnsta
kosti sokknir i það fen kvikmyndahúsaeig-
enda aö láta titla standa óþýdda.
Joseph Conrad:
Meistari Jim
Atli Magnússon íslenskaði
Mál og menning 1999