Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.1999, Blaðsíða 12

i2 $penning
FÖSTUDAGUR 10. DESEMBER 1999 ÐV
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
sinni huldumey
Páll Höskuldsson í nýrri skáldsögu
Eysteins Bjömssonar, í skugga heimsins, er
- samkvæmt öllum venjulegum viðmiðunum
- með þráhyggju. Hann vill að menn séu
heiðarlegir, brjóti ekki gegn sannfæringu
sinni og praktíseri það sem þeir predika,
eins og sagt er á einni granntungunni. Sjálf-
ur fer hann í einu og öllu eftir þessum regl-
um og líf hans verður annað en auðvelt, eins
og vænta má.
Sagan gerist í Reykjavík um 1970 og er
hefðbundin raunsæ skáldsaga. Það liggur
beint við að spyrja höfund fyrst hvort hún
styðjist við raunverulega viðburði.
„Nei, ekki held ég það,“ segir Eysteinn,
„en Páll á sér auðvitað margar fyrirmyndir í
einstaklingum sem hafa fengiö köllun og
barist viö ofureflið. Honum finnst hann
verða að skera upp herör gegn hræsninni í
heiminum. Hann er eins konar Kristsgerv-
ingur.“
- Þekkirðu einhvem „Pál“?
„Ja, það þarf ekki að fara lengra en í mál
Helga Hóseassonar þó að auðvitað sé hans
saga ólík sögu Páls og hans barátta önnur.
Báðir eiga þeir þó í útistöðum við þjóðkirkj-
una og láta reyna á það bann sem er við lýði
að ekki megi hrófla neitt við henni.“
Ástin truflar
- Hvemig kviknaði þessi saga með þér?
„Ég hef alltaf verið hriíinn af fólki sem
hefur þorað að standa eitt með sannfæringu
sinni og jafnvel verið reiðubúið að kosta öllu
til, fólki sem brýtur siðvenjur þjóðfélagsins.
Flest gemm við málamiðlanir, lítum undan
eða fram hjá, en svo eru hinir sem trúa því
að sá sem svíki sína huldumey honum verði
erfiður dauðinn. Þannig er Páll. Hann vill
láta allt annað áður en hann svíkur sannfær-
ingu sína. Svo kynnist hann ástinni og hún
truflar hann. Hann á í óskaplegri innri bar-
áttu.“
- Heldurðu að tilveran yrði ekki alveg
Elísabet Jökulsdóttir hefur getið sér gott
orð fyrir ljóð og frumlegar smásögur. Eitt af
hennar helstu höfundareinkennum em hin
óljósu bil milli draums og veruleika og snið-
ugir en um leið sárir útúrsnúningar úr lífi
manneskjunnar, sársauka hennar, gleði,
dauða og geðveiki, svo og hinn naívi stíll sem
Kristin Ómarsdóttir er einnig þekkt fyrir.
Nú hefur Elísabet gefið út sína fyrstu
skáldsögu, Laufey, sem ber mörg af höfund-
areinkennum hennar nema hvað naívi stíll-
inn, sem alltaf hefur gætt textann léttleika
þrátt fyrir sársaukann, hefur að nokkru vik-
ið fyrir meiri alvöru og festu. Textinn er
raunsærri en fyrr en þó laumast inn dular-
full fyrirbrigði og tákn eins og höfundar er
von og vísa.
Sögusvið bókarinnar er
kunnuglegt: sóöalegt bragga-
hverfi á fimmta eða sjötta ára-
tugnum. Persónur bókarinnar
minna að mörgu leyti á persón-
ur úr Eyjabókum Einars Kára-
sonar nema hvað hér em lýsing-
amar enn drungalegri. Hér gætir
meira þunglyndis, meiri eymdar,
meiri geðveiki. Og húmorinn sem
gegnsýrir sögur Einars þrátt fyrir
eymdina er í bók Elísabetar víðs
fjarri. Hún dregur upp sára og átak-
anlega mynd af fólki sem á hvorki til hnífs
né skeiðar, er matarlaust dögum saman en
dregur fram lífið með róti í öskutunnum eða
hreinlega af gömlum vana. Af því það vill
lifa og lifir einhvers staðar djúpt inni í von
um betri heim.
Aðalpersónan, unglingsstúlkan Laufey, er
að eigin sögn „skinhoruð og rauðhærð" og
gerir allt vitlaust (9). Hún er „auminginn" í
hópnum, sú sem allir striða og laumast með-
fram veggjum. Mamma hennar er alltaf
„veik“ og það kemur í hennar hlut að passa
Elísabet Jökulsdóttir.
litlu systur sem fer óstjómlega í
taugamar á henni. En í huga
hennar fer margt fram. Þegar
mest gengur á í hennar nán-
asta umhverfi treður hún flug-
um undir augnlokin sem er auðvitað
táknrænt fyrir það að hún vill ekki sjá hið
Bókmenntir
Sigríður Albertsdóttir
ömurlega hlutskipti sem hún er neydd til aö
búa við. Það sem heldur í henni lífsneistan-
um er „ást“ hennar á Þ., sætasta stráknum í
bekknum sem býr viö góð lífskjör en fyrirlít-
ur samt foreldrana sem gefa
honum enga ást, bara pen-
inga.
Sjónarhomið færist á milli
Laufeyjar og Þ. Hún er sak-
leysinginn sem öllu trúir
þrátt fyrir ábendingar að
„handan" en Þ. er þræltrufl-
aður náungi sem lætur sig
dreyma um að gera Laufeyju
eitthvað illt. Lesandinn sér
til skiptis inn í huga þessara
tveggja persóna og það er
óhugnanlegt að fylgjast með
þróun mála: draumaheimi
Laufeyjar og ísköldu raimsæi
Þ. sem þráir aö pynta, særa
og drepa.
í tengslum við hugleið- a
ingar þessara tveggja per- 1
sóna tekst Elisabetu að 1
DV-mynd Teitur þyggja upp magnaða '
spennu og hún gefur ekki
þumlung eftir. Lesandinn velkist í vafa alla
bókina: tekst Þ. ætlunarverk sitt eöa ekki?
Og niðurstaðan er sjokkerandi sár. En það
eru ekki aðeins hugleiðingar þessara tveggja
einstaklinga sem Elísabet er að kljást við
heldur samskipti fólks almennt og yfirleitt,
gjána milli manna, jafnvel náinna ættingja,
sem dýpkar jafnt og þétt.
Laufey er kuldaleg, sár og óhugnanleg
bók, vel skrifuð og þrælmögnuð. Bók sem
vekur lesandann til umhugsunar um sam-
skiptaleysið í samskiptum fólks og þær
manneskjur sem fara verst út úr því; börnin
sem þurfa fyrst og síðast ást, umhyggju og
hlýju.
Elísabet Jökulsdóttir
Laufey
Mál og menning 1999
Eysteinn Björnsson: Kristur fór illa út úr sinni baráttu, pfnd-
ur og krossfestur, og enn ■ dag gera menn litiö meö hug-
myndir hans. DV-mynd E.ÓI.
óþolandi ef margir væru eins og Páll?
„Jú, enda reynir samfélagið að losa sig við
einstaklinga sem spyrja erfiðra spurninga,
einkum hér áður fyrr þegar mannréttindin
voru minni. Þeir voru oft á tíðum teknir af
lífi ef þeir tóku ekki orð sin aftur. Kristur fór
sjálfur illa út úr sinni baráttu, píndur og
krossfestur, og enn i dag
gera menn lítið með hug-
myndir hans nema í orði
kveðnu - um að bjóða hina
kinnina, dæma ekki, elska
náungann eins og sjálfan
sig.“
- Þó að kenningar Krists
liggi imdir texta sögunnar
er óvíða vitnað í Nýja testa-
mentið í bókinni, hins vegar
byrjar hver kafli á ljóðbroti
eftir Stein Steinarr. Til
hvers eru þau?
„Páli er gefið ljóðasafn
Steins, Ferð án fyr-
irheits, og það er
kannski eina hald-
reipi hans þegar allt
er um garð gengið og
hann fer að segja
sögu sína. Hann þarf
að fara krókaleiðir að
sögu sinni og notar
ljóðin til stuðnings.
Páll er að reyna að finna sér
stað í tilverunni - hlutverk.
Maður er í heiminn kominn
en veit ekki til hvers. Er til-
gangur með því? Eða er
þetta bara ferð án fyrir-
heits? Ljóðabók Steins á að
benda á þennan vanmátt,
þennan efa.“
- Heldurðu að Páll hafi er-
indi sem erfiði í þeirri veröld
sem hann kemur inn í núna?
„Ég veit ekki,“ segir Ey-
steinn og brosir elskulega. „Kannski er
ágætt að svona maður fái að koma í heiminn
rétt fyrir jólin! Vonandi tekst honum að
vekja okkur til umhugsunar - um tilgang
okkar í lífinu."
Ormstunga gefur í skugga heimsins út.
Samkvæmt starfsreglum
Dómnefiid um tilnefningar fagurbókmennta til
Islensku bókmenntaverðlaunanna finnst sem mis-
skilnings gæti í sambandi við tilnefiiinguna á bók
Andra Snæs, Sögunni af bláa hnettinum. Að því
hefúr verið ýjað í ljósvakamiðlum að nefndin hafi
brotið reglur með þeirri tilnefiiingu en þvert á
móti fór hún nákvæmlega að starfsreglum sem
dómnefiidum eru settar. Þar segir:
„Heimilt er að tilnefha bamabækur í báðum
flokkum. Stjóm Félags bókaútgefenda leggur
áherslu á að dómnefndum beri að hta á allar gerð-
ir bóka af fúliri alvöm og að hvert verk skuli fa
raunhæft mat á eigin forsendum."
Því má bæta við að tilgangurinn með þessum
tiinefningum var upphaflega sá að íjörga og dýpka
umræður um bókmenntir síðustu vikur fyrir jól
og þetta hefúr sjaldan tekist betur en nú. Um all-
an bæ er fólk að þrefa um gildi ákveðinna bóka,
bera saman reynslu sína og rífast jafnvel. Svona á
þetta að vera!
Fólk á jQöllum
Ormstunga hefur gefið út bókina Fólk á fjöllum
- Gönguleiðir á 101 tind eftir Ara Trausta Guö-
mundsson og Pétur Þorleifsson. Höfundamir hafa
áratugareynslu í ferðalögum á fjöllum og birta í
bókinni ýmiss konar fróðleik um fjöllin og jarð-
fræði þeirra og rifja iðulega upp fomar sagnir
tengdar þeim.
Gönguleiðum á fjöllin er lýst og kort sem
sýna leiðimar em birt með hverjum tindi
ásamt ljósmynd af fjailinu. Ólafur Valsson
teiknaði göngukortin.
Auk lýsingar í lengra máli em dregnar
saman hagriýtar grunnupplýsingar um
hverja leið (hæð, göngubyrjun, göngu-
leið, uppgöngutíma, gönguhækkun,
göngulengd, kort og leiðarmat). Þá era
gefiiar fjórai' einkunnir eða tölugráður
á skalanum 1-6 sem birtar em á súluritum svo
hægt sé að meta í einni sjónhendingu hvað leið-
imar em erfiðar, hvort maður þarf mikla tækni
til að komast á leiðarenda og hvort niðurleið get-
ur verið hættuleg ef skyggni bregst.
Allar leiðimar eru valdar sem gönguleiðir, ekki
klifurleiðir, en nokkrar þeirra útheimta jöklabúnað.
Ljósmyndxm á Islandi
Þjóðminjasafn íslands hefur gefið út bókina
Ljósmyndun á íslandi 1950-1970 eftir Guðrúnu
Harðardóttur sagnfræðing. Þar
era viðtöl við sjö Ijósmyndara
sem störfúðu á þessu tímabili
og er viðtölunum fylgt úr hlaði
með yfirlitsgrein um ljós-
myndir á þeim tíma. Þar er
rakin saga atvinnuljósmynd-
unar og gerð grein fyrir
starfsemi áhugamanna. Sér-
stakur kafli er um sýningar-
I hald.
Viðtölin era við Donald
Ingólfsson, Guðna Þóröar-
son, Hjálmar R. Bárðarson,
Leif Þorsteinsson, Jóhönnu Sigmjónsdóttur,
Rafii Hafnfjörð og Sævar Halldórsson. Þar koma
ffarn ýmsar hnýsilegar upplýsingar um þessa list-
grein og sjónarmið ljósmyndaranna. Myndir era
af verkum viðmælendanna og einnig er yfirlit-
skaflinn ríkulega myndskreyttur.
Ritið er til sölu á skrifstofu mynda- og muna-
deildar Þjóðminjasafns Vesturvör 16-20 og fæst
einnig í póstkröfu.
MOSDl

Hinumegin við heiminn
Skjaldborg hefur endurútgefið skáldsöguna
Hinumegin við heiminn eftir Guðmund L. Frið-
finnsson sem íyrst kom út 1958. Formála ritar Ind-
riði G. Þorsteinsson.
Þegar sagan hefst fær Börkur Arason, gamall
einsetumaður á kotbýli í sveit, óvænta heimsókn
gilds manns að sunnan sem vill kaupa jörð hans
og útvega honum betri bústað syðra. Heimsóknin
veldur raski í huga gamla mannsins og að honum
sækja minningar úr liðnum tíma. Er svo ídkin ör-
lagasaga hans og undir henni skynjar
lesandinn undiröldu íslandssögunn-
ar í róti kreppuára og stríðsára.
„Þessi tíð er liðin, en er þó hluti af
kynslóðum þessarar aldar,“ segir
hidriði í formála sínum. „Svo hratt
hefúr skriðið á þjóðfélaginu verið
þann tíma síðan Hinumegin við
heiminn var skrifúð, eftir þúsund
ára kyrrstöðu, að sagan er líkust
gömlu landabréfi landkönnuðar sem var í tygjum
við Morgmistjörnuna í leit að nýjum víðáttum.“
Guðmundur L. Friðfinnsson hóf feril sinn sem
bamabókahöfundur en hefúr skrifað bækur af
öllu tagi. Hann fæddist árið 1905 og lifir enn í
hárri elli.
Gjáin dýpkar
Að vera trúr