Dagblaðið Vísir - DV - 15.01.2000, Blaðsíða 32

LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 2000 Kl? V
æ Qelgarviðtalið
egar bömin mín spyrja mig
hvað ég hafi gert til þess að
stöðva eyðileggingu á hálendi
íslands þá vil ég geta svarað þeim:
Allt. Því það er siðferðileg skylda
okkar að vernda náttúm þess fyrir
komandi kynslóðir alls heimsins."
Þannig lýsir Guðmundur Páll Ólafs-
son, náttúrufræðingur í Stykkis-
hólmi, afstöðu sinni tO fyrirhugaðra
framkvæmda við Fljótsdalsvirkjun.
Ráðist inn í heilög vá
„Stjómvöld stunda hemað gegn há-
lendinu og vilja ráðast inn í heilög vé
þess með jarðýtum og dínamíti. Eyja-
bakkar eru þröskuldurinn sem þeir
vilja komast yfir án lögformlegs mats
á umhverfisáhrifum. Við þennan
þröskuld verður að stöðva þau. Ann-
ars er allt hálendið í hættu.
Fyrirhugað er að virkja öll megin-
fallvötn á hálendi Islands á versta
hátt sem þekktur er með risastíílum
og uppistöðulónum. Ráðagerðirnar
snúast ekki bara um 3-4% fljótanna
eins og stundum er látið liggja að
heldur flest meginfallvötnin. Allt er
undirlagt, jafnvel friðaðar náttúruger-
semar með alþjóðlegum skuldbinding-
um. Við þurfum að átta okkur á því
að „í ríki náttúrunnar er ekkert til-
gangslaust, ómerkilegt né óþarft", svo
vitnað sé í orð spekingsins Maimon-
idesar frá 12. öld. Óhamin fallvötn
mynda æðakerfi landsins og þau næra
og móta vistkerfi lands og sjávar.
Stíflur sökkva ekki bara landi og eyða
því, heldur taka þær fallvötn úr sam-
bandi með ófyrirsjáanlegum afleiðing-
um.“
Landsvirkjun með bund-
ið fyrir augu og eyru
„Um allan heim er nú farið að vara
við neikvæðum áhrifum risavirkjana
einmitt í þann mund sem Landsvirkj-
Flaggað í hálfa stöng
Guðmundur var töluvert í sviðsljós-
inu þegar hann dró íslenskan fána í
hálfa stöng við hverasvæðið Fögru-
hveri sem sökkt var undir vatn í Há-
göngulóni í fyrra. Sýslumaður á
Hvolsvelli lét „handtaka" fánann en
Guðmundur fór þá og setti upp 273
fána við hverina, einn fyrir hverja
þúsund íslendinga. Fleira fólk bættist
þar í hópinn.
„Mín vopn hafa til þessa verið töluð
orð og skrifuð og svo þjóðfáninn sem
mér þykir ákaflega vænt um. Ég hef
ávallt verið fylgjandi friðsamlegum
mótmælum í samræmi við leikreglur
lýðræðisins. Okkur ber að nýta lýð-
ræðislegan rétt okkar til hins ýtrasta
þegar svona mikið er í húfi og þegar
brögðum er beitt, eins og í þessu til-
felli. Mér fyndist sorglegt ef stjórnvöld
láta sverfa til stáls en ég veit ekki
svarið við spurningunni hvernig mót-
mæli færu fram eða hvar.
Fljótsdalsvirkjun verði
aldrei að veruleika
Sem betur fer sýnist mér spuming-
in óþörf því margt bendir til að Fljóts-
dalsvirkjun verði aldrei að veruleika.
Hitt er tímabært bæði fyrir Alþingi og
ríkisstjórn að átta sig á að mikill
meirihluti þjóðarinnar býr við ofríki
örfárra stóriðjusinna og ef til vill má
telja forsprakkana á fingrum annarr-
ar handar þótt fylgjendur séu fleiri,
einkum í dreifbýli. Þjóðinni hefur
ekki gefist tækifæri til að svara því
hvað hún vill gera við hálendið sitt.
Forsætisráðherra sagði fyrir kosning-
ar að það ætti ekki að ræða þau mál.
Hvers vegna ætti formaður þess
flokks sem stærir sig af lýðræði og
frelsi einstaklingsins að vera mótfall-
inn frjálsri og lýðræðislegri umræðu?
Er hann kannski andsnúinn þessum
mikilvægu mannréttindum? Þetta mál
koma miklu víðar fram. Þegar meiri-
hluti alþingismanna tók fram-
kvæmdavald og flokksræði fram yfir
hagsmuni þjóðar og náttúru landsins
þann 21. desember sl. var mörgum
ljóst að dómstólar yrðu að kveða upp
úr um þetta sjálfdæmi Alþingis, gildi
stjórnarskrárákvæða um andmæla-
rétt og hvort sniðganga eigi gildandi
lög. Þess vegna hafa Náttúruvemdar-
samtök íslands stefnt ríkisstjóminni
fyrir íslenskum dómstólum en fyrr í
vetur kærðu þau ríkisstjómina til
EFTA-dómstólsins. Ég hvet fólk að
styðja samtökin í þessu mikilvæga
máli.“
Er ekki of seint
að mótmæla?
En nú þegar áframhaldandi fram-
kvæmdir hafa verið samþykktar í
þinginu og flest bendir til þess að
dalsvirkjun og bjarga þannig hálend-
inu norðan Vatnajökuls frá eyðilegg-
ingu. Þetta væri sterkasti leikur for-
ingjanna í ríkisstjórninni og eina leið-
in til þess að þeir ljúki málinu með
sóma fyrir alla. Ég væri fyrstur
manna til að hrósa þeim og ég er viss
um að hér eru gullin tækifæri til að
vinna stórvirki í atvinnulífi í dreif-
býli landsins ef þjóðinni er gefið tæki-
færi til þess. Að planta verksmiðjum
út um landið er dæmigerðasta lág-
kúra miðstýringar."
Eyjabakkar
eru þröskuldurinn
Guðmundur Páll segir að með
Fljótsdalsvirkjun sé ætlunin að stíga
fyrsta skrefið að virkjun allra fall-
vatna norðan Vatnajökuls því fyrir-
hugað 480 þúsund tonna álver þurfi
alla þá orku sem þar sé hægt að
stöng og hangir nú uppi á vegg í stofu
hans í Stykkishólmi en margir álíta
að lok Hágöngumálsins hafi bein
tengsl við víðtæka andstöðu almenn-
ings við Fljótsdalsvirkjun. „Það sváfu
margir á verðinum þegar Hágöngu-
miðlun var samþykkt, kannski vegna
þess að það voru engin virk frjáls og
óháð náttúruvemdarsamtök á vett-
vangi. Þetta hefur gjörbreyst, einkum
með stofnun Náttúruvemdarsamtaka
íslands sem era vel á verði og síðan
Umhverfissamtaka Islands, SAMÚT
og fleiri og Landvernd hefur endur-
skoðað stefnu sína sem er í góðum
takti við frjálsa og alþjóðlega um-
hverfisvernd. Þetta er ákaflega
ánægjulegt og vegna þess hvemig fór
við Hágöngur er fólk enn staðráðnara
en ella í því að láta stjómvöld ekki
endurtaka leikinn. Við Fögrahveri fór
af stað snjóbolti sem stjórnvöld verða
að viðurkenna að þau ráða ekki við.
Ég var alinn upp við þá hugsun að
Guðmundur segir að Eyjabakkar séu ekki eini staðurinn á hálendinu sem er í hættu. Hann nefnir einnig Þjórsárver,
Langasjó, Kárahnjúka, Arnardal og segir reyndar að verði hernaður stjórnvalda ekki stöðvaður við Eyjabakka sé allt
hálendið í hættu.
Fljótsdalsvirkjun og Eyjabakkar:
- Guðmundur Páll Ólafsson náttórufræðingur segir eitthvað munu bresta í þjóðarsálinni verði Eyjabökkum sök
un og framkvæmdavaldið vilja virkja
með bundið fyrir augun og troðið upp
í eyrun. Ég vona að ég þurfi aldrei að
nota orðið umhverfisböðlar um
stjórnvöld íslands því ég vil að hér
séu metnaðarfull og framsýn stjórn-
völd sem virða fósturjörðina. En verk-
in tala og verði reynt að fara í virkjun
á Eyjabökkum má bóka að orðspor
Norsk Hydro í umhverfismálum er
liðin tíð. Ég held að þetta sé raunsætt
mat á þeirri ólgu sem er í loftinu út af
Eyjabökkum, Þjórsárverum, Detti-
fossi og öllu hálendinu í raun. Eitt-
hvað fíngert í þjóðarsálinni mun
bresta ef virkjað verður á Eyjabökk-
um. En ekkert vil ég fremur en að
þessum átökum linni því sú virkjun
mun aldrei færa þjóðinni hamingju,
aðeins glötuð tækifæri, sundrungu og
hatur.“
varðar grandvallarrétt einstaklings-
ins og lýðræðið - aö hafa andmæla-
rétt. Um það snýst lögformlegt mat á
umhverfisáhrifum Fljótsdalsvirkjun-
ar. Forsætisráðherra tönnlast hins
vegar á því að það muni engu breyta.
Þjóðin hefur aldrei verið spurð álits
og nú á hún ekki heldur að fá að neyta
réttar síns, axla ábyrgð frumburðar-
réttar hvers manns. Lögformlegt mat
skiptir máli því þá eru leikreglur lýð-
ræðis í heiðri hafðar. Aðeins loddarar
gera lítið úr lýðræðinu en náttúru-
vemdarumræðan hefur bæði aukið
mannréttindi og sýnt veikleika lýð-
ræðis á íslandi.
Stjórnvöldum stefnt
Veikleikinn er augljós í Fljóts-
dalsmálinu en valdníðsla og bola-
brögð sem einkenna ríkisstjórnina
Jjf s jLjj

iTnfe t '
framkvæmdir hefjist í sumar er þá
ekki orðið of seint að mótmæla þess-
um virkjunum? „Allir vissu fyrirfram
niðurstöðu Alþingis. Hún var hörmu-
leg og snerist um völd en hvorki skyn-
semi né fræði. Ég itreka að það er
ástæða til að óttast hve hart stjórn-
völd og Landsvirkjun fylgja þessu
máli eftir i óþökk þjóðarinnar. Það
ánægjulega er að stjórnvöld og ekki
síst Landsvirkjun hafa þegar klúðrað
málinu, sem frægt er orðið, og ég sé
ekki hvemig Norsk Hydro ætlar að
leggja nafn sitt við fúskið eins og birt-
ist í svokölluðu umhverfismati Lands-
virkjunar. Skýrslan heldur ekki vatni
og í Norsk Hydro klóra þeir sér öragg-
lega í hausnum og skoða furðuverkið.
Þar vantar hryggjarstykki rannsókn-
anna, þær vistfræðilegu. Ég er sann-
færður um að fyrsta skrefið til sátta í
þjóðfélaginu er að hætta við Fljóts-
virkja. Þannig era Eyjabakkar þrösk-
uldurinn að stærsta ósnortna víðerni
Evrópu og verði stjórnvöldum hleypt
yfir þann þröskuld sé orastan töpuð
og óbætanlegt tjón verði unnið. Guð-
mundur segir að þegar Hágöngumiðl-
un var samþykkt og framkvæmdir
hafnar hafi Alþingi algerlega bragðist
skyldu sinni sem skjöldur landsins.
„Öll meðferð málsins var flýtimeðferð
í skjóli upplýsingamyrkurs. Þar var
skákað í því skjóli að fáir þekktu
svæðið. Ómar Ragnarsson sýndi það í
myndum og vakti okkur til vitundar
eins og oft áður og þar með eignaðist
Sjónvarpið blóm í hnappagatið."
Snjóboltinn rúllar
Guðmundur vildi ekki láta sökkva
hinu fagra hverasvæði og reisti þess
vegna fánann sem hann dró í hálfa
mér beri skylda til að verja landið og
náttúíu þess. Vinnunni minni fylgir
sama ábyrgð og ég hleypst ekki undan
merkjum. Auk þess hef ég auðvitað
verið í langvinnu ástar- og hagsmuna-
sambandi við landið. Óhamin náttúr-
an er vinnustaður minn og fjölda ann-
arra íslendinga. En umfram allt höf-
um við þetta land að láni og eigum að
flytja auðæfi þess og gæði áfram til
næstu kynslóða. Ég hef engan flokk að
verja eða stefnu og hagsmuni ein-
hvers foringja."
Mótmælin við Laxá
Guðmundur Páll mótmælti fyrst í
svokallaðri Laxárdeilu með því að
skrifa greinar gegn virkjuninni. Þetta
var árin 1969 til ‘70 en hann var þá
kennari við Menntaskólann á Akur-
eyri. Stækkun Laxárvirkjunar hefði