Dagblaðið Vísir - DV - 05.02.2000, Side 14

14
LAUGARDAGUR 5. FEBRÚAR 2000 DV

Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoöarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVlK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727- RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: fSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftanrerð á mánuði 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblað 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Lýðræði bananalýðveldis
Lýðræöi felst ekki í því einu að fá að endurkjósa fjór-
flokkinn á fjögurra ára fresti, þótt margir haldi, að hér
eigi milli kosninga að ríkja eins konar ráðherraveldi, þar
sem samkór meirihluta alþingismanna staðfesti allar
gerðir ríkisstjómar og einstakra ráðherra.
Kosningaréttur er bara einn þáttur af miklu reipi lýð-
ræðis, eins og það var skilgreint í bandarísku og frönsku
byltingunum fyrir rúmlega tveim öldum og er enn skil-
greint af vestrænum ríkjum og samtökum þeirra. Einn
er þessi þáttur lítils virði og framleiðir ekki lýðræði.
Réttlæti er annar þáttur lýðræðisins. Það felst í vel
skilgreindum leikreglum, sem ná til allra borgara, eink-
um í stjórnarskrá og lögum. Þessi þáttur hefur styrkzt
hér á landi, fýrst vegna styttingar biðlista fyrir dómstól-
um og síðan vegna afskipta evrópskra dómstóla.
íslenzkir dómstólar og jafnvel Hæstiréttur eru farnir
að dæma með hliðsjón af viðhorfum dómstóla í Strasborg
og Bruxelles. Þetta sparar fólki í mörgum tilvikum fé og
tíma og gerir fleirum kleift að njóta þess réttlætis, sem
erlend réttlætiskennd hefur fært okkur.
Erlend afskipti af íslenzkum dómum hafa líka eflt
þriðja þátt lýðræðisins, sem er afnám forréttinda á borð
við kvóta, einkaleyfi og sértækar aðgerðir stjómvalda.
íslenzkir dómstólar og jafnvel Hæstiréttur þora ekki
annað en að dæma með hliðsjón af útlendum siðum.
Dómar í kvótamálum eru frægasta dæmið um upp-
lausn þeirra forréttinda, sem kjömir fulltrúar og ríkis-
stjóm deila til þeirra, sem eru í náðinni. Einkaleyfi á
rekstri gagnagrunns er hins vegar dæmi um mál, þar
sem menn verða áfram að sækja réttlæti úr suðri.
Ef frá er skilinn ótti íslenzkra dómstóla við æðri dóm-
stóla í útlöndum er afar veikur sá hlekkur lýðræðis hér
á landi, sem lýtur að afnámi forréttinda. Ráðherrar og at-
kvæðavélar þeirra á þingi telja enn, að stjóma beri með
sértækum aðgerðum, kvótum og einkaleyfum.
Fjórði þáttur lýðræðis er skoðanafrelsið, sem hér er í
góðu lagi. Allir tjá hug sinn og hafa aðgang að hugsun-
um annarra. Fjölmiðlar em nógu margir til að gefa fjöl-
breytta mynd af lífinu og tilverunni. Ný tækni tölvusam-
skipta virðist munu efla þennan þátt enn frekar.
Fimmti þáttur lýðræðisins er jöfnuður borgaranna, en
deilt er um, hversu langt hann eigi að ganga. Annars
vegar fara þeir, sem telja velferð eiga að vera sem mesta
og hins vegar þeir, sem telja veiferð líðandi stundar
verða að víkja fyrir aukinni arðsemi atvinnulífsins.
íslenzka velferðarríkið er í sæmilega góðu jafnvægi
milli þessara tveggja túlkana á því, hver eigi að vera
jöfnuður borgaranna. í erlendum samanburði má þó full-
yrða, að ísland skipar sér í þann kant vestrænna ríkja,
sem mesta áherzlu leggja á velferðarríkið.
Þannig er íslenzkt lýðræði ofið úr fleiri þáttum en
kosningarétti, sumum sterkum og öðrum veikum. Vandi
okkar felst í, að við höfum almennt ekki tileinkað okkur
lýðræðishyggju, heldur höfum við meðtekið kerfið að
mestu leyti að utan, sumpart vegna þrýstings.
Þetta veldur því, að of margir þingmenn og ráðherrar
telja, að lýðræði felist í, að alvaldir ráðherrar stjómi með
tilskipunum, undanþágum, kvótareglum, sértækum að-
gerðum, einkaleyfum, stöðuveitingum flokksmanna og
ýmsu öðru ofbeldi, sem þingmenn staðfesta síðan.
Þegar forsætisráðherra veitir Hæstarétti fóðurleg ráð
um, hvernig dæma skuli í kvótamálum, er það ein
birtingarmynd ástands, sem kallast bananalýðveldi.
Jónas Kristjánsson
Uppgangur fasisma?
Gengur vofa ljósum logum um
Evrópu - vofa hægri ögfa-þjóðem-
isflokka? Það er ekki aðeins að
Frelsisflokkur Jörgs Haiders hafi í
fyrsta sinn komist í stjóm í Aust-
urríki. Christoph Blocher í Sviss
og hreyfing hans hefur styrkst
verulega. I Belgíu er flæmska
hægri hreyfing Viaams Bioks orð-
ið öflugasta stjómmálaaflið í
Antwerpen og er nú farin að teygja
anga sína víðar í Belgíu. Eitthvað
er að gerast yst á hægri væng
stjórnmálanna þótt áhrifin séu
enn óljós.
Söguleg tengsl
Eiga öfga-þjóðernishreyfingar
eitthvað sameiginlegt með fasista-
hreyfmgum á árunum milli stríða?
Haider og aðrir hægri öfgamenn af-
neita tengslum við fortíðina á
þeirri forsendu að þeir séu af annarri kynslóð og séu
framtiðarstjórnmálaafl. Vissulega þarf setja þessar
stjórnmálahreyfingar í samtíðarsamhengi - líta á
þær sem andsvar við Evrópustefnu hægfara vinstri
og hægri flokka, sem hafa í megindráttum stutt hug-
myndina um sameiginlega Evrópu frá stríðslokum.
Það hefur hleypt nýju blóði i þjóðemisflokka að Evr-
ópusambandið nýtur ekki eins mikil stuðnings og
áður. Hörð viðbrögð Evrópusambandsins (ESB) sem
yfirþjóðlegs valds við myndun stjórnarinnar í Aust-
urríki eru að mörgu leyti misráðin. Það hefði verið
mun sterkara ef einstakar aðildarþjóðir hefðu beitt
sér í þessu máli, enda má gera ráð fyrir því að andúð
á ESB aukist enn frekar i Austurríki á þjóðemisfor-
sendum.
Leiðin til valda
Fasistaflokkar komast sjaldan til valda: í raun má
segja að þeim hafi tekist að festa sig í sessi í aðeins
tveimur ríkjum, Þýskalandi og Italíu. Þegar fasistar
fengu stjórnarumboð gerðist það með stuðningi
íhaldsflokka í stjómmála- og efnahagskreppu. Nú er
það svo að efnahagsástandið í
Austurríki er gott og á ekkert skylt
með þeirri þjóöfélagsupplausn,
sem var á Ítalíu og í Þýskalandi á
3. og 4. áratugnum. Hins vegar er
stjómmálakreppa í landinu vegna
þess að stóru flokkarnir tveir og
fulltrúar hægfara vinstri og hægri
stefnu, Sósíaldemókratar og Þjóð-
arflokkurinn, hafa ekki lengur
pólitískt umboð til að skipta völd-
unum á milli sín. Þjóðarflokkurinn
tók þann kost að taka upp sfjómar-
samvinnu við Haider tii að binda
enda á stjórnarkreppuna með því
skilyrði að fá kanslaraembættið,
þótt flokkurinn sé minni en Frels-
isflokkurinn. Óánægja með kyrr-
stöðu og staðnað flokkakerfi er rót-
in að uppgangi Frelsisflokksins.
Það var einmitt undir slíkum að-
stæðum sem fasistar komust til
áhrifa: þingræðið varð óstarfhæft
og öfga-þjóðemissinnum voru af-
hent völdin til að bregðast við
skorti á pólitísku umboði. Mark-
mið ráðandi afla var að nýta sér
fjöldafylgi fasista en hafa stjórn á
þeim.
Hugmyndafræði Haiders
Þegar stefnuskrá Haiders er
skoðuð kemur i ljós að hann geng-
ur ekki nærri því eins langt og fasist-
ar í hugmyndum sínum. Hann segist
t.a.m. ekki viija þingræðið feigt. Hann
á þó eitt sameiginlegt með þeim, þótt
orðræðan sé mun mildari: Hann vill
endurnýjun á þjóðernisgrundvelli.
Þetta er ávallt eitt helsta steflð í
áróðri fasista. Haider lítur á flokk
sinn sem nútímalegt afl, þótt hann
leggi áherslu á varðveislu hefðbund-
inna þjóðar- og fjölskyldugilda. Þetta
er í fullkomnu samræmi við aðferðir
fasista: Þeir notuðu nútímaleg tæki til
að koma á framfæri stefnumiðum,
sem í mörgum tilvikum voru íhalds-
söm. Samkvæmt stefnuskránni er
heldur engin ástæða til að hrófla við
séreignarréttinum, enda sé hann
homsteinn frelsis til athafna, en lögð
áherslu á eignadreifmgu. Þar með er
reynt að tengja saman jöfhuð, jafn-
rétti og kapítalíska efnahagshætti.
Haider skírskotar einmitt til þeirra
þjóðfélagshópa, sem telja sig hafa verið hlunnfama
og eru fómarlömb niðurskurðar í ríkisfjármálum og
alþjóðavæðingar. Þetta minnir einnig á stefnuskrá
fasista. Orðfæri Haiders er vissulega mun hófstillt-
ara, en hann berst eins og flestir fasista- og þjóðem-
isflokkar gegn yfirþjóðlegum stofnunum og beinir
spjótum sínum að ákveðnum þjófélagshóp, sem fellur
ekki inn í „þjóðarsamfélagið". í þessu tilfelli er um að
ræða aðild Austurríkis að Evrópusambandinu og út-
lendinga, sem hafa sest að í landinu. Haider forðast
beinar skírskotanir til eldri fasistahreyfmga. Vel-
gengni hans má að nokkru rekja til þess að stuðn-
ingsmenn hans líta á hann sem nútímalegan fulltrúa
fyrir andófi gegn „helmingaskiptakerfi" stóru flokk-
anna og „Evrópuvæðingu" á þjóðernisforsendum. En
það er engin ástæða til að slíta hreyfmgu hans úr
samhengi við fortiðina. Hún á ýmislegt sameiginlegt
með þeim hugmyndastraumum, sem fasistar leystu
úr læðingi, þótt þjóðfélagsaðstæður séu ailt aðrar. -
Spumingin er sú hvort sé um sérfyrirbæri að ræða
eöa hluta af almennum uppgangi hægri öfgastefnu í
Evrópu.
Sú ákvörðun austurríska Þjóðarflokksins að mynda stjórn með Frelsis-
flokki Jörgs Haiders hefur vakið hörð viðbrögð. Setja verður uppgang
Frelsisflokksins, sem berst gegn stækkun Evrópusambandsins og inn-
flytjendum, í samtíöarsamhengi: stjórnmálakreppu heima fyrir og aukna
andstööu við Evrópusamrunann. En flokkur Haiders á einnig sumt sam-
eiginlegt meö fasistahreyfingum á árunum milli stríöa. Á myndinni er
Jörg Haider.
Erlend tíðindi
Valur Ingimundarson
skoðanir annarra
Haider geröi ESB greiða
I„Hefur Jörg Haider, gegn vilja sínum, loks gert
pólitískum málstað Evrópu ómetanlegan greiða?
Spumingin er lögmæt, þótt ögrandi sé: Ef ekki væri
fyrir metnað hins líflega lýðskrumara og útlendinga-
hatara frá Kámten, hefðu fjórtán (af fimmtán) leið-
l togar Evrópu aldrei þurft að svara jafnfljótt þeirri
erfiðu spumingu hvort sumar orðræður og hegðun
í ráðamanna aðildarlands væru ósamrýmanlegar
þeim gildum sem lágu til grundvallar Evrópusam-
bandinu. Þeir hefðu heldur ekki fengið tækifæri til
að undirstrika á jafntilkomumikinn hátt að afsal for-
ræðis sem sameiningarferlið í Evrópu gerir ráð fyr-
ir mun aðeins aukast og ekki undanskilja neitt svið,
það með það viðkvæmasta, hið pólitíska."
Úr forystugrein Libération 3. febrúar.
IRA að kenna
„Friðarsamningurinn á Norður-írlandi sem Geor-
ge Mitchell, fyrrum öldungadeildarþingmaður bjarg-
aði á síðasta ári, er i hættu. Sökin liggur hjá írska
lýðveldishernum sem hefur ekki sýnt neina viðleitni
í þá átt að afhenda vopn sín. En hvorki stjóm Clint-
ons né leiðtogar þingsins vilja fordæma ósveigjan-
leika IRA.“
Úr forystugrein Washington Post 4. febrúar.
Spennandi vor
„Stjómmálin líta út fyrir að verða spennandi í
Bandarikjunum í vor. Fyrir nokkmm vikum voru
fylgiskannanir skýrar. Útlit var fyrir að George
Bush, ríkisstjóri í Texas, yrði forsetaframbjóðandi
repúblikana. Það leit einnig út fyrir að hann myndi
sigra A1 Gore varaforseta í nóvember. Niðurstaða
forkosninganna í New Hampshire hefur þó ruglað
menn í rýminu. Úrslitin sýna að Bush er ekki ósigr-
andi. Margir segja að hann verði að breyta um að-
ferð. Val valdamannanna er ekki alltaf í samræmi
við val kjósenda. Bush hefur orðið var við það.
Úr forystugrein Dagens Nyheter 3. febrúar.