Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.2000, Blaðsíða 17

17
FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2000
PV__________________________________________________________________________________________________Menning
Ættarsaga
í nútíð
og framtíð
Guórún Eva Mínervudóttir er tilnefnd
til íslensku bókmenntaverólaunanna fyrir
skáldsöguna Fyrirlestur um hamingjuna
sem Bjartur gefur út. Sagan sú er sér-
kennileg, ekki aöeins vegna þess aó hún
segir frá fjórum kynslóðum, Margréti
móóursystur, Haraldi systursyni, Mar-
gréti Haraldsdóttur og Haraldi syni henn-
ar, heldur vegna þess aö hún endar ekki
fyrr en eftir sjö ár. Hin heföbundna œttar-
saga byrjar fyrir einni öld og endar í nú-
tímanum, þessi hefst um 1960 og endar
2007 - með merkilegum vióburði! Eitthvað
sérstakt hlýtur að vaka fyrir höfundi sem
býr til slíka sögu...
„Þér að segja þá kviknaði hugmyndin
að titlinum fyrst,“ segir Guðrún Eva en
viðurkennir um leið að fyrsti kaflinn hafi
að vísu birst allrafyrst, sem smásaga i
bókinni Þrisvar þrjár sögur (1999). „Ég
gat ekki hugsað mér að sleppa takinu á
þessu fólki, Margréti eldri og Haraldi,
systursyninum sem hún elur upp, þvi
þau eru svo sérstaklega skemmtileg. Með
fram sögunni um þau var ég svo að skrifa
aðra sögu sem átti að gerast nær okkur í
tíma og jafnvel fara aöeins fram úr okk-
ur, og smám saman fann ég að það var
samhljómur með þessum-sögum. í fyrstu
skildi ég ekki í hverju skylclleiki þessara
tveggja sagna fólst þar seífi persónurnar
voru ekki þær sömu, en svo rann það upp
fyrir mér að auðvitað væri Margrét yngri
í seinni sögunni sprottin úr sama jarð-
vegi og eins konar framlenging af Mar-
gréti og Haraldi í fyrri sögunni. Hún er
líka ein með son, alveg eins og Margrét
eldri er ein með dreng - sem hún á að
vísu ekki sjálf.
Það sem mig langaði til að gera,“ held-
ur Guðrún Eva áfram, „var að skoða
þessa fjóra „ættliði" og sjá hvað þeir ættu
sameiginlegt þótt aðstæður væru ólíkar.
Allt þetta fólk leitar hamingjunnar, hvert
með sínum hætti og reynir eftir mætti að
komast hjá því að þjást, en hvorugt þess-
ara verkefna getur kallast einfalt."
Til heiðurs Margréti ömmu
- Mér fannst merkilegt að lesa lýsingu
á svona gamaldags heimili eins og þau
eiga Margrét eldri og Haraldur. Var eitt-
hvað við þessa siði og venjur um miðja öldina
sem þig langaði til að varðveita?
„Ég náði sjálf í skottið á heimilishaldi þar
sem fólk borðaði saman í hádeginu og á kvöldin
og hlustaði á einu útvarpsstöðina,“ segir Guð-
rún Eva. „Svo voru foreldrar mínir, sérstaklega
móðir mín, dugleg að segja mér frá sinni æsku
DV-MYND ÞOK
Guðrún Eva Mínervudóttir rithöfundur
Allt þetta fólk leitar hamingjunnar og reynir eftir mætti að kom-
ast hjá því aö þjást...
- og þau eru á aldur við Harald eldri. Einnig á
ég foöurömmu sem heitir reyndar Margrét og
kannski er ég að heiðra hana með þessari sögu.
Ég sat mikið í eldhúsinu hjá henni þegar ég var
barn og hún talaði við mig eins og ég væri full-
orðin manneskja. Ég sé Harald og Margréti eldri
alltaf fyrir mér í eldhúsinu hennar. Hún er mik-
il matmóðir og örlát og sýnir umhyggju sína
í verki.“
- í sögunni er framið ofbeldisverk, á að
giska í ár, sem verður sögupersónum örlaga-
rikt. Er þetta spádómur?
„Nei, þetta er skáldskapur en ekkert mæl-
ir á móti því að eitthvað þessu líkt eigi sér
raunverulega stað. Annað eins hefur nú
gerst.“
- Ertu ekkert hrædd um að þú kallir
ógæfu yfir eitthvert fólk?
„Nei, ég trúi því ekki að skáldskapurinn
smiti þannig inn í veruleikann. Ég setti at-
vikið inn í framtíðina til þess að ljúga ekki
atburði af þessari stærðargráðu upp á fortíð-
ina. Þá er betra að fjalla um eitthvað sem
framtíðin ber mögulega með sér.“
er göldróttur
bókin þín, smásagnasafnið Á með-
hann horfir á þig ertu María mey (1998)
var svo skemmtilega full af galdri. í nýju
sögunni er Ástrós, mamma Margrétar
yngri, svolítið göldrótt, en ekkert meira en
hver kona á íslandi. Hafa skrif þín
tekið nýja stefnu með þessari bók?
„Það kom mér mjög á óvart þegar fólk fór
að tala um að smásögurnar mínar væru súr-
realískar og göldróttar. Ég var að skrifa um
hversdagsleikann! Ef ég man rétt stóð það
meira aö segja utan á bókarkápunni. Og
Ásfrós á einmitt að vera eins og svo margar
islenskar konur eru, ofurnæm, hún les í fólk
eins og margir gera og er svolítið ósvífin,
óhrædd við að segja það sem henni kemur i
hug. Finnist fólki smásögumar mínar und-
arlegri en skáldsögurnar er það sennilega af
því að hið knappa form smásögunnar býður
upp á alls kyns undarlegheit, ósögð orð og
atburði sem aðeins eru gerð hálf skil.
Skáldsagan sem slík býður upp á galdur af
öðru tagi. Þar leyfír maður sér síður að
skilja lesandann eftir alveg í lausu lofti. Þar
hefur maður rúm til að ganga að einhverju
leyti frá lausum endum."
- Hvemig finnst þér bókinni hafa verið
tekið miðað við væntingar þínar? Hafa les-
endur skilið hana?
„Já, ég átti ekki von á svo góðum og ég
leyfi mér að segja virðulegum móttökum. Ég
lagði mig auðvitað alla fram um að skrifa
góða bók, en hún á fyrst og fremst að vera
læsileg og skemmtileg og sennilega ber hún
þess merki að höfundur hennar er ekki sá lífs-
reyndasti og veðraðasti í bransanum. Tilnefn-
ingin til bókmenntaverðlaunanna kom á óvart
en hún kemur sér ekki illa. Það hefur ekki bor-
ið mikið á þessari bók þótt hún hafi fengið góða
dóma þar sem svo margar góðar bækur koma út
þetta árið.“ -
Hvað er Eyjafiörður?
Rannsóknastofnun Há-
skólans á Akureyri hefur
gefið út mikið og fallegt, lit-
myndskreytt rit sem ber
heitið Llf í Eyjafirði. Þar eru
ítarlegar greinar um hvað-
eina sem varðar þá byggð
eftir sérfræðinga, hvem á
sínu sviði, en ritstjóri bókar-
innar er Bragi Guðmunds-
son sagnfræðingur.
í inngangi segir Bragi að hugmyndin að verk-
inu hafi orðið til þegar verið var að móta nám-
skeið um grenndarfræðslu við Háskólann á Ak-
ureyri, en ætlunin með því var að gera kennara-
efni læs á húmanískt, landfræðilegt og náttúru-
fræöilegt umhverfi sitt. Bragi skrifar sjálfur
fyrsta hluta ritsins um grenndarfræði og skil-
greinir hugmyndirnar sem þau hvíla á. Um leið
leggur hann grunn að því hvemig nýta má bók-
ina til að styrkja sjálfsvitund Eyfirðinga.
Þá taka við framlög sérfræðinga sem kanna
bæði yfirborð og undirdjúp til að komast að því
hvað Eyjafjörður sé þegar grannt er skoðað.
Brynjólfur Sveinsson landfræðingur skrifar
svæðislýsingu og nýtur aðstoðar Kristjáns
Tryggvasonar um jarðfræðihlutann. Þeir skil-
greina Eyjafjörð ólíkt þvi sem venja er enda hef-
ur löngum ruglað alla umræðu um Eyjafjarðar-
hérað að sýslu- og kjördæmamörk hafa ekki far-
ið saman við landfræðilega afmörkun. Þeirra
grein er studd vönduðum kortum Aðalsteins
Svans Sigfússonar.
Eftir svæðislýsinguna koma sjö kaflar sem all-
ir fjalla um lifandi umhverfi mannsins. Rann-
veig Björnsdóttir fiskifræðingur leiðir lesand-
ann inn í leyndardómsfullan heim örvera.
Hreiðar Þór Valtýsson sjávarlíffræðingur og
Steingrímur Jónsson haffræðingur fara um fjör-
ur og hafdjúp og greina frá fjölskrúðugu lífriki
þeirra. Skúii Skúlason dýrafræðingur skyggnist
til botns í pollum, lækjum, ám og vötnum og seg-
ir frá lífverum í ferskvatni. Jóhannes Sigvalda-
son, búfræðingur og plöntunæringarfræðingur,
veltir um hnausum og kannar allt kvikt í jarð-
veginum. Hörður Kristins-
son grasafræðingur íjallar
um fiölbreytta flóru fiarðar-
ins, Þórir Haraldsson líf-
fræðingur rannsakar fánu
hans og kennararnir og
fuglafræðingarnir Sverrir
Thorstensen og Jón Magn-
ússon líta til fugla.
Maðurinn og tilvera hans
er viðfangsefni næstu
þriggja kafla. Bragi Guð-
mundsson fiallar um búsetu
og búsetubreytingar við
Eyjafiörð. Sigríður Stein-
björnsdóttir íslenskufræð-
ingur fiallar um fiölbreytta
bókmenningu héraðsins allt
frá íslendingasögum til okk-
ar daga. Skipa þar öndvegi
Jónas Hallgrímsson, Matth-
ías Jochumsson, Nonni og
Davíð Stefánsson. Síðasti
hluti bókarinnar setur svo fram hugmyndir um
hvemig vinna megi meö náttúru og sögu Eyja-
fiarðar með bömum og fullorðnum.
Bókin er vandlega skreytt myndum sem
styrkja og styðja textann og margar þeirra bæta
lika við hann upplýsingum sem erfitt er að gefa
öðruvísi en á mynd. Auk mynda af landslagi og
húsakynnum eru hér myndir af munum og
minjum, handverki, búshlutum og listaverkum.
Er þessu fagra og sögufræga héraði sýndur mik-
ill sómi með þessari bók. -SA
Hlunkur
Eins og ungir les-
endur muna gaf Bri-
an Pilkington út
alþýðlega
fræðibók um
tröll í
fyrra, Allt
um tröll,
þar sem
hann brá
upp myndum af
þessum stórvöxnu
verum, siðum
þeirra og lífsvenjum, útliti, klæðaburði
og öðru háttalagi. í ár gefur hann nán-
ari mynd af einum einstaklingi, tröll-
karlinum Hlunki sem hrekkur upp af
værum nokkur hundruð ára blundi og
veit hvorki hvar hann er né hvaó hann
er, greyið. Hann rambar áfram á eftir
tveimur hröfnum
sem virðast eiga er-
indi við hann þótt
hann skilji ekkert
hvað þeir garga og
reynir að spyrja þá
sem á vegi hans
verða þessarar
brennandi spurning-
ar: Hvað er ég? En
allir hlaupa burt skelfingu lostnir án
þess að svara - þó að það sé auðvitað
svar út af fyrir sig!
Brian skapar þessa tröllslegu veru af
listfengi og stærðarhlutfóllin á mynd-
unum eru skemmtileg og sannfærandi.
Sagan er gefin út bæði á íslensku og
ensku af Máli og menningu.
Greinar Gyrðis
Hjá Bjarti er komiö i.... i i
út greinasafnið Undir
leslampa eftir Gyrði Þ
Elíasson. i bókinni |
endurbirtir Gyrðir |
ritgeröir sínar um I
ýmsa höfunda, ís- |
lenska og erlenda, |
sem náð hafa mis- |
mikilli frægö fyrir h
ritstörf sín. Flestar
hafa greinamar birst í Tímariti Máls og
menningar.
Nefna má greinina um Rökkuróperu
Þórbergs þar sem Gyrðir kemst að
þeirri niðurstöðu að Þórbergur sé ein-
hyrningur islenskra bókmennta - en
það verði enn gleggra þegar af honum
eru skoðaðar vangamyndir(i). Gyrðir
segir og frá kynnum sínum af Hannesi
Sigfússyni á Akranesi á þeim tima þeg-
ar „hann taldi lífsstarfi sínu í reynd
lokið". Fögur mynd af persónu Hannes-
ar er dregin upp þó að skáldið hafi ver-
ið, að sögn Gyrðis, „óvenjulega venju-
leg manneskja".
Ekki segir Gyrðir eingöngu frá skáld-
um sem okkur öllum eru kunn heldur
grefur hann líka upp menn, lítt þekkta
eða gleymda, og skýrir frá kynnum sín-
um af verkum þeirra lesendum til fróð-
leiks. Dæmi um þetta eru John Cowper
Powys, Richard Brautigan og Jóhann
Magnús Bjarnason sem hjá Gyrði fær
þessi fallegu eftirmæli: „Sumir rithöf-
undar deyja löngu áður en þeir deyja en
Jóhann Magnús er enn lifandi - nú
hálfri öld eftir lát sitt.“
Heilabrot
og þrautir
Vaka-Helgafell hef-
ur gefið út bókina
Heilabrot og þrautir,
fiölbreytta hugarleik-
fimi fyrir alla aldurs-
hópa sem tilvalin er
fyrir langar stundir
meðan beðið er eftir
jólum. Fyrst eru þar
léttar en þroskandi
irautir fyrir börn, næst spurningar af
öllum þyngdargráðum og loks reikn-
ingsdæmi fyrir stærri heila.
Hér eru nokkrar úr miðkaflanum:
Hvenær kom fyrsti bíllinn til lands-
ins?
í hvaða fljóti skírði Jóhannes Jesú?
Hvaða fræg hljómsveit hóf feril sinn
undir nafninu The Quarrymen?
Hvað hét hamar Þórs?
Hvað eru margir strengir í sellói?
í hvaða jökli er Hvannadalshnjúkur?
Þið sjáið að maður verður lika margs
vísari af að lesa þessa bók þvi auðvitað
eru öll svörin gefin.
Fjöldi höfunda lagði hér hönd á plóg
en Guðni Kolbeinsson sá um þýðingu
og staðfæringu.