Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.2002, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 13. APRÍL 2002
Helgarblað_________________________________________________________________________________________________X>V
Arthur Conan Doyle. Höfundur Sherlock Holmes lelt ð bækurnar um hann sem léttvæga afþreyingu.
Þegar hann lét Holmes deyja f elnnl bókanna gengu Lundúnabúar um götur meö svört sorgarbönd.
Maðurinn sem þoldi
ekki Sherlock Holmes
Arthur Conan Doyle fæddist í Skotlandi áriö 1859. Hann læröi
læknisfræöi í Edinborgarháskóla. Meðal kennara hans var Jos-
eph Bell sem var 39 ára þegar Conan Doyle sá hann fyrst. Bell
bjó yfir einstakri athyglisgáfu og gat á svipstundu sagt fólki sem
hann var að hitta í fýrsta sinn hvaðan þaö kæmi og við hvaö
þaö ynni. Bell varö fyrirmynd Conans Doyles aö Sheriock
Holmes.
Eftir að Conan Doyle útskriíaðist sem læknir
reyndi hann að drýgja tekjumar með smásagnagerð.
Tuttugu og sjö ára gamall byijaði hann að skrifa
fyrstu Sherlock Holmes söguna, A Study in Scarlet.
Þar birtist magur og fólur leynilögreglumaöur, þung-
lynd listamannatýpa, sem Úæðist fjólubláum slopp,
leikur á ftðlu og virðist háður kókaíni. Aöstoðarmað-
urinn og sögumaðurinn er John Watson, sem Conan
Doyle lýsti sem fremur treggáfúðum náunga.
Manndráp í sjálfsvöm
Alls skrifaði Conan Doyle 60 sögur um Sherlock
Holmes, þar af 56 smásögur, og flestar birtust í tíma-
ritinu The Strand. Lesendur biðu svo spenntir eftir
nýrri sögu að biðraðir mynduðust við blaðastanda.
Conan Doyle þreyttist snemma á Holmes og íhugaði
margoft að koma honum fyrir kattamef. Hann sagði
móður sinni fiá þessari áætlun sinni en hún grátbað
hann aö leyfa Holmes að lifa. Þar sem Conan Doyle
hafði ákafa ást á móður sinni lét hann undan óskum
hennar. Árið 1893, eftir að hafa skrifað 26 sögur um
Holmes, ákvað hann að losa sig viö hann fyrir fullt
og allt. „Ég verð að ganga fiá honum, annars gengur
hann fiá mér,“ sagði Conan Doyle við vin sinn. Hann
skrifaði söguna The Final Problem og skapaði þar
eitt eftirminnilegasta illmenni allra tíma, prófessor
Moriarty. I lok sögu beijast Holmes og Moriarty við
Reichenbach-fossana og viðureigninni lýkur með því
að báðir steypast í fossinn.
Holmes var dáixm og viðbrögðin létu ekki á sér
standa. Eftir að sagan birtist í The Strand sögðu 20
þúsund manns upp áskriftinni. Lundúnabúar gengu
með svört sorgarbönd og meðlimir bresku konungs-
fiölskyldunnar voru sagðir vera í uppnámi. Conan
Doyle var krafðinn skýringa og sagði: „Þetta var ekki
morð, heldur manndráp í sjálfsvöm. Ef ég hefði ekki
drepið hann heföi hann drepið mig.“
Átta árum síðar lét Conan Doyle undan þrýstingi
og lífgaði Holmes við í sögunni um Baskerville-hund-
inn sem birtist í The Strand og áskrifendum fjölgaði
um 30.000.
Árið 1902 var Conan Doyle gerður að riddara.
Hann íhugaði að hafna titlinum en móðir hans harð-
bannaði honum það. Mörgum árum seinna, í The
Adventures of the Three Garridebs, getur Watson
þess að Holmes hafi verið boðin riddaratign en hafii-
að henni. Það, segir Watson, gerðist árið 1902.
Miðilsfundir og andatrú
Conan Doyle vildi skrá nafn sitt í bókmenntasög-
una sem alvöm rithöfúndur og leit á sögumar um
Sherlock Holmes sem ómerkilega afþreyingu. Hann
skrifaði sögulegar skáldsögur, leikrit og orti ljóð og
skrifaði sagnfræðirit, þar á meðal 500 blaðsíðna bók
um Búastríðið og sex binda bók um fyrri heimsstyrj-
öldina. Þessar bækur em nú gleymdar en Sherlock
lifir enn góðu lífi.
Conan Doyle kvæntist tvisvar. Fyrir eiginkona hans
lést 49 ára gömul úr berklum og hafði þá verið sjúk-
lingur í þrettán ár. Allnokkrum árum fyrir dauða
hennar hafði Conan Doyle orðið ástfanginn af annarri
konu, Jean Leckie. Hann sagði henni að hann elskaði
hana en myndi ekki skilja við konu sína og ekki eiga í
ástarsambandi utan hjónabands. Þau Jean vom því
vinir í mörg ár áður en þau giftust, tæpi ári eftir dauða
eiginkonunnar. Þau eignuðust tvo syni.
Conan Doyle hafði djúpstæðan áhuga á spíritisma,
skrifaði nokkrar bækur um dulræn efiii og flutti fjöl-
marga fyrirlestra um sama efiii. Þessi áhugi varð til
þess að margir áttu erfitt með að taka hann alvar-
lega. Sonur hans af fyrra hjónabandi lést í fyrri
heimsstyijöldinni og Conan Doyle hélt þvi fram að
hann hefði náð sambandi við soninn á miðilsfúndi.
Hann sagði einnig að látin móðir sín hefði birst sér á
öðrum fúndi og það svo sterklega að hún hefði lík-
amnast og hann hefði snert hönd hennar. Skömmu
seinna var viðkomandi miðill handtekinn fyrir svik.
Handatakið varð fréttaefni og Conan Doyle að at-
hlægi. Þegar hann hélt því síðan fram að álfar væra
til vom þeir margir sem sögðu hann ekki vera með
öllu mjalla.
Forsaga málsins var sú að sextán ára stúlka í
Yorkshire bað fóður sinn um að lána sér myndavél
svo hún og yngri frænka hennar gætu tekið myndir
af álfúm. Þegar faðirinn framkallaði myndfrnar sá
hann sér til fúrðu að á þeim vora verur sem sannar-
lega minntu á álfa. Conan Doyle frétti af þeim, sá
myndfrnar og sýndi vinum sinum. Einhveijum
þeirra þótti grunsamlegt að álfamir vora klæddir
samkvæmt nýjustu Parísartísku og hárgreiðslan virt-
ist sömuleiðis í takt við tískustrauma. Conan Doyle
skrifaði bók um málið og myndimar og varð fyrir
vikið að þola harða gagnrýni fyrir trúgimi. Áratug-
um seinna viðurkenndi önnur stúlkan að þær vin-
konumar hefðu einungis verið að leika sér og klætt
brúður í álfagervi en þegar leikurinn varð alvara
fannst þeim þær ekki geta tekið söguna aftur og
hefðu því staðfastlega haldið því fram að á myndun-
um væra alvöruálfar.
Skilaboð að handan
Fjölskylda Conan Doyles deildi áhuga hans á spírit-
isma og eiginkona hans fór að skrifa ósjálfráða skrift
þar sem fjölskyldunni vora gefm góð ráð. Góð ráð
héldu einnig áfram að koma í gegnum miðla og kolleg-
ar Conan Doyles létu ekki sitt eftir liggja, þótt dauðir
væra. Joseph Conrad sendi skilaboð um að hann hefði
ekkert á móti því að Conan Doyle lyki við ólokna bók
hans, Suspense, og Charles Dickens sendi samstundis
þau skilaboð að ef Conan Doyle tækist vel upp með
Conrad gæti hann lokið við The Myster of Edwin
Drood, sem Dickens hafði ekki tekist að ijúka við í
jarðnesku lífi. „Það væri mér heiður, herra Dickens,"
sagði Doyle. „Kallaðu mig Charles," var svarið.
Arthur Conan Doyle lést árið 1930, 71 árs. Síðustu
orð hans í þessu lífi vora til eiginkonu hans: „Þú ert
dásamleg." örfaum klukkustundum eftir að fréttir bár-
ust af andláti hans tilkynntu miðlar að þeir væra í
sambandi við hann. Þetta vora ekki einu fréttimar
sem bárast af honum að handan því eiginkona hans
var í sambandi hann í gegnum ósjálfráða skrift sína,
allt þar til hún kvaddi þetta líf og sameinaðist honum
á ný.
Hver er
morðinginn?
í Eymundsson
verður út mánuð-
inn sérstakt tilboð
á nokkrum saka-
málasögum eftir
Agöthu Christie en
hver bók kostar
einungis 695 krón-
ur. Ein þessara
bóka er Morö í
þremur þáttum
þar sem belgíski leynilögreglumað-
urinn Hercule Poirot leysir dular-
fulla morðgátu. Skemmtileg bók og
spennandi með nokkuð óvæntri
lausn. Skrifuð árið 1935 og ef hún er
gamaldags þá er það bara einn af
kostum hennar.
Alltaf eru myrkraverkin
eins, sagði karlinn þegar
hann sá framan í nýfœtt
bam sitt.
Málsháttahandrit Kristínar Árnadóttur
Bókalistinn
Allar bækur
1. ISLENSK ORÐABÓK.
Árni Böðvarsson ritstýrði
2. SÁLMABÓK. Ýmsir höfundar
3. ENSK-ÍSL / ÍSL-ENSK ORÐABÓK.
Orðabókaútqáfan
4. HÖND I HÖND.
Hreinn S. Hákonarson ritst.
5. PASSÍUSÁLMAR. Hallgrímur Pét-
ursson
6. ÍSLENSK-ENSK ORÐABÓK. Iðunn
7. ISL-ENSK / ENSK-ÍSL VASAORÐA-
BÓK. Orðabókaútqáfan
8. ÍSLENSK ORÐTÖK. Sölvi Sveinsson
9. SAGA VERALDAR. Vaka Helqafell
10. AF BESTU LYST II.
Ýmsir hófundar
Ljóð vikunnar
Á Ifadans
- eftir Grím Thomsen
I tungsljósi ó ís yfír Tungufíjót ég relð,
teygði ég þar hestlnn ó snarpasta skelð:
en vlðsjólt, vlðsjólt er ó vetrardegl vötnln að ríða.
Snilldarleg
minnisblöð
Skáldverk
1. SÁLMABÓK. Ýmsir höfundar
2. PASSlUSÁLMAR. Hallgrímur Pét-
ursson
3. UÓÐASAFN TÓMASAR
GUÐMUNDSSONAR.
Tómas Guðmundsson
Hart grelp hann sprettlnn og sparði ei afí,
spegllhólt var svelllð og stœttur var skafí.
En vlðsjólt, vlðsjólt er ó vetrardegl vötnln að ríða.
Allt í elnu fœldlst og frýsaði hótt
fókurínn og öfuga snerlst í ótt.
Því vlðsjólt. vtðsjólt er ó vetrardegi vötnin að ríða.
Gat ég aö líta, hvar ólfa fímur fans
fetaði út í vatnið og sté þar í dans.
Jó, vlðsjólt, vlðsjótt er ó vetrardegl vötnln að ríða.
Hver um annan kyrplngur kœnlega hljóp,
köldum gelslum stafaðl fölvan ó hóp,
svo vlðsjólt, vlðsjólt er ó vetrardegl vötnln að ríða.
Annarteg svelf mér þó töngun I lund,
lystl mlg að sœkja þann kynlega fund:
en viðsjólt, viðsjólt er ó vetrardegl vötnin að ríða.
En el fékk ég hestlnum otaö úr stað,
og lofsé Guðl fyrír, hann bannaðl það,
því vlðsjólt, vlðsjólt er ó vetrardegi vötnln að riða.
Því þar sem ólfar frömdu slnn felknstafaleik,
felgðarhylur geln þar, og spöngln var veik,
svo vlðsjólt, viðsjólt er ó vetrardegi vötnln að ríða.
Mikaél Torfason rithöfundur segir frá uppáhaldsbókinni sinni.
4. HRINGADRÓTTINSSAGA l-lll.
J.R.R. Tolkien
„Uppáhaldsbókin mín er
Minnisblöð úr undirdjúpunum
eftir Dostójevskí. Sú bók er svo
mikil snilld og það er hægt að
lesa hana aftur og aftur. Ég
kynntist henni á bókasafni og
eftir aö hafa tekiö hana
nokkrum sinnum fjárfesti ég í
þýðrngu á henni eftir Ingi-
björgu. Og þetta er ein af bók-
unum hans sem er ekki sápu-
ópera eins og þessar stóru
bækur. Þær eru að vísu finar,
margar hverjar, en þeir Tolstoj
áttu það til að vera svoldið eins
og blanda af Dallas og Melrose
Place. Allt í lagi afþreying og
gömlu karlamir voru ívið
dýpri í samfélagsrýni og samfé-
lagsgagnrýni en oft jafn leiðin-
legir. Það er hins vegar ekki hægt að finna fyrir
því í Minnisblöðum Dostójevskis. Og hver lina í
þýöingu Ingibjargar er svo snilldarlega samsett
að þaö er hægt að lesa alla bókina upphátt. En
það er ekki alltaf hægt með þýðingar því stundum
verða erlendir höfundar klunnalegir á íslenskri
tungu. Og ef ég má gripa niöur í Minnisblöðin og
leyfa ykkur að njóta snilldarinnar:
„Maðurinn er léttúðug vera
og ósæmileg og kannski líkist
hann skákmanni að því leyti að
honum er eingöngu annt um að
ná settu marki - markið sjálft
skiptir hann ekki máli. Og
hver veit (við getum ekki
ábyrgst það) nema sérhvert
mark sem mannkynið stefnir
að hér á jörðu sé einmitt fólgið
eingöngu í þessu endalausa
streði að ná markinu, eða með
öðrum orðum: í lífinu sjálfu en
ekki hinu eiginlega marki sem
getur auðvitað ekki verið neitt
annaö en formúlan - tvisvar
tveir eru fiórir - en tvisvar
tveir eru fjórir, það er ekki líf-
ið, herrar mínir, heldur upphaf
dauðans."
Svo mörg voru þau orð og auðvitað er búið að
einfalda þessa speki í popplögum, íslenskum og
útlendum, um að það sé leiðin en ekki markið
sem skipti máli en Dostinn átti við KERFIÐ. Stóra
kerfiö sem maðurinn væri alltaf að reyna að
skapa. Hvort sem er í kommúnisma eða sósíal-
isma eða þriðju leiðinni eða kapítalisma eða hvað
þessi vitleysa heitir öllsömul.“
5. HOBBITINN. J.R.R. Tolkien
6. MÝRIN. Arnaldur Indriðason
7. Tónn fyrir tónn. Aqatha Christie
8. BRENNU-NJÁLSSAGA.
Jón Böðvarsson ritstvrði
9. STEINN STEINARR - Ijóðasafn.
Steinn Steinarr
10. TlU LITLIR NEGRASTRÁKAR.
Aqatha Christie.
Metsölulisti Eymundsson 4. apríl -10. apríl
Erlendar kiliur
1. THE VILLA, eftir Noru Roberts
2. DUST TO DUST eftir Tami Hoaq
3. A PAINTED HOUSE
eftir John Grisham
4. 1STTO DIE eftir James Patterson
5. THE LONER eftir Joan Johnston
Listinn er frá New York Times