Dagblaðið Vísir - DV - 08.02.2003, Blaðsíða 29

LAUGARDAGU R S. FEBRÚAR 2003
Helqarb/að 33V
29
fyrir Kai Munk og sex önnur hlutverk 1988, Róbert
Arnfinnson fyrir karlinn í Heimkomu Pinters 1989,
Kristbjörg fyrir mömmuna í Taktu lagið, Lóa, 1996,
Hilmir fyrir Hamlet 1998, Elva Ósk fyrir Nóru 1999,
Ingvar fyrir Bjart 2000 - það læðist að manni grunur
að tilnefning Kristbjargar fyrir Stræti 1993 og Sannar
sögur /Kirsuberjagarð 1995 hafi ekki minnkað líkur
hennar þegar hún loks var verðlaunuð 1996.
Allt eru þetta burðarrullu-veitingar, finir lista-
menn, en hefðu margir mátt fá viðurkenningar fyrir
önnur og minni hlutverk í annan tíma. Það er gamal-
dags hugsunarháttur að koma einungis auga á höfuð-
persónur í vali sem þessu. Það er að játa billegum
áróðri vikublaðanna um stjörnurnar í leikhúsinu. En
Séð&heyrt-mentalítetið er afar smitandi. Hamlet
Hilmis gerði fátt ef enginn væri annar á sviðinu til að
svara honum.
í leikstjóm
Lítum á leikstjóra: næst á eftir Stefáni fékk Oddur
Björnsson verðlaunin fyrir Beðið eftir Godot á Akur-
eyri 1980. Ekki dugði það honum til frama í öðrum at-
vinnuleikhúsum. Þá fékk leikstjórnarteymi Guðjóns
Pedersens, Hafliða Arngrímssonar og Gretars Reynis-
sonar verðlaunin 1992 og Viðar Eggertsson hefur einn
manna hlotið þau i tvígang: fyrir Sannar sögur 1995
og þrjár sýningar 2002.
Fimm karlar á fimm árum. Engin kona. Þórhildur
aldrei. Hvað er það sem veldur því að hún er aldrei
tilnefnd og hefur þó verið með afkastamestu leikhús-
listamönnum okkar I áratugi með afar persónulegan
og sterkan stíl og skýra pólitíska stefnu? Finnst þrjá-
tíu manna hópnum hún svona léleg?
Leikmyndahönnuður hefur einu sinni fengið verð-
launin (Gretar Reynisson 1990), ljósahönnuður aldroi,
búningahönnuður aldrei. íslenska óperan hefur að-
eins einu sinni komist á blað og aldrei fengið verð-
laun, brúðusýning aldrei, barnaleikhús aldrei. Verð-
launin hafa tvisvar komist út fyrir hreppamörk
Reykjavíkur, einu sinni til Hafnarfjarðar, einu sinni
til Akureyrar.
Hvað telja menn marga mínusa?
Kallar og kralvkar
Menningarverðlaun fyrir leiklist hafa þannig
sveiflast til og frá. Það má greina ríka tilhneigingu til
að hossa leikurum í burðarhlutverkum, þau sækja
líka á jaðarinn og allt að því snobba fyrir minni leik-
hópum. Lengst var gengið þegar Stúdentaleikhúsið
fékk prísinn fyrir bókmenntakynningar 1985 og hafa
menn aldrei verið fjær markinu.
Þá er fastur passi að Nemendaleikhúsi sé hrósað í
hástert í niðurstöðum valnefnda. ísland mun vera
eina landið í Evrópu þar sem prófsýningar nemenda
í leiklistarskóla eru taldar með opinberri leikstarf-
semi. Það er hluti af þeirri æskudýrkun sem sett hef-
ur svip sinn á samfélag okkar í tvo áratugi. Arnar
Jónsson vikur að þessu i viðtali þegar hann fær verð-
launin 1988 og spyr: Hvers virði er nýjungagirnin?
Hvers má reynslan? Einskis?
En þar dansa nefndarmenn sama dans og stjórn-
endur leikhúsa: nýgræðingum er hent inn á svið og
þeir hafnir í hæstu hæðir en eru algerir byrjendur og
eru margir misseri að ná sér. Sumir ná sér aldrei.
Af fyrirbærinu er dálitil kallafýla: fjórtán nafn-
kenndir karlar hafa fengið verðlaunin á móti fimm
konum. Verðlaunin eru þannig í samræmi við
íhaldsama hefð samfélagsins. Valnefndir tilnefna
fjölda kvenna en verðlauna karla. Leikhússtjórar sem
lýstu yfir að þeir vildu auka hlut kvenna í leikhúslífi,
Sigurður Hróarsson og Þórhildur Þorleifsdóttir hefðu
mátt fá tilnefningu fyrir þá viðleitni eina. En leikhús
dregur dám af samfélagi.
Ekki er hægt að lita fram hjá því að verðlaun og til-
nefningar sneiða hjá alþýðlegri formum leikhúss:
farsar og söngleikir komast aldrei á blað hjá nefnd-
inni. Bein viðleitni til að skapa íslenska söngleiki og
stækka áhorfendahópinn nær ekki máli hjá nefndar-
mönnum. Ekki frekar en barnasýningar sem eiga
hlutfallslega örfáar tilnefningar á öllu tímabilinu.
Ekkert af þessu þrennu er nógu fín list fyrir Menn-
ingarverðlaun DV. Menn taka sig svo alvarlega.
Hvað eru það margir mínusar?
Að leiðarlokum
Þannig sveiflast ásinn til: á sex ára tímabili frá 1984
til 1989 voru það svokallaðir frjálsir hópar sem hirtu
verðlaunin með einum eða öðrum hætti. Stóru leikhús-
in - nær væri að segja stóra leikhúsið og leikfélögin tvö
voru ekki í náðinni. Síðan tekur við tímabil þar sem
listamenn Þjóðleikhússins sanka að sér heiðrinum -
1991 til 1996.
Óhætt er að fullyrða að þessi raðleikur hafi meðal
leikhúsfólks smækkað verðlaunin og gert þau ómerki-
legri en efni stóðu til, einkum þegar verðlaunin fær ár
eftir ár einstaklingur sem má sín í raun einskis á sviði
ef hann er ekki hluti af lifrænni heild. Þess sjást einnig
merki að Menningarverðlaun DV séu á sumum sviðum
orðin mótleikur og samleikur við aðrar viðurkenningar.
En virða skal viðleitni: uppslátturinn fínn, hrósið
hollt í hófi, matur og vin dýr og gripirnir góðir, ræðan
söm hjá Thor - það er fjör meðan á því stendur.
Stefán Baldursson, nú þjóðleikhússtjóri, hlaut Menningarverðlaun DV í leiklist fyrstur manna árið 1979. Var það
meðal annars fyrir leikstjórn hans á Öskubusku árið 1978. Á myndinni má sjá (frá vinstri til hægri); Bríeti Iléðins-
dóttur, Önnu Kristínu Arngrímsdóttur, Sigríði Þorvaldsdóttur, Þórhall Sigurðsson og Eddu Þórarinsdóttur.
Alþýðuleikhúsið
var árið 1985
verðlaunað fyrir
sýninguna Beisk
tár Petru von
Kant. Leikstjóri
verksins var Sig-
rún Valbergsdótt-
ir. Hér getur að
líta Maríu Sigurð-
ardóttur og Eddu
Guðmundsdóttur í
hlutverkum sín-
um.
Viðar Eggertsson hlaut Menningarverðlaun DV árið 2002 fyrir þrjár sýningar: Túskildingsóperuna hjá Nem-
endaleikhúsinu, Öndvegiskonur hjá LR og Laufin í Toscana í Þjóðleikhúsinu. Hér er Stefán Jónsson í hlut-
verki fjölskvlduvinarins Húberts í Laufunum í Toscana.