Dagblaðið Vísir - DV - 08.02.2003, Blaðsíða 34

34
H&lgctrblctð JOV LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR 2003
LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR 2003
Hdgcirblctð DV
39
Gísli J. Ástþórsson ætlaði að verða verslunarmaður eins og hann átti kyn til. liann lærði blaðamennsku í Ameríku
inn þegar fjallað er um blaðamennsku þessa tímabils en
hann hafði allt sem þarf í þetta starf, afslappaður og
skemmtilegur og góður gleðimaður.
Þegar ég kom heim tók ég við fréttastjórastöðunni og
spurði Valtý hvort ég tæki þá ekki formlega við af ívari og
hann játti því en var að fara norður á Akureyri á skógrækt-
arfund. Ég fór svo niður í prentsmiðju og þessu var breytt í
hausnum á blaðinu. Daginn eftir hringdi vinur minn úr
prentsmiðjunni og þar var mættur forstjóri fyrirtækisins og
heimtaði að nafn mitt yrði tekið úr hausnum.
Ég hringdi norður í Valtý og sagði honum að ég myndi
hætta ef þetta stæði ekki, að hann myndi ekki sjá mig aftur
á Morgunblaðinu. Hann bað mig alltaf að bíða en ég fékkst
ekki til þess og það endaði með því að ég gekk út eftir að hafa
verið fréttastjóri í einn dag.“
í skurðgröft og Vikuna
Gísli segir að hann hafi líklega verið látinn gjalda þess að
vera kominn af sjálfstæðismönnum sem ekki rákust alltaf vel
i flokknum og höfðu stundum tekið þátt i ýmsum klofnings-
aðgerðum. Allt að einu stóð hann uppi atvinnulaus á erfiðum
tímum, á kafi í húsbyggingu og ekki hægt um vik fyrir frétta-
stjóra Morgunblaðsins að leita hófanna hjá öðrum blöðum
sem öll voru bundin á klafa sinna flokka. Gísli fór þess vegna
fyrst um sinn í verkamannavinnu og gróf meðal annars
skurði og undi hag sínum harla vel og segist alltaf hafa kunn-
á stríðsárunum og hefur átt litríkan feril sem blaðamaður,
ritstjóri, rithöfundur, skopteiknari og saltstjóri.
að vel við sig í verkamannavinnu.
Næstu fimm árin var Gísli síðan ritstjóri Vikunnar sem
hann kunni reyndar aldrei reglulega vel við enda blaðið alltaf
í kröggum og fátt um nýjungar en Gísli átti þó undir lokin
við annan mann helming útgáfunnar.
Þegar Áki Jakobsson kom að máli við Gísla og bauð hon-
um ritstjóm Alþýðublaösins 1958 var það partur af samning-
um að liðka fyrir lánum í banka svo ónefndur maður gæti
keypt hlut Gísla í Vikunni.
„Ég var ósköp feginn að sleppa og setti það skilyrði að
flokkurinn skipti sér aldrei af því sem blaðið gerði og það má
Áki eiga að meðan hann var formaður blaðstjómar þá stóð
hann við það.“
Þegar Gísli J. Ástþórsson var ungur maður að alast upp í
Reykjavík þá ætlaði hann ekki að verða blaðamaður. Hann
ætlaði að verða verslunarmaður eins og hann átti kyn til,
kominn af stórútgerðarmönnum, lögffæðingum og athafna-
skáldum i Vestmannaeyjum og víðar.
Hann hafði gaman af þvi að teikna og sennilega hefur
hann komist á bragðið þegar hann gat selt Speglinum árið
1937 skopmynd af Helga Tómassyni, yfirlækni og skátahöfð-
ingja, sem er frægastur fyrir að hafa ætlað að úrskurða Jónas
frá Hriflu geðveikan sem er önnur saga. Þegar Spegillinn
keypti myndina af Gísla var hann 12 ára og segist hafa verið
eins og grár köttur á ritstjóm Spegilsins lengi á eftir til þess
að reyna að selja þeim fleiri myndir.
Gísli sigldi til Bandaríkjanna með Brúarfossi í seinni
heimsstyrjöldinni, veturinn 1942, og var 20 daga á leiðinni í
krákustígum með skipalestum í herskipafylgd sem voru sí-
fellt höfuðsetnar af kafbátum Þjóðveija. Þetta var hættulegt
ferðalag og farþegamir vissu aldrei hvar þeir vom staddir.
Þegar vestur var komið settist Gísli á skólabekk i Uni-
versity of North Carolina í Chapel Hill og hóf nám í verslun-
ardeild, styrktur af afa sínum og fóður. Hann hafði lokið
gagnfræðaprófi 1939 og reynt fyrir sér í menntaskóla þar sem
honum leiddist og hætti en komst þá i starf í ameríska sendi-
ráðinu þar sem hann segir að sitt helsta verk hafi verið að
þýöa leiðara úr íslenskum blöðum. Þaö vom velunnarar
hans þar sem hvöttu hann til ffekara náms og greiddu götu
hans.
Heim á Morgunblaðið
„Ég vissi ekkert um blaðamennsku en var lestrarhestur.
Ég var búinn að vera við nám í nokkra mánuði þegar ég
ákvað að skipta. Mér gekk vel að læra og skrifaði mínar
fyrstu smásögur á ensku í tímarit skólans. Ég lauk svo námi
þama á þremur árum með því að vera einnig í sumarskólan-
um sem var styttri tími en venjulegt var,“ segir Gísli sem tek-
ur á móti blaðamanni á heimili sínu í Kópavogi. Þar sitjum
við umkringdir bókum á báðar hendur. Það kemur kannski
ekki á óvart þegar heimilisfaðirinn hefur haft lifibrauð sitt af
pennanum langa ævi.
Þegar Gísli kom heim frá Ameriku var búið að ganga frá
þvi að hann var ráðinn til Morgunblaðsins en rétt er að hafa
í huga að á þessum tíma var menntun í blaðamennsku sér-
staklega næstum alveg óþekkt á íslandi.
„Ég byrjaði þar í janúar 1946 og áttaði mig fljótlega á því
að þótt ég þættist vita mikið og hefði hugmyndir um alla
skapaða hluti þá kannaðist enginn við þessar hugmyndir og
vildi ekkert af þeim vita. Allt sem hét blaðamennska á ís-
landi á þessum tíma var hápólitískt og njörvað niður.
Mér gekk samt vel og kom mér fljótlega upp dálki á Morg-
unblaðinu og varð fljótlega staðgengill ívars Guðmundssonar
fréttastjóra og var nokkuð góður vinur Valtýs Stefánssonar.
Hann átti það til þegar hann varð seinn fyrir með greinar að
boða mig til sin upp á Laufásveg og lesa mér fyrir því ég var
svo fljótur að vélrita.
Maður vann þama annað hvem dag til miðnættis og það
var ekki borguð aukavinna. I sérstöku ati eins og kosningum
þótti ekkert að vera til 2-3 á nóttunni," segir Gísli sem undi
hag sinum þokkalega vel á Morgunblaði en 1951 dró til tið-
inda.
Átökin um starfið
„Ég var i mínu fyrsta þriggja mánaða frii sem þá var nýtil-
komið og útgefendur voru enn reiðir vegna þess. Ég ætlaði
að nota tækifærið og fara i síðbúna brúðkaupsferð til Sví-
þjóðar. Þangað fæ ég boð um að ívar Guðmundsson frétta-
stjóri væri að hætta. Mér finnst hlutur ívars alltaf vanmet-
Gísli slí
pennann
Gísli J. Ástþórsson, blaðamaður, ritstjóri, rithöf-
undur, leikskáld og skopteiknari, verður áttræð-
ur eftir um tvo mánuði. Hann hefur nú slíðrað
pennann og hætt að skemmta lesendum DV með
skopteikningum á virkum dögum. Höfundur
Þankastriks, Siggu Viggu og allra þeirra mein-
fgndnu alþgðuhetja spjallaði við DV um sitthvað
sem á daga hans hefur drifið íblaðamennsku og
blaðaútgáfu frá 1946.

Wmá

——
X' >G* V!v>NVVV V C,
i % >■' Á Á
\ > VS A
A\ ..

V" 'jm
h&t-'
4-
í hönd fóm tímar mikilla breytinga þar sem Gísli fékk nú
loksins tækifæri til þess að nýta sér margt af því sem hann
hafði lært í Ameríku á sínum tíma. Alþýðublaðið var vel
mannað ungum og áköfum blaðamönnum sem voru til i að
breyta til.
Byltingar Alþvðublaðsins
Dæmi um ný vinnubrögð var fyrsta forsíða Gisla sem fjall-
aði um útfærslu landhelginnar í 12 mílur en þama vom Is-
lendingar að sigra í sínu fyrsta þorskastríði. Gísli laumaðist
niður í Steindórsprent til að fá sett nógu stórt letur og svo var
flennt yfir forsíðuna: 12 mílur kl. 12 með stríðsletri.
Stórar fyrirsagnir, stuttar fréttir, stórar myndir og ákveð-
ið „attitúd" í framsetningu eins og nú á dögum væri sagt varð
til þess að vinsældir Alþýðublaðsins ruku upp. í blaðsölu-
tumum rauk salan úr 5 blöðum i 100 á stuttum tíma og
áskrifendum fjölgaði. Blaðið neitaði að birta heilar ræður for-
manna flokksins og varð á margan hátt nútímalegt því þama
sýnast hafa verið lögð til gmndvallar þau lögmál sem enn eru
að selja blöð í dag.
Þama fæddist Sigga Vigga sem sennilega er sú teikni-
myndapersóna sem Gísli varð þekktastur fyrir ef Þankastrik-
ið í Morgunblaðinu og seinna DV er undanskilið. Upplag
blaðsins fjórfaldaðist á fáum árum.
„Þetta var byltingartími. Við vorum mátulega hávaðasöm
og bárum ekki virðingu fyrir öllu sem gerðist og fannst við
geta gert hvað sem okkur sýndist. Ég var skammaður á
stundum en ekki rekinn þegar við hlífðum ekki flokksmönn-
um.
Það má segja að við höfum verið að reyna að gera Alþýðu-
blaðið að líflegu og vinsælu fréttablaði og draga það í áttina
frá pólitíkinni. Ég var afskaplega hrifinn af enska Mirror á
þessum tima og breyttum meira að segja formi blaðsins til að
likja eftir þvi.
Annars held ég að við höfum aðallega verið svolítið
skemmtileg og gerðum margt sem öðrum blöðum hafði ekki
dottið í hug.
Ég veit ekki hvort þetta var alltaf fyrirmyndarblaða-
mennska en við vorum samhent og það var alltaf gaman hjá
okkur.“
Reldnn í Stjómarráðinu
Nú væri freistandi að halda að nú hefði allt getað gengið
vel og vinsældir blaðsins hefðu tryggt framtíð þess en Gisli
segir að á þessum tíma hafi stjómmál líka ráðið því hvar
menn auglýstu og allt slíkt var i fóstum skorðum. Vísir átti
smáauglýsingamar og það var alveg sama hvað Aþýðublaðið
gat státað af mikilli aukningu.
„Auglýsingar jukust ekki nema einhver góður krati vélaði
þar um í krafti síns embættis. Þetta var bara veruleiki þess
tíma og ekkert við þvi að gera.“
Siðan segir Gísli að menn hafi ákveðið að nú gætu þeir tek-
ið við taumunum þegar búið var að rífa blaðið upp. Fyrstu
merkin vom þegar skipt var um blaðstjóm og ekki löngu
seinna var Gísli kallaður niður í Stjómarráð á laugardegi til
fundar við ráðherra Alþýðuflokksins.
„Eftir tiu mínútna kurteisispjall spurði ég beint út hvort
þeir ætluðu að reka mig. Annar ráðherrann fómaði höndum
og sagði að það kæmi þeim ekki til hugar en tíu minútum
seinna var það afstaðið."
Útvarp og sfldarplan
Aftur brást Gisli eins við og i fyrra skiptið og í stað þess
að færa sig um set milli stóla á ritstjóm fór hann austur á
firði til starfa á sfldarplani en á þessum ámm vom sfldaræv-
intýri i algleymingi þótt enginn vissi þá að hvert sfldarár var
að verða það seinasta. Þar starfaði Gísli sem saltstjóri og tók
við merkjum frá söltimarstelpum og hló þegar menn undmð-
ust að lengi vel stóð nafn hans sem ritstjóra í haus blaðsins.
Síðan liðu um tíu ár við kennslu, ritstörf og skriftir ásamt
skopteikningunum sem Gísli fékkst jafnt og þétt við. Smásög-
ur, leikrit og fleira leit dagsins ljós en á þessum tíma var
hann einnig um fjöguira ára skeið fulltrúi hjá Ríkisútvarp-
inu og segist aldrei hafa gert nokkum skapaðan hlut af viti.
„Ég reyndi ítrekað að gera eitthvað. Það var hringt i ein-
hvem annað slagið og honum boðið að tala um daginn og
veginn. Ég spurði einu sinni hvort ég mætti skrifa fr amhalds-
leikrit og því var tekið afar vel en ég yrði að gera það heima
en ekki í vinnunni. Mér leiddist þetta alveg óskaplega. Ég
held að útvarpsstjóra hafi bmgðið þegar ég sagði upp. Hann
átti því ekki að venjast að merrn slepptu svona störfum."
Aftur á Mogga
Það var síðan 1973 sem leið Gísla lá aftur inn á Morgim-
blaðið þar sem ferill hans hafði hafist. Þar starfaði hann síð-
an næstu 27 árin og fékkst við margt, allt frá fréttastjóm yfir
í móttöku aðsendra greina en afltaf var skopteiknarinn rúm-
frekari og Þankastrikið varð sífeflt vinsælla. Gísli segist
reyndar halda að sjálfstæðismenn hafi stundum verið svolít-
ið taugaóstyrkir yfir því þegar skopmyndir hans beindust að
þeirra flokksmönnum og frammámönnum.
„Ég byrjaði með Þankastrikið í eindálk því ég vildi að
skopmyndimar væm með fréttunum. Það er gróin hefð að
svona skopteikningar teljist til fréttaefnis dagblaða og ef vel
á að vera þá segir hver mynd litla sögu og í henni kristallast
tíðarandinn. Þetta fannst mér mjög gaman þegar vel gekk en
það verður að vera talsverður broddur í svona myndum ef
þær eiga að virka.
Ég frétti seinna að það hefði verið sérstakur maður sem
átti alltaf að lita á Þankastrikið og vita hvort það væri ekki
ömgglega í lagi. Það var samt aldrei stoppað og ég á myndir
sem ég skfl í rauninni ekki að ég skyldi komast upp með.“
Ritliöfimdur dó í hjartaaðgerð
Það má halda þvi fram með nokkrum rétti að í Gísla hafi
búið þrír menn: blaðamaðurinn, rithöfundurinn og teiknar-
inn. Gísli fór i stóra hjartaaðgerð fyrir 15 ámm og hann seg-
ir að rithöfundurinn hafi ekki lifað aðgerðina af.
„Ég átti handrit að skáldsögu ófúllgert í skúffu og þegar ég
kom aftur úr hjartaskurðinum þá ætlaði ég að fara að ljúka
henni en þá gat ég það afls ekki. Ég hreinlega hataði að
skrifa. Það var eins og ég hefði hreinlega týnt því niður og og
að lokum henti ég handritinu.“
En ef rithöfundurinn fórst i aðgerðinni þá má halda grín-
inu áffarn með því að segja að teiknarinn hafi verið hætt
kominn því fyrst eftir aðgerðina var hægri hönd Gísla alger-
lega lömuð.
„Það reyndist hafa skaddast einhver taug í öxlinni og ég
var svo heppinn að það gekk til baka á fáeinum vikum svo
ég gat haldið áfram að teikna."
Áfram á DV
Gísli hætti á Morgunblaðinu á tflskildum aldri, eða um sjö-
tugt, en var þá við hestaheilsu og gekk með teikningar sínar
undir hendinni sem leið lá niður í Þverholt á fund DV-manna
og var tekið með kostum og kynjum og hefur teiknað í blað-
ið á virkum dögum síðustu tíu árin.
„Það gladdi mig stórlega þegar Ellert Schram tók mér vel
en fyrst hélt hann að ég væri að grínast.
Það vildi svo til að þegar mér var haldið smá kveðjuhóf á
Morgunblaðinu þá kom einhver í veisluna með fyrstu eintök-
in af DV þar sem Þankastrikið hélt áffam að birtast. Það
urðu nú einhveijir langleitir sem þama voru en þetta var allt
í góðu.“
Þannig náði teiknarinn smátt og smátt yfirhöndinni eftir
því sem leið á starfsævina í hefðbundnum skilningi þess
orðs.
Gísli segir að það sé í rauninni ekkert til sem heitir vond-
ur húmor eða góður húmor.
„Minn húmor er minn eigin og það eru einhverjir á sama
máli og ég en svo eru aðrir sem eru á öðru máli.“
Gísli hafði eiginlega ætlað sér árum saman að slá út ffæg-
an bandarískan skopteiknara sem hélt áfram að teikna ffam
undir áttrætt. En nú segist hann ætla að gefa sér tvo mánuði
í forgjöf.
„Mér fannst vera orðið erfiðara upp á síðkastið að fá góö-
ar hugmyndir."
Braut allar pípumar
Gisli segist samt vera við skikkanlega góða heilsu. Hann
hætti að reykja skömmu áður en hann fór í hjartaaðgerðina.
Hann reykti pípu og braut allar pípumar á einu bretti áður
en hann hélt utan. Ég sé í barskápnum að hann getur enn
boðið gestum snafs ef svo ber undir og hefur góðan smekk
svo meinlæti em greinflega ekki iðkuð af neinu offorsi í Fífu-
hvamminum.
Það væri hægt að sitja lengi dags við fótskör þess ema
snillings sem enn sér samfélagið í eins ským ljósi og þegar
hann hristi hárbeittar skopteikningar ffam úr erminni yfir
morgunkaffinu. Það er freistandi að spyija hann að lokum
hvort harrn vilji spá um framvindu mála á dagblaðamarkaðn-
um þar sem þijú blöð beijast nú af meiri hörku en oft áður
þótt aðstæður séu um margt ólíkar því sem áður tíðkaðist.
„Mér list ekki nógu vel á þetta. Ég held að blöðunum hljóti
að fækka um eitt þótt ekki sé víst hvert lætur undan síga. Ég
held að það sé ekki tfl góðs þegar menn fara að gefa blöð. Það
hugnast mér ekki. Þá ráða auglýsendur algerlega ferðinni því
þótt þeir séu ómissandi þá eiga þeir ekki að vera allsráð-
andi." -PÁÁ
Gísli var ritstjóri
Alþýðublaðsins í
fimm ár og fjór-
faldaði útbreiðslu
blaðsins á þeim
tíma.
l)V-myndir
Sigurður Jökull