Dagblaðið Vísir - DV - 08.02.2003, Side 18

8
Helgarblcicf 3ZW LAUGARD AGU R 8. FEBRÚAR 2003
Höfundar
eru
útvarpstæki
Sigurður Pálsson skrifaði fgrsta leikritið
sitt fyrir Nemendaleikhúsið árið /976 og síð-
an hefur hann skrifað þrjú leikrit fgrir leik-
listarnema. Það ngjasta, Tattú, varfrum-
sgnt fgrir viku.
/ viðtali við Helgarblað DV ræðir Sigurður
um sköpunina, skgni skroppna rökhgggju,
misbeitingu valds, góða dóma, slæma dóma
og allt þar á milli.
I leikskrá fyrir Tattú segir: „Lykilatriði: Blanda saman,
hrista saman epík, dramatík og lýríkk (afsakaðu,
Aristóteles minn ...)“ Hefur þessi bræðingur legið lengi á
þér eða fylgir hann verkum þínum?
„Kannski þetta hafi leitað á mig því ég er sjálfur orðinn
þrískiptur. Rapsódíu kölluðu gömlu mennimir svona
bræðingsverk. Þetta tengist því að ég hef leitað að leikriti
sem er að forminu'til mósaík en ekki þessi stóra heild með
byrjun, miðju og endi. Sú heildarhyggja í leikritun nær
sögulega hámarki undir lok 19. aldar. Ég er sannfærður
um að þessi heildarhyggja í leikritun er tengd horflnni
heimsmynd og ég er ekki einn um þá sannfæringu. Þetta
form hefur alltaf virkað á mig sem ónothæft í nútímaleik-
ritun. Auðvitað er hægt að endurtaka slíkt en ég hef ekki
nokkurn áhuga á því. Ég hef eingöngu áhuga á sköpun;
ekki endurtekningu, endir'hönnun eða endurvinnslu. Ég
hef áhuga á sköpun í leikhúsi og því hef ég leitað á þeim
miðum þar sem heildin er samsett úr brotum og þar sem
persónan sem slík er sett saman úr brotum úr tungumál-
inu. Lykilatriði leikhússins er alltaf líkaminn og svo
tungumálið og notkun þess.
Persónusköpuninni í Tattú er stefnt gegn hefðbundinni
persónusköpun. Menn sem kjósa að lesa verkið eins og
um hefðbundna persónusköpun sé að ræða eru á villigöt-
um. Ef það virkar á fólk eins og allir endar séu lausir og
undirbyggingu vanti er það eflaust vegna þess að menn
eru að lesa verkið upp á gamla mátann. Rétt eins og menn
viti ekki að Draumleikur eftir Strindberg var skrifaður
fyrir hundrað árum, fyrir nú utan allar tilraunimar æ síð-
an. Af minni hálfu er þetta hugsað sem samsettur
strúktúr, opinn. Ég reyni þó að sigla með það í einhverja
ákveðna átt. Hvort maður finnur Ameríku eða eitthvað
allt annað verður síðan að koma í ljós.
Tattú er skrifað fyrir hóp, í þessu tilfelli nemendaleik-
hús. Þetta er ekki í fyrsta skipti sem ég skrifa fyrir Nem-
endaleikhúsið þannig að ég vissi að í þeim pakka væri
innifalið dásamlega erfitt vandamál sem felst í því að öll
hlutverk verða að vera tiltölulega jöfn. Stærðfræðilega er
ekki hægt að hafa átta aðalpersónur en átta meðalpersón-
ur og jafnvel aukapersónur eru mögulegar. Þetta er mjög
erfitt viðfangsefni sem mér þykir jafnframt skemmtilegt;
þetta er eins og ákaflega erfiður bragarháttur fyrir hefð-
bundið ljóðskáld. í þau skipti sem ég hef skrifað fyrir
Nemendaleikhúsið hef ég leyst þetta vandamál á mismun-
andi vegu. í þetta skipti gerist verkið allt á sama stað en
á mörgum tímum. Niðurstaða mín varð sú að sýna tvo
hópa sem eiga sér einn stað sameiginlegan. í Tattú eru
tvær aðalleiksögur: önnur í nútímanum sem tengist tattú-
stofunni og hin í fortíðinni, þar sem persónumar eru
tattúeraðar í óeiginlegum skilningi; allar bera þær merki
sem tengjast grundvallartema verksins sem er annars veg-
ar þrá, leit, draumur sem endar í blindgötu og hins vegar
misnotkun, allt frá kynferðislegri yfir í pólitíska öfgahópa
þar sem misnotkunin er viss tegund af heilaþvotti, ekki
ósvipuðum þeim sem fjallaö hefur verið um í DV að und-
anfómu. Einnig kemur við sögu misnotkun sértrúarsafn-
aða og að síðustu era dansgúrúar sem misbeita valdi sínu.
Ég leyfi leikstjóram og sviðsetjurum alltaf að hugsa
hlutina og framkvæma og i þessu tilfelli varð umgjörð
sýningarinnar skemmtilega gamaldags leiksviðskassi sem
er algjörlega andstætt við það leikhúsrými sem nýtt hefur
verið imdanfama áratugi. Annars er hægt að hugsa sér
aðrar sviðsetningar því verkiö er mjög opið.“
Verk með liðamótuni
Þegar verkið er skrifað eins og mósaík hlýtur fléttan að
vera í hættu?
„Algjörlega. Ég hef alltaf forðast hina stirðnuðu heild
með snurðu á þræði og lausn í lokin; hef aldrei þolað það.
Ég hef alltaf verið að leita að verki með liðamótum, lið-
ugu verki, verið að leita að hinu samsetta, ekki hinu heil-
steypta, einhæfa, stirðnaða, einsleita. Ég hef aldrei þolað
skyni skroppna rökhyggju."
Og samkvæmt því sem þú segir hefur formið verið í
uppnámi alla síðustu öld?
„Já, en samt sem áður hefur þessi venjubundna þrí-
takta heild lifað af og meira en það: gengið rækilega aft-
ur í öðrum formum, sérstaklega í sjónvarpsleikverkum.
Fólk sem er vant því að horfa á sjónvarp býst orðið við
því að öll leikin frásögn sé í þessu formi því það er algjör-
lega ráðandi í sjónvarpi. Kannski hentar það ágætlega í
sjónvarpi og kvikmyndum en leikhúsið lendir alltaf í
hættu þegar það reynir að keppa við aðra miðla á þeirra
forsendum. Leikhúsið hefur sínar eigin forsendur og án
þeirra lifir það ekki af. Leikhúsið hefur ótvíræða eigin-
leika fram yfir sjónvarp og kvikmyndir og það er hinn lif-
andi líkami og nálægð hans við áhorfandann. Eðli sínu
samkvæmt eru sjónvarp og kvikmyndir eftirlíking af
raunveruleikanum á þann hátt sem leikhús er alls ekki.
Leikritun þarf að miðast við þetta. Hún verður að leita
fram á við inn í aukið frelsi, ekki aftur á bak inn í eftir-
líkingu af raunveruleikanum. Leikhúsið er líka fullkom-
lega tímabundinn miðOl; það er bundið núinu og er dá-
samlega hverfult. Leiksýningin hverfur og verður hvergi
til nema í ímynduninni. Draumur Jeans Genets var að
hafa aðeins eina sýningu á verkum sínum en sá draum-
ur varð aldrei að veruleika og þótti honum það móðgun:
hann vildi að leiksýningin yrði algjört ritúal í eitt skipti
fyrir öll, óafturkræf og óendurtakanleg. Hún myndi síðan
lifa sterku og þrungnu lífi í minningum og frásögnum
þeirra sem sáu.“
En þessi hverfulleiki, er hann ekki andstæður nútíman-
um þar sem fólk þarf helst að eiga kvikmyndirnar sjálft,
auk þess sem það tekur upp á myndband alla merkisat-
buröi i lífi sínu: brúðkaup, skímir og jafnvel fæðingar?
„Ég held að þegar meginstraumurinn er orðinn svona
breiður og tekur yfir stærstan hluta af daglegu lífi og þeg-
ar frásagnarmátinn er orðinn meginstraumsfrásögn í yfir
níutíu prósent tilvika þá komi alltaf sterkt andsvar. Þeg-
ar meginstraumur poppsins var orðinn breiður og eins-
leitur eignuðumst við Björk, Sigur Rós og múm: eitthvað
sem er algjörlega ófyrirsjáanlegt. Eftir á að hyggja hefði
ég gjarnan viljað komast enn lengra út á rúmsjó; Tattú er
á margan hátt alltof venjulegt leikrit."
Tungumálið er aðalpersónan
Nemendaleikhús býður auðvitað upp á tilraunir og bið-
ur kannski um þær. Er það ekki þakklátt fyrir höfund-
inn?
„Jú, og þess vegna finnst mér óskaplega skemmtilegt
að skrifa fyrir Nemendaleikhúsið þótt innifalin séu
stærðfræðileg aukavandamál. Oft leysa menn þau vanda-
mál með því að aðalpersónan verði einn hópur, eins og til
dæmis í West Side Story, og síðan á sá hópur sér spegil-
mynd: hinn hópinn. í þetta skipti var það ekki lausnin
sem ég komst niður á.
Ég lenti í skringilegum vandræðum þegar verkið byrj-
aöi að mótast í höfði mínu: það var erfitt að brjóta það
upp því atriöin vildu raða sér þannig að nútíð og fortíð
skiptust á. Þetta var ekki ólíkt hraunstraumi sem rann og
stirðnaði í ákveðnu formi og næsti hraunstraumur rann
niður hinum megin á fjallinu. Ég hafði talið mig hafa
leyfi til þess að brjóta verkið upp eins og ég vildi þar sem
það væri samið eins og mósaíkverk, en einhvem veginn
hafði verkið fundið sér ákveðinn strúktúr.
Tungumálið er lykilatriði í Tattú og kannski er það að-
alpersónan. Það býr ákveðin hrynjandi í tungumálinu og
hún leysti það ýmist upp eða skrúfaði saman. Hrynjandi
málsins býr til tilfinningu miklu frekar en það sem sagt
er. Eitt atriðið setti ég inn r verkið að gamni mínu og ætl-
aði mér að taka það út á æfingaferlinu. I þessu atriði fara
persónurnar að tala óskiljanlegt mál: tungumálið leysist
upp í merkingarsnauð atkvæði. Þegar þau byrjuðu að æfa
þetta atriði kom hins vegar í ljós að þetta svínvirkaði: þar
sem tungumálið hafði verið brotið niður skapaðist þægi-
legt andrúmsloft. Hins vegar reyndist mér ómögulegt að
skrifa meira af þessum undarlega texta.“
Höfundurinn dó
í gegnum leiklistarsöguna hefur textinn gengið í gegn-
um miklar sveiflur og ýmist verið aðalatriði, aukaatriði
og allt þar á milli. Menn hafa borið mismikla virðingu
fyrir textanum.
„Fl'rir þijátiu áram var búið að vísa leiktextanum
nokkurn veginn á dyr: líkamsleikhúsið hafði tekið yfir og
texti var orðinn gamaldags og höfundurinn þar með
dauður og tilgangslaus. Hins vegar mátti höfundurinn
vera með leikhópum í leikfimitímum. Að öðra leyti skildi
enginn hvað höfundurinn var að gera í leikhúsinu. Þetta
var fyrir um það bil þijátíu árum og þá var skrýtið að
byija að skrifa fyrir leikhús."
En hver er staða höfundarins í íslensku leikhúsi í dag?
„Ég á bágt með að segja nokkuð um það i stóra sam-
hengi. Það hefur gengið hálfbrösulega að finna skynsam-
lega aðferð til þess að veita höfundum aðhald eða tæki-
færi og finna þannig þróun leikritunar farveg. Nemenda-
leikhúsið lýsti eftir hugmyndum að leikritum fyrir fáum
árum og fékk góð viðbrögð við því. Úr þeim verkum sem
bárust vora valin fjögur til að skrifa áfram fyrir smá-
vægilega borgun og að lokum vora tvö valin úr, verk El-
ísabetar Jökulsdótttur, sem sýnt var í fyrra, og Tattú.
Þetta ferli er sáraeinfalt en skilvirkt og skrýtið að það
skuli ekki hafa verið reynt fyrr en núna. Islensk leikhús
hafa verið mjög passíf hvað þetta varðar og beðið eftir því
að verkin skili sér fullbúin inn af götunni. Það er óskandi
að menn finni einhveija aktífari aðferð til að velja höf-
unda fyrir leikhúsið.
Hin leiðin er að bíða eftir því að snilldarverkið komi
trítlandi eftir ganginum. Það fæst lítið út úr þvi að vera
passífur."
Höfundurinn stendur oft fyrir utan leikhópinn og sköp-
unarferli hans. Er ekki kvíðvænlegt fyrir unga höfunda
að fara inn í þennan bransa?
„Það er á hreinu að hvorki er auðvelt að bytja né
hætta. Ég hef sjálfur i nógu að snúast - með tvo aðra akra
í ræktun. En leikhúsið er ákaflega spennandi viðfangs-
efni.“
Gömlu gleraugun
Er það ekki yfirleitt þannig þegar gerðar era tilraunir
í leikhúsinu að eldri verk eru valin og ný aðferð notuð
við uppsetningu þeirra?
„Jú. Tilraunir í túlkun og sviðsetningu hafa verið meg-
inviðfangsefni leikhússins þegar kemur að tilraunum.
Það er ákaflega nauðsynlegt, sérstaklega ef skilgreint hef-
ur verið út á hvað tilraunirnar ganga, en á áram áður
vissu menn stundum ekki af hveiju þeir gerðu þessar til-
raunir."
Mér hefur verið sagt að það sé vanþakklátt starf að
vera leikskáld á íslandi. Er erfítt að gera tilraunir sem
höfundur og eiga von á gagnrýnendum, sem oft era full-
trúar hins hefðbundna, í leikhúsið?
„Ég sakna þess oft hjá gagnrýnendum að þeir ræki
miðlunarhlutverk sitt, að þeir hafi einhvern skilning á
því sem verið er að gera; miðli þekkingu sinni til lesenda
og lesi ekki ný verk með gömlum gleraugum og hafi
væntingar sem aldrei stóð til að sýningin myndi uppfylla.
Dæmi um þetta er persónusköpunin í Tattú. Það var