Dagblaðið Vísir - DV - 16.07.2003, Qupperneq 17

MIÐVIKUDAGUR 16.JÚLÍ 2003 MENNING 77
Menning
Leikhús ■ Bókmenntir ■ Myndlist ■ Tónlist ■ Dans
Syngur á listahátíð Slóveníu - en fyrst heima
SÖNGUR; Skálholtskórinn hefur
þegið boð um að syngja á listahá-
tíð Slóveníu í byrjun ágústmánað-
ar. (för með honum verður Sigrún
Hjálmtýsdóttir sem syngur ein-
söng, hornleikur verður í höndum
eiginmanns hennar, Þorkels Jóels-
sonar, og á trompet leika dætur
þeirra tvær, Vigdís og Salóme,
ásamt Jóhanni Stefánssyni. Stjórn-
andi Skálholtskórs er Hilmar Örn
Agnarsson og organisti Kári Þorm-
ar. Áður en til þessa kemur, eða
um næstu helgi, býður Skálholts-
staður til hátíðar í tilefni 40 ára af-
mælis kirkjunnar. Á tónleikum á
laugardagskvöld, kl. 20.30, flytur
Skálholtskórinn þar fjölbreytta
tónlist af kirkjulegum toga. Má þar
nefna verk eftir Hándel, Fauré,
Bach, Mendelssohn og fleiri stór-
menni tónbókmentanna. Ein-
söngvari er Sigrún Hjálmtýsdóttir
og undirleikarar þeir sömu og fara
með til Slóveníu og getið er að
ofan. Enginn aðgangseyrir er að
tónleikunum og allir velkomnir. Á
sunnudaginn hefst hátíðarmessa í
Skálholtsdómkirkju kl. 14 í tilefni
kirkjuafmælisins. Þar syngur Skál-
holtskór m.a. tónlist sem flutt var
við vígslu kirkjunnar 1963.
gun@dv.is
Myndir eða myndverk
MYND: Ragnar Axelsson - bóndi á suðurströnd Islands 1996.
Ljósmyndin sem tæki til skoðunar og skrán-
ingar á mannlffi og tilfinningum hefur lengi átt
erfitt uppdráttar hér á landi. Um áratuga skeið
fór hún hallloka fyrir myndlistinni, síðan varð
hún undir í þeirri bylgju náttúruljósmynda sem
reið yfir landsmenn með stórstígum framför-
um í Ijósmyndunartækni og litprentun. Á allra
síðustu árum hefur íslensk mannlífsljósmynd-
un verið að rétta eilítið úr kútnum; til marks
um það eru nokkrar sýningar sem haldnar hafa
verið á verkum ungra ljósmyndara f Ljós-
myndasafni Reykjavíkur.
Til að fylla upp í þessa ófullkomnu mynd af
ljósmynduninni í iandinu, einkum og sérílagi
út á við, hafa menn stundum brugðið á það ráð
að innlima myndlistarverk, gerð með ljós-
myndum, í íslenska ljósmyndasögu. Sjálfur hef
ég staðið sjálfan mig að því að bregða upp
myndum af ljósmyndaverkum Sigurðar Guð-
mundssonar á alþjóðlegu málþingi um nú-
tímaljósmyndun til að sýna fram á fjölbreytni
íslenskrar ijósmyndunar. Ég hef hins vegar gert
það með því fororði að listamaðurinn sjálfúr
telji sig ekki til ljósmyndara og vilji ekki sýna
verk sín á ljósmyndasýningum.
Ég veit ekki hvort um er að kenna einhvers
konar póstmódemískum mglingi eða tísku-
hugmyndum um síaukinn sammna sjónmiðl-
anna, en það gerist nú æ algengara hér á landi
að steypt sé saman alls konar ljósmyndum,
klassískum augnabliksmyndum, auglýsinga-
ljósmyndum, yfirveguðum landslagsljósmynd-
um og myndverkum í formi ljósmynda, öllu í
nafni „fjölbreytninnar".
Afgerandi augnablik
Gott dæmi er sýning sem nefndist „íslensk
ljósmyndun - yfirlitssýning" og var send til
Rússlands árið 2002, en kjarni þeirrar sýningar
hefur nú verið settur upp á Kjarvalsstöðum
undir nafninu „Nýir tímar í íslenskri sam-
tímaljósmyndurí'.
Hér verður áherslan á meinta „fjölbreytni" til
að afmá þau skil sem klárlega eru fyrir hendi
innan ljósmyndageirans. Glannalega „flottar"
auglýsingaljósmyndir Ara Magg, Snorrabræðra
eða Særúnar Stefánsdóttur eru látnar kallast á
við tregablandna ljóðrænuna í myndum Orra
Jónssonar, sem rekast síðan á myndlistarleg
markmiðin í verkum Hrafnkels Sigurðssonar,
og svo framvegis. Auglýsingaljósmyndirnar eru
sosum nógu ágengar, en það eru myndlistar-
legu markmiðin sem fara verst út úr þessu
samkrulli.
Ég veit að menn eru alls ekki á einu máli um
greinarmuninn á „venjulegri" ljósmyndun og
ljósmyndaverki. Til dæmis er meira en öld síð-
an Aifreð Stieglitz lét í veðri vaka að aðferða-
fræði - þ.e. listræn afstaða ljósmyndarans, væri
miklum mun mikilvægari en inntakið í mynd-
um hans. Samt er fyllilega raunhæft og raunar
nauðsynlegt, í það minnsta þegar íslensk ljós-
myndun er annars vegar, að skilja á milli
áhangenda hins „afgerandi augnabliks", svo
notuð sé fræg formúla Cartier-Bressons, og
þeirra sem beita fyrir sig ljósmyndum í mynd-
listarlegu augnamiði. Til dæmis eru þeir Guð-
mundur Ingólfsson, Orri Jónsson, Páll Stefáns-
son, Ragnar Axelsson, Sigurgeir Sigurjónsson
og Spessi í fyrmefnda flokknum. Þeirra mark-
mið er að skrá umhverfi sitt á þeim augnablik-
um sem það gefur mest af sér, tilfinningalega,
sögulega, fagurfræðilega. Merking ljósmynda
þeirra liggur fyrst og fremst í því sem við sjáum.
Ljósmyndir af hinu ósýnilega
I höndum myndlistarmannanna á sýning-
unni er ljósmyndun einungis einn af mörgum
miðlum sem notaðir em til listrænnar tjáning-
ar. Þar er hún vissulega notuð til skrásetninga,
en oftar á hugsana- eða vinnuferli (Ólafur Elí-
asson, Birgir Andrésson) eða listrænni hug-
myndafræði (Gjörningaklúbburinn) heldur en
atburðum/hlutum í tíma og rúmi. Hún er
einnig notuð til að grafa undan eigin áreiðan-
leika og heimildargildi (Guðmundur Oddur),
eða þá að hún birtist sem hlutgerving óskil-
greinanlegra tilfinninga (Haraldur Jónsson,
Hreinn Friðfinnsson). Hún er notuð til svið-
setningar heimspekilegra viðhorfa (Sigurður
Guðmundsson), nýrra viðhorfa til náttúmnnar
(Hrafnkell Sigurðsson), sem vettvangur heima-
tilbúinna ævintýra (Ólöf Nordal), jafnvel til
sköpunar óreglulegra þrívíddarverka (Tumi
Magnússon). I flestum þessara tilfella er ljós-
myndin sjálf gegnsær miðill; vísar út fyrir sig, til
einhvers sem við sjáum ekJd.
I breiðasta skilningi er ljósmyndin því mun
meira en endurspeglun á margbreytileika sam-
tímans heldur ber hún með sér margra alda
gömul sjónræn og listræn viðhorf sem vert er
að brjóta til mergjar. Það fer því að verða brýnt
að setja upp sérstaka sýningu á ljósmyndavirkj-
un íslenskra myndlistarmanna í tímans rás.
iákallaður
©
TÓNLISTARGAGNRÝNI
JónasSen
Oliver Kentish er eitt af staðartónskáld-
um Skálholtshátíðarinnar f sumar og sl.
laugardag vom fmmfluttar í kirkjunni
nokkrar trúartónsmíðar eftir hann. Flytj-
endur vom Sönghópurinn Hljómeyki undir
stjóm Bemharðs Wilkinsonar og fyrsta
verkið á dagslcránni var Beatus vir, hljóðlát
bæn sem Oliver hefúr tónsett einstaklega
fallega. Tónmálið er hefðbundið og að-
gengiiegt, framvindan blátt áfram og eðlileg
og hvergi nein ódýr trix til að skapa áhrif.
Þetta er með fallegustu sálmum sem ég hef
heyrt, enda var söngur Hljómeykis afar
vandaður, bæði látlaus og innilegur og
greinilegt að Bemharður hefur gefið sér
góðan tfma til að móta túlkunina. Óhætt er
að spá því að þessi hugljúfi sálmur eigi eftir
að hljóma í íslenskum ldrkjum með reglu-
legu millibili um ókomna tíð.
Næst á dagskrá var önnur bæn, Pater
peccavi, en þar er stemningin myrkari:
„Faðir, ég hef syndgað gegn himnum ...
Miskunna mér Guð." Angistin sem kemur
fram í textanum endurspeglaðist í tónlist-
inni í ómstríðum hljómum en þrátt fyrir
það var tónmálið hófstillt og íhugult og út-
koman hrífandi.
í Veni Sancte Spiritus, þar sem Heilagur
andi er ákallaður, skaut sterk hrynjandi upp
kollinum, tónlistin varð margbrotnari en á
sama tíma sköpuðu hnitmiðaðar endur-
tekningar markvissa sú'gandi, þar til hið
blessaða ljós, Lux beatissima, skein niður í
formi einsöngsraddar Hildigunnar Rúnars-
dóttur. Það var svo magnað að maður gjör-
samlega gleymdi stund og stað og var þetta
eitt stórfenglegasta atriði tónleikanna.
Bróðir Hildigunnar, Ólafur Einar tenór,
átti næsta ieik og flutti hann, einn og
óstuddur, Davíðssálm nr. 23, Drottinn er
minn hirðir. Þessi tónsmíð Olivers er eitt
stórt resitatíf eða söngles, án nokkurs und-
irleiks eða kórsöngs sem verður að teljast
fremur óvanalegt en kom vel út, laglínurnar
áheyrilegar og söngur Ólafs hinn glæsileg-
asti.
Davíðssálmur nr. 133 var öðruvísi, hann
var sunginn á hebresku og hefst á þessum
orðum: „Sjá, hversu fagurt og yndislegt það
er, þegar bræður búa saman ..." Aðeins
karlmenn úr Hljómeyki sungu og röðuðu
þeir sér í tvær fylkingar, með slagverk á
milli. Frank Aamink spilaði á það og var
þetta ágæt skemmtun, tónlistin karlrembu-
leg og hápunkturinn í lokin flottur.
Einn Davíðssálmur í viðbót var frumflutt-
ur á tónleikunum, nr. 117. Þar heyrði mað-
ur hástemmdan tenóreinsöng Egils Áma
Pálssonar og minnti útkoman örlítið á
Nunc dimittis úr Vespers eftir Rachmanin-
OLIVER KENTISH: Hér er því spáö að sálmurinn hans,
Beatus vir, sem frumfluttur var f Skálholti um síðustu
helgi, eigi eftir að hljóma í íslenskum kirkjum með
reglulegu millibill um ókomna tíð.
off en það er að mínu mati eitt kynngi-
magnaðasta kórverk tónbókmenntanna.
Síðasta tónverkið sem frumflutt var á
tónleikunum bar nafnið Einn og var við ljóð
Jóns Helgasonar. Það var sömuleiðis ákaf-
lega ljúft áheymar.
Rúsínan f pylsuendanum var Jubilate
Deo sem ég hef áður fjallað um, en þar er
mikið klukknaspil auk glaðlegs kórsöngs og
var það frábær endir á glæstri dagskrá.