Dagblaðið Vísir - DV - 10.09.2003, Blaðsíða 19

b
MIÐVIKUDAGUR 10. SEPTEMBER 2003 MENNING 19
Barnasálfræði
BÓKMENNTIR: Út er komin hjá
Máli og menningu bókin Barna-
sálfræði - frá fæðingu til ung-
lingsára eftir Alfheiði Steinþórs-
dóttur og Guðfinnu Eydal. Bók-
in var tilnefnd til (slensku bók-
menntaverðlaunanna árið 1995
og er nú orðin sígildur vegvísir
handa uppalendum og öðrum
sem sinna málefnum barna.
Bókin fjallar um þroska barna
frá fæðingu til unglingsára. Lýst
er eðlilegum þroskaferli, farið
gegnum þróunina ár fyrir ár til
12 ára aldurs og einnig tekið á
einstökum atriðum. Má þar
nefna kafla um foreldrahlut-
verkið og annan um mótun
barns í fjölskyldu, þar sem m.a.
er rætt um einkabörn og tví-
bura. Staldrað er við breytingar
og álag sem komið geta upp í
lífi barna,
sálræna erf-
iðleika og
hegðunar-
vandræði
og loks af-
markaða
þætti, til
dæmis svefnvenjur, aga, of-
beldi, leik og sköpun, kynhlut-
verk, vináttu og fleira.
Norræn goðafræði
BÓKMENNTIR: Úterkomið
smásagnasafnið Auga Óðins -
sjö sögur úr norrænni goða-
fræði - sem ætlað er börnum
og unglingum. Þar glíma sjö rit-
höfundar og jafnmargir mynd-
skreytar við óþrjótandi sagna-
brunn norrænnar goðafræði.
Sumir flytja viðfangsefnið til
samtímans, aðrir dvelja í goð-
heimum og enn aðrir byggja
brú þar á milli.
Höfundarnir sem eiga sögur í
bókinni eru Adda Steina Björns-
dóttir, Aðalsteinn Ásberg Sig-
urðsson, Gunnhildur Hrólfsdótt-
ir, Iðunn Steinsdóttir, Jón Hjart-
arson, Kristín Steinsdóttir og
Kristín Thorlacius. Myndir gerðu
Anna Cynthia Leplar, Áslaug
Jónsdóttir, Brian Pilkington,
Freydís Kristjánsdóttir, Jean
Posocco,
Kristín
Ragna
Gunnars-
dóttir og
Sigrún Eld-
járn. Bókinni
lýkur á yfirgripsmiklu hugtaka-
safni um norræna goðafræði.
Bókin er samstarfsverkefni Máls
og menningar og IBBY á (slandi.
Yann Martel má þola endalausar vangaveltur
lesenda sinna um sannleiksgildi Sögunnar af Pí:
• •
sonn
„Saga Pí getur tæpast veríð sönn, svo furðuleg
er hún og með ólíkindum lygileg. Pegar öðrum
hluta lýkur þykist lesandinn sannfærður um að
formáli höfundar hafi aðeins verið snjall blekk-
ingarvefur. En þriðji hluti sögunnar kemur svo
rækilega á övart að lesandinn getur ekki varist
þeirri hugsun að allt geti gerst - einnig sagan af
Pí!"
Þetta sagði Sigríður Albertsdóttir í afar
loflegri umsögn sinni í blaðinu í gær um
Söguna af Pí eftir Yann Martel. Hún er
greinilega f miklum vafa um hvort það sem
hún var að lesa sé „sönn saga“ eða „bara
skáldskapur". Og hún er ekki ein um það.
Höfundurinn, ungur og fallegur maður frá
Kanada sem hér er gestur á bókmenntahá-
tíð, segir að allir spyrji sig að þessu sama. Þó
lét tíðindamaður DV sig hafa það að byrja á
einmitt þessari spurningu.
Staðreyndir eru aðeins upphafið
- Þú hefur skrifað yndislega sögu, sanna
sögu, sannfærandi sögu með ótrúlega ná-
kvæmum lýsingum á þeim hrikalegu
hremmingum sem söguhetjan lendir í,
skipreika úti á reginsjó með 450 punda
tfgrisdýri í venjulegum björgunarbát. Les-
anda líður eins og hann sé staddur sjálfur á
þessum bát, svo lifandi eru lýsingarnar á
umhverfi og atvikum. En hefur þessi saga
gerst?
Efég segði að það væri sann-
leikskjarni í sögunni,
það hefði maður orðið skip-
reika á báti ásamt dýri - ekki
tígrisdýri heldur öðru dýri -
yrði sagan mín eitthvað
betri fyrir það?
„Nú færð þú sama svar og allir aðrir,“ seg-
ir Martel þolinmóður: „öll list er sönn. Lífið
er saman sett úr staðreyndum - ég er frá
Kanada, þú frá íslandi - og á þeim byggjum
við, við byggjum sögur á staðreyndum.
Skáldsögur eins og Stríð og friður og Heims-
ljós, listaverk eins og Guernica, öll eru þau
sönn. Þessi verk tala máli mannsandans og
segja frá mannlegri reynslu, þess vegna eru
þau sönn. En okkur finnst það ekki nóg. Við
erum rosalega upptekin af raunveruleikan-
um, við tengjum sannleika við staðreyndir
og gleymum því að það er til annars konar
sannleikur. Því lífið er komið undir túlkun
og þá hætta staðreyndirnar að skipta máli.
Já,“ botnar hann ræðu sína: „Svar mitt er
einfalt: Vitaskuld er þessi saga sönn. öll list
er sönn. Það er að segja öll góð list. Vond list
er ósönn."
- Sagan hefur sem sagt ekki gerst,
þrjóskast blaðamaður við.
„Það er þitt að ákveða það,“ segir Martel
og þyngist á honum brúnin. „Ef þú segir
sjálfri þér þá sögu, þá það! En mundu að
það eru til makalausar sögur um fólk sem
lendir í sjávarháska og sem hafa áreiðanlega
gerst. Dýr eru líka flutt milli landa á skipum
og skip sökkva! Staðreyndir skipta máli,
stundum gríðarlega miklu máli. Sex millj-
ónir dóu f útrýmingarbúðum nasista. Slíkar
staðreyndir má ekki hunsa. En staðreyndir
eru aðeins upphafið, mestu máli skiptir
hvað við gerum við þær. Mér finnst þessi
spurning gera lítið úr skáldsögunni; stað-
reyndir gera hana ekki betri. Ef ég segði að
það væri sannleikskjarni í sögunni, það
hefði maður orðið skipreika á báti ásamt
dýri - ekki tígrisdýri heldur öðru dýri - yrði
sagan mín eitthvað betri fyrir það? Nei. Ef
hún er sönn þá er hún það af eigin ramm-
leik.“
Árátta eða upplifun án milliliðar
Yann Martel fagnar boðum á bókmennta-
hátíðir af því að þær gefa honum tækifæri til
að ferðast.
„Ef ekki væri þessi bókmenntahátíð hér
væri ég ekki í Reykjavík núna,“ segir hann,
„og ég hef haft ákaflega gaman af að upp-
götva ísland. Svona hátíðir gefa manni líka
tækifæri til að hitta lesendur sína sem ein-
staklinga og heyra viðbrögð þeirra. Það er
alltaf gaman að stefna saman ímyndunar-
afli lesenda og sínu eigin ímyndunarafli.
Svo hittir maður aðra rithöfunda - ég er sér-
staklega ánægður með að fá að hitta ísra-
elska höfundinn David Grossman hérna,
við höfum hist tvisvar áður á hátfðum. Á
svona samkomum skiptist líka fólk á hug-
myndum þvert á mæri landa og heimsálfa.
Auðvitað gæti maður vel látið þær ganga
eftir símalínum eða í tölvupósti, en það er
skemmtilegra að láta þær ferðast milli
manna án milliliðar."
- Skipta hátíðir máli fyrir lesendur?
„Auðvitað er ekki nauðsynlegt fyrir þá að
hitta höfundinn. Bókin er það sem skiptir
máli," segir hann fljótmæltur. „Reyndar
rugla margir saman bók og höfundi -
ímynda sér til dæmis að höfundurinn hljóti
að vera góður maður ef sagan er falleg og
söguhetjurnar elskulegar. En það þarf auð-
HÖFUNDUR OG BÓK: Þó að Pí sé vænn maður þá gæti ég vel verið alveg hræðilegur - sjálfselskur drjóli, þjófur
eða drykkjusvoli! En það myndi ekki breyta neinu um bókina, segir Yann Martel. DV-mynd ÞÖK
vitað alls ekki að vera. Þó að Pí sé vænn
maður þá gæti ég vel verið alveg hræðilegur
- sjálfselskur drjóli, þjófur eða drykkjusvoli!
En það myndi ekki breyta neinu um bókina.
Nei,“ segir hann eftir nokkra umhugsun,
„líklega eru bókmenntahátíðir bara ein birt-
ingarmynd áráttu okkar í að hitta fræga
fólkið. Okkur finnst kannski bækur
Murakamis æðislegar og langar til að hitta
manninn sem skrifaði þær. En eins og ég
segi þá er þetta svolítið kjánalegt. Höfundur
er ekki bækurnar sem hann skrifar.
En svo ég nálgist málið á svolítið jákvæð-
ari nótum þá breiða svona hátíðir út vit-
neskju um höfunda sem fólk vissi kannski
ekki um áður,“ bætir hann við, „og það get-
ur vel bætt einhverju við upplifun okkar á
bók að heyra höfundinn lesa úr henni."
Þetta síðasta á reyndar við um Yann
Martel sjálfan. Upplestur hans úr Sögunni
af Pí í Iðnó á sunnudagskvöldið gerði bók-
ina ómótstæðilega, svo vel og innlifað flutti
hann sinn skemmtilega texta.
Bókmenntir auðga tilveruna
- Hafa bókmenntir hlutverk í þessu sam-
félagi okkar - annað en búa til fræga höf-
unda til að hlusta á og lesa um?
„Já, bókmenntir hverrar þjóðar hafa stóru
hlutverki að gegna fyrir hana sjálfa," segir
hann ákveðinn. „Það er meiri spurning
hvort við þurfum að lesa bókmenntir ann-
arra þjóða, og svarið við því er bæði já og
nei. Við getum aldrei skilið heiminn sem við
lifum í, hvernig sem við reynum. Það tekur
okkur allt lífið að læra að þekkja okkur sjálf,
hvað þá maka okkar og samfélag - þó að
það samfélag sé smávaxið og einsleitt eins
og hið íslenska. Til hvers er þá að reyna að
skilja japanskt samfélag eða afrísk samfélög
sem eru svo ólík okkar að þau gætu verið á
annarri plánetu? Okkur tekst það aldrei
vegna þess að við horfum alltaf á framandi
þjóðir gegnum gleraugu menningarlegrar
fjarlægðar. Við lesum en við skiljum aðeins
til hálfs og misskiljum mikið. Samt gerir
lesturinn okkur auðugri.
Það er alltafgaman að stefna
saman ímyndunarafli lesenda
og sínu eigin ímyndunarafli.
Þegar íslenskir lesendur lesa íslenskar
bókmenntir þá opnar það þeim betri skiln-
ing á landi sínu og þjóð,“ segir hann að lok-
um, „alveg eins er með Frakka, Albana og
allar þjóðir. Bókmenntir annarra þjóða
veita okkur ekki þennan djúpa skilning, en
með því að lesa þær nálgumst við æ meira
svarið við spurningunni hvers vegna erum
við hér. Og þær gera lífið ríkara."
silja@dv.is
Yann Martel verður í hádegisspjalli við þýðanda sinn,
Jón Hall Stefánsson, í Norræna húsinu kl. 12 á
föstudaginn.