Dagblaðið Vísir - DV - 11.10.2003, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 11. OKTÓBER 2003
Hvert fara peningarnir?

Dregið skal í efa að almenningi finnist að sú
þjónusta sem ríkið hefur tekið að sér að veita
hafi batnað stórkostlega á síðustu árum. Þvert á
móti má halda því fram að svo víða sé pottur
brotinn í rekstri ríkisins að í óefni sé komið - á
sumum sviði ríkisrekstrar sitja landsmenn á
púðurtunnu sem getur sprungið hvenær sem
er.
Heilbrigðiskerfið er rekið frá degi til dags án
nokkurrar sýnar á framtíðina. Biðlistar lengjast,
eldra fólk fær ekki þá þjónustu sem það þarf á
að halda og á réttláta kröfu til, sjúklingar bíða
mánuðum, jafnvel misserum saman, eftir að-
gerðum, starfsfólki heilbrigðisstofnana er
skipulega haldið niðri og því meinað að njóta
hæfileika sinna. Kerfið gerir ekkert annað en að
brenna peninga - hítin virðist botnlaus og
krónískur rekstrarhalli er hættur að vera sér-
stakt fréttaefni.
Á sama tíma eru opinberir aðilar, ríki og borg,
að velta því fyrir sér að reisa glæsilega tónlistar-
höll fyrir sex þúsund milljónir króna. Sendiráð
eru opnuð úti um allan heim, ráðherrar, alþing-
ismenn og embættismenn eru á þeysingi
heimshorna á milli á kostnað skattgreiðenda,
byggð eru glæsihýsi fyrir þingmenn, greiddir
eru milljarðar fyrir ástarsamband ríkisins og
sauðkindarinnar, hestamiðstöð fær tugi millj-
óna til ráðstöfunar og hátekjufólk er sent í fæð-
ingarorlof á kostnað sameiginlegs sjóðs lands-
manna.
Róm brennur en Neró heldur áfram að spila á
fiðluna, líkt og ekkert sé.
Er nema furða þó spurt sé hvert peningarnir
fari? í hvað er verið að eyða öllum þeim fjár-
munum sem ríkið innheimtir af heimilum og
fyrirtækjum landsins? Er ekki eitthvað að for-
gangsröðuninni?
26% raunhækkun
DV greindi frá því í gær að á þessu ári stefni í
næstmestu raunhækkun ríkisútgjalda á mann
sem orðið hefur frá árinu 1989. Ríkisútgjöldin,
reiknuð á hvert einasta mannsbarn, hafa hækk-
að um 181 þúsund krónur frá árinu 1997, eða
um 725 þúsund krónur á hverja fjögurra manna
fjölskyldu á landinu. Gert er ráð fyrir að ríkis-
sjóður eyði (á verðlagi ársins 2002) nær 882
þúsundum króna á hvern einstakling á þessu
ári. Þetta er 25,9% raunhækkun frá 1997 en frá
því ári hafa útgjöldin hækkað samfellt.
Hefur þjónusta ríkisins við borgarana batnað
um 26% á þessum árum? Svarið er nei!
Hefur staða öryrkja eða aldraðra batnað um
26%? Svarið er nei!
Hefur öryggi borgaranna með öflugri lög-
gæslu batnað um 26%? Svarið er nei!
Hefur hagur þeirra sem um lengri eða
skemmri tíma þurfa á aðstoð ríkisins að halda
batnað um 26%? Svarið er nei!
Á sama tíma eru opinberir aðilar,
ríki og borg, að velta því fyrir sér
að reisa glæsilega tónlistarhöll
fyrir sex þúsund milljónir króna.
Sendiráð eru opnuð úti um allan
heim, ráðherrar, alþingismenn og
embættismenn eru á þeysingi
heimshorna á milli á kostnað
skattgreiðenda, byggð eru glæsi-
hýsi fyrir þingmenn, greiddir eru
milljarðar fyrir ástarsamband rík-
isins og sauðkindarinnar.
Ríkið þenst út, ríkisútgjöldin stórhækka en al-
menningur fær ekki notið þess, nema í besta
falli að takmörkuðu leyti. Áuðvitað hafa laun
þeirra sem vinna hjá ríkinu hækkað - sumir
hafa notið stórhækkunar launa. En hinu opin-
bera hefur aldrei farist vel úr hendi að grípa til
hagræðingar á móti auknum kostnaði - þjón-
ustan er frekar skert enda slíkt miklu auðveld-
ara. Kerfið fer alltaf auðveldu leiðina.
Og mitt í öllu verða skattar hækkaðir, a.m.k.
þangað til skattalækkunarloforð stjórnarflokk-
anna verða að veruleika á síðari hluta kjörtíma-
bilsins.
Fleiri kannanir
„Til dæmis mun eftirspurn á ibúð á fimmtándu hæð í blokk óhjákvæmilega aukast -
og verð hennar þar með hækka - ef sett er lyfta i blokkina þannig að hún verður
raunhæfur kostur fyrir fleiri en Magnús Scheving."
I RITSTJÓRNARBRÉF
ÓlafurTeiturGuðnason
Æm blaðamaöur - olafur@dv.is
Það var stórmerkileg hug-
mynd hjá félagsmálaráðu-
neytinu að láta gera skoðana-
könnun um hvort fólk væri
hlynnt eða andvígt 90% hús-
næðislánum.
Sem kunnugt er voru 90% lán eitt
helsta stefnumál Framsóknar-
flokksins fyrir kosningar. Og ekki
stóð á efndum því að örfáum dög-
um eftir kosningar birti félagsmála-
ráðherra útfærðar tillögur í Morg-
unblaðinu um hvernig þetta yrði
framkvæmt. „Árni Magnússon, ný-
skipaður félagsmálaráðherra, hefur
útfært tillögur um innleiðingu 90%
húsnæðislána í þrepum næstu
fjögur ár. Samkvæmt þeim verða
breytingarnar að fullu komnar til
framkvæmda 1. maí 2007,“ sagði í
frétt Morgunblaðsins hálfum mán-
uði eftir kosningar.
Hvað ef?
Það er þess vegna ekki alveg ljóst
hvers vegna ráðherra sá ástæðu til
að trufla Gallup og láta kanna hvort
fólk hefði áhuga á 90% lánum. Það
hefði óneitanlega verið svolítið
snúið ef í ljós hefði komið, að
meirihluti þjóðarinnar væri barasta
á móti þeim. Hefði hann þá þurft
að hætta við? Til hvers var annars
leikurinn gerður?
Ótrúlegur stuðningur
Ráðherrann tók sem sagt tals-
verða áhættu, en sem betur fer
leiddi Gallup í ljós að um það bil
tveir af hverjum þremur eru
hlynntir 90% lánum.
Þetta fannst talsmanni Gallups
býsna mikið; hann sagði óvenjulegt
að svo mikill stuðningur væri við
umdeild mál. Það var reyndar dálít-
ið skondin yfirlýsing hjá talsmanni
fyrirtækis sem tókst að sýna fram á
það í mars í fyrra að hvorki meira
né minna en 91% íslendinga vildi
hefja aðildarviðræður við Evrópu-
sambandið en aðeins 5% væru á
móti! (Þetta er dagsatt; sjá frétt á vef
Samtaka iðnaðarins frá 15. mars
2002.) Þetta var auðvitað einhver
magnaðasta niðurstaða í skoðana-
könnun sem sést hefur í heiminum
frá upphafi mælinga. Og ef eitthvað
er hlýtur það að teljast fremur slak-
ur árangur, fyrst hægt er að sýna
fram á 91% stuðning við eitthvert
umdeildasta mál samtímans, að
ekki skuli nema tveir af hverjum
þremur styðja snarhækkun á hús-
næðislánum.
Marklaus breyting?
En tilgangurinn með könnuninni
var ekki bara að sýna fram á dágóð-
an stuðning við hækkun húsnæðis-
lána, heldur ekki síður að bregðast
við þeirri gagnrýni fjármálastofn-
ana og annarra að afar líklegt sé að
þau leiði til þenslu.
Nú er það óumbreytan-
legt lögmál í hagfræði
að effólki er auðveldað
að gera eitthvað þá
eykst eftirspurn eftir því.
Nú er það óumbreytanlegt lög-
mál í hagfræði að ef fólki er auð-
veldað að gera eitthvað þá eykst
eftirspurn eftir því. Til dæmis mun
eftirspurn á íbúð á fimmtándu hæð
í blokk óhjákvæmilega aukast - og
verð hennar þar með hækka - ef
sett er lyfta í blokkina þannig að
hún verður raunhæfur kostur fyrir
fleiri en Magnús Scheving. Nú er
það eílaust mjög göfugt markmið
að gera fleiri en tugþrautarköppum
kleift að njóta útsýnis yfir Sundin
blá af fimmtándu hæð. En verðið
mun hækka og eins gott að viður-
kenna það bara.
Eina leiðin til þess að tryggja að
90% lán verði ekki þensluhvetjandi
er að búa svo um hnútana að með
þeim verði fólki EKKI gert auðveld-
ara að kaupa húsnæði. Og til hvers
í ósköpunum þá að standa í þessu?
Er 24,7% ekki þensla?
En félagsmálaráðherra taldi að
Gallup hefði einmitt sýnt fram á
þetta. Það kom nefnilega í ljós að
þrfr af hverjum fjórum segj'a að það
myndi „engin áhrif' hafa á þá varð-
andi kaup á húsnæði hvort 90% lán
væru í boði eða ekki. „Þetta finnst
mér segja svolídð um hættuna á því
að þessar tillögur, þegar þær kom-
ast í framkvæmd, valdi mikilli of-
þenslu á húsnæðismarkaði," var
haft eftir ráðherranum, sem virtist
fagna þeirri niðurstöðu að 90% lán
myndu engu breyta.
Það er alveg rétt að niðurstaðan
segir svolítið um líkurnar á þenslu.
En hvað? ]ú, hvorki meira né minna
en 24,7% fólks segja að 90% lán
myndu auka líkurnar á að það
skipti um húsnæði. Nú er ég ekki
með fræðilegu skilgreininguna á
„þenslu" handbæra, en í augum
leikmanns er 24,7% aukning á eftir-
spurn að minnsta kosti „rosalega
mikið". (En sló einhver fiölmiðill
því upp?)
Til viðbótar má benda á það, sem
þó ætti að vera augljóst, að þótt þrír
af hverjum fjórum segi að 90% lán
breyti engu um hvort þeir skipti um
húsnæði eða ekki, þá er augljóst að
breytingin hefði áhrif á það VERÐ
sem þeir væru tilbúnir að greiða
fyrir húsnæði ef og þegar þeir
skiptu.
Fleiri kannanir
Fáir hafa Iíklega náð jafnmiklum
árangri í að framleiða skoðana-
kannanir fyrir stjórnmálamenn og
fá þá til að fara eftir þeim og Dick
Morris sem var um árabil einn nán-
asti ráðgjafi Clintons Bandaríkja-
forseta. Kannanir hans höfðu ekki
aðeins áhrif á stefnu Clintons held-
ur réðu því meira að segja hvert
hann fór í sumarfrí. Sumarið 1995
sýndi Morris fram á að áhugamenn
um útivist væru sá þjóðfélagshópur-
sem auðveldast væri að snúa til
fylgis við forsetann; þess vegna svaf
Clinton auðvitað í tjaldi uppi í fjöll-
um í stað þess að kúra undir sæng á
Martha’s Vineyard eins og venju-
lega.
Kannski er skoðanakönnun fé-
lagsmálaráðherra til marks um að
hér standi fyrir dyrum einhvers
konar Morris-væðing stjórnmál-
anna. Ekki er úr vegi að stinga upp
á nokkrum spurningum í næstu
könnun:
1. Ert þú hlynnt(ur) eða and-
víg(ur) því að matarskattur verði
lækkaður um helming eins og tveir
stærstu stjórnmálaflokkarnir á Al-
þingi vilja?
2. Ert þú hlynnt(ur) eða and-
víg(ur) þeirri aðgerð ríkisstjórnar-
innar að fella niður bætur fyrstu
þrjá atvinnuleysisdagana?
3. Ert þú sátt(ur) eða ósátt(ur) við
að samkvæmt fjárlagafrumvarpinu
verða á næsta ári enn þá næstum
engin merki sjáanleg um efndir á
loforðum stjómarflokkanna um
stórfelldar skattalækkanir, á sama
tíma og ýmsir óbeinir skattar em
hækkaðir umtalsvert?
Áður en hringt er í Gallup er rétt
að benda á að það var gerð býsna
viðamikil könnun á viðhorfi fólks til
þessara mála þann 10. maí síðast-
liðinn.