Dagblaðið - 16.12.1978, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 1978.
—..........
13
■v
Að þykja vænt
Öfáir meinkristnir menn hafa gert
sig að viðundri siðustu vikur af litilli
tilkvámu, bókinni Félagi Jesús. Það
vill enda oft svo til, að I smámálum
opinbera menn þröngsýni eða litil-
mennsku sina, sem endranær unir sér
og dafnar undir marglitu yfirskini,
oftast „menningarlegu” eða „fræði-
legu”.
Sagnaminnifl
um Jesúm
Kjallarinn
Það er best að taka það strax fram,
að bók þessi er ekkert snilldarverk,
enda skrifuð á þann einföldunarmáta,
sem ranglega er talinn hæfa börnum.
Engu að siður er þetta góð bók og
þarfleg að dómi okkar, sem tökum
undir með Jóhannesi úr Kötlum:
Jesús sonur Maríu er besti bróðir minn
Hann býr í hjarta minu.
Okkur hefur löngum sárnað, hversu
hraksmánarlega hefur verið farið með
minningu þessa bernskuvinar okkar
um aldaraðir og ekki sist á seinustu
áratugum hérlendis.
Sagnaminnið um saklausa góð-
mennið og vin lítilmagnans, sem
látinn er þola kvalafullan dauða fyrir
glæpi annarra, er þekkt um viða ver-
öld og miklu eldra en sagan af Jesú frá
Nasaret, þótt hún hafi orðið þeirra
heimsfrægust (af þvi að heimsveldi
tóku hana blygðunarlaust í sina
áróðursþágu). Með þetta sagnaminni
er farið á ýmislegan hátt, og afstaða
sögumannsins setur ævinlega mark
sitt á, jafnvel þótt honum sé þaö ekki
meðvitað.
Eins er um söguna af Jesú. Guð-
spjallamennirnir segja hana hver meö
sinum hætti, þótt þrem beri mjög
saman. Enginn þeirra mun hafa verið
samtíðarmaður Jesú og enginn veit
með vissu, hversu margspakir og
óljúgfróðir sögumenn þeirra voru.
En jafnvel þótt svo hefði verið, þá
er frásögn af atburðum ætíð háð valdi
og áherslum sögumannsins. Þótt
Sturla Þórðarson væri uppi á 13. öld,
getum við ekki ætlast til, að hann hafi
sagt allan sannleikann um höfuðper-
sónur Sturlungaaidar hvað þá annað,
þótt svo hann hafi ekki sagt neitt nema
sannleikann —< að eigin dómi. Jafnvel
Þórbergur er háður vali sögumanns
sins, sjálfs séra Árna. Það er því yfir-
leitt hæðið að fullyrða mikið um ein-
hver „eilíf og sigild sannindi”. öll
söguritun er háð mannlegum tak-
mörkunum. Og menn vaða i villu og
svima, jafnvel biskupar.
Maðferð og mis-
þyrming sögunnar
Guðspjöllin eru samt hin skásta
lesning. Og þar er ekki illa farið með
Jesúm.þótt maðurhljóti aðefastum,að
allur sannleikurinn sé sagður eða aðal-
áherslan sé endilega lögð á sömu atriði
og Jesús hefði sjálfur viljað. Þessu ætti
hverjum manni að vera frjálst að velta
fyrir sér. Nema menn eigi að trúa í
blindni eins og kirkjuhöfðingjar vilja.
Misþyrmingin og vanhelgunin á
ævistarfi og kenningu Jesú hefur fyrst
og fremst verið framin af Kirkjunni
sem stofnun, eftir að hún gerðist
bandamaður valdastéttanna, fyrst
aðalsins og síðar auðvaldsins. Í útlegg-
ingu Kirkjunnar hefur líf og kenning
Jesú blygðunarlaust verið notuð til
þægðar þeim, sem með völdin fóru.
Það var áreiðanlcga ekki gjöf Jesú til
lifsins.
Veit ég vel, að til eru margar og
fagrar undantekningar frá þessu, þar
sem kirkjuþjónum hefur þótt vænt um
Jesúm og viljað starfa í anda mann-
kærleika og réttlætis hinnar sönnu
kristni. En hitt er meginreglan.
Barnalœrdómur
V.
Flest börn fræðast um Jesúm Krist
af svonefndum bibliusögum. Þær eru
valdar eða endursagðar með ýmsum
hætti úr Nýja testamentinu. Hafi
höfundar þess ómeðvitað valið ein-
hver atriði öðrum fremur til skrásetn-
ingar, má nærri geta, hvort geðþótti
og innrætingarhneigð ræður ekki ein-
hverju um, hvemig valið er úr guð-
spjöllunum og það sett fram.
Ég var svo lánsamur að læra bibliu-
sögur Klaveness, sem hér voru mest i
brúki um fjóra áratugi. Þetta voru
fallegar og skemmtilegar sögur, og
siðan hefur mér alltaf þótt heldur
vænt um Jesúm. Enda segir svo i for-
mála þýðandans, sem „lagaði þær til
íslensku”, Sigurðar Jónssonar barna-
kennaraárið 1899:
„Að því er framsetning efnisins
snertir, hefi ég leitast við að leggja sem
mesta áherslu á að gera málið Ijett og
skýrt, svo börnin gætu skilið það...
Burt með þululærdóminn!”
Ég veit núna, að þá voru fyrir
nokkrum árum komnar út nýjar
biblíusögur hjá Ríkisútgáfu náms-
bóka. En annaðhvort hefur kennarinn
okkar, Jóhannes minn á Svinhóli,
verið svo smekkvis eða blessunarlega
úr takt við timann, að hann lét okkur
aldrei bragða á þeirri „ólyfjan”.
Tveim áratugum síðar ætlaði ég
samviskusamlega að hlýða eigin barni
yfir bibliusögur fyrir próf. En þá fór i
verra. Þetta var svo óaðlaðandi, bók-
stafstrúarlegt og gjörsneytt ást á við-
fangsefninu, að ekki var hægt að bera
fram neina skynsamlega spurningu
nema endursegja fyrst og útskýra sög-
urnar eftir barnsminni. Engin furða
þótt börnum nú á dögum þyki biblíu-
sögurnar sinar leiðinlegar og finni lltið
til með Jesú. Þarna er hann ekki af
þeirra heimi. Börnum er blátt áfram
fyrirmunað að koma til hans.
Sem dæmi um afkáralega bókstafs-
framsetningu skal tekið upphafið að
Bibliusögum Nýja testamentisins frá
1939: „Á sjötta mánuði var Gabriel
engill sendur frá guði til borgar í
Galíleu, sem heitir Nazaret.” Hvaða
jargans sjötti mánuður var nú þetta?
Hér vantar sumsé allan aðdragand-
ann: um Sakarías og Elísabetu.
Nú er komin út sæmileg stutt bóka-
saga um Jesúm smið frá Nasaret, þar
sem áhersla er lögð á aðra púnkta i
guðspjöllunum en Kirkjan hefur
haldið á loft. Þetta sögutetur gæti
þrátt fyrir einföldun sína haft þann
kost:
1) að gera persónuna Jesúm nákomn-
ari, meðtækilegri ogjákvæðari ung-
um lesendum en KFUM-Jesús
getur nokkurntíma orðið.
2) að gefa börnum og öðrum færi á að
velja um, hvaða túlkun á Jesú þeim
fellur best i geð og sporna þannig
gegn þröngsýnisinnrætingu.
Tilefni kross-
ferðarinnar
Mörgum finnst vandséð, hvað
veldur tryllingnum út af þessu bókar-
korni, annað en hin fræga islenska
skammdegisgeðtruflun. í fordæming-
unni er hvergi bent á neitt bitastætt
ásteytings- eða hneykslunarefni. Ekki
einu sinni það, sem þó helst gæti farið
fyrir bijóstið á sjálfum mér: að Jesús er
einu sinni látinn taka sér vopn í hönd.
Þaö er að visu nærtækt að álykta, að
lærisveinarnir hafi verið vopnaðir, úr
þvi að Pétur gat dregið sverð úr
sliðrum með svellu sinni. En þess sér
hvergi beinan stað, að Jesús hafi borið
vopn, þótt spyrja megi: hvi ekki, úr þvi
að lærisveinar hans gerðu það?
Á þetta minnast hinir sárhneyksl-
uðu hins vegar ekki, og kannski örlar
þar á lengi duldum vonbrigðum eða
óskhyggju sagnaþjóðarinnar, sem birt-
ast í fleygum orðum kerlingar: „Ekki
er gaman að guðspjöllunum, enginn er
i þeim bardaginn.”
Það er hins vegar augljóst hvað
ósköpunum veldur. Það er talsvert
staglast á því í bókinni, hvað Jesús sé
mikið á móti þeim riku, arðræningjun-
um. Svo er hann á móti erlendri her-
setu, og af sögunni verður harla Ijóst,
að innlenda yfirstéttin á svipaðra hags-
muna að gæta og rómverska hernáms-
liðið.
Allt er þetta vitaskuld auðlesið úr
guðspjöllunum sjálfum. En Kirkjan
með stórum staf hefur annaðhvort
reynt að hafa lágt um þessi atriði eða
sveipa þau þess konar háspekiþrugli,
sem slævir allan brodd. Það er á hinn
bóginn miklu skýrar útlistað, hvernig
menn eigi að sætta sig við hlutskipti
sitt, bjóða hinn vangann, kyssa á
vöndinn og „get pie in the sky when
you die". Þetta er mun meiri óheiðar-
leiki en hægt er að saka Sven
Wernström um.
Og þessum óvinum Jesú þykir sjálf-
sagt voðalega Ijótt að innræta börnum
á islandi í dag andúð á arðræningjum
og erlendri hersetu og hagsmuna-
tengslum þessa tvenns.
Aumingja
þjóðkirkjan
Hvort heldur það eru útvarpsmess-
urnar, orð dagsins i sjónvarpinu,
bænaþulan i morgunútvarpinu eða
orð kvöldsins á jólaföstuog langaföstu:
allt er þetta svo ólífrænt og hug-
myndasnautt að tárum tekur ög
snertir ekki nokkurn mann, sem ekki
er frelsaður hvort eð er, síst börn. Og
vilji einhver brydda upp á lifandi
kristindómi og veruleikaskyni eins og
sr. Sigurður Haukur um áriö, þá ætla
bókstafsmennirnir vitlausir að verða.
Af því að ég hef átt heima rúm tvö
ár í Austur-Evrópu, get ég borið um,
hversu óþyrmilega þetta athæfi og
orðfæri minnir á klunnalegan áróður
yfirvalda þaðra. I fjölmiðlum var
ævinlega reynt að troða að orðunum
marxismi og sósialismi, jafnvel i frá-
leitasta samhengi. á svo vélrænan,
ósjálfstæðan og vita náttúrulausan
hátt, að verkanirnar urðu hinar sömu
og hér: fólk fékk andstyggð á annars
góðri kenningu. Enda voru áróðurs-
jálkarnir þar álika lélegir sósíalistar og
pokarnir hér eru meinkristnir.
Eiginlega verður að vorkenna þjóð-
kirkjunni, sem manni er hálfvegis
hlýtt til, þvi að margt gott hefur þrátt
fyrir allt dafnað í hennar skjóli. Hún á
sér svo endemis óslynga talsmenn.
Árni Björnsson
þjóðháttafræðingur