Dagblaðið - 28.01.1980, Qupperneq 11

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 28. JANÚAR 1980.
Eru kjarasamningar bara
liður í reikningsdæni
þjóðhagsspekinga?
í júlí 1979 gengu kjarasamningar
BSRB og rikisins úr gildi. Samnings-
tími þessa samnings var bundinn í
lögum — gildistími tvö ár — frá 1.
júlí 1977 til l.júlí 1979.
Það var og er kappsmál ríkis-
valdsins að gildistími kjara-
samninga sé bundinn á þennan
hátt með lögum en ekki umsaminn
hverju sinni.
í samkomulagi því, milli BSRB-
forystu og ríkis, sem fellt var i
allsherjaratkvæðagreiðslu sl. vor
voru ákvæði um að gildistími
samnings skyldi verða samningsatriði
og ríkisvaldið félli því frá lög-
bindingu. Þessu ákvæði voru
langflestir fylgjandi og líka Andóf
’79. Andóf ’79 vildi samt ekki
leggjast svo lágt að kaupa svona
sjálfsagt atriði fyrir umsamda launa-
hækkun — þessu skyldi BSRB ná
fram í næstu samningum.
Samningstími kjarasamninga ASÍ
er umsaminn. Siðustu samningar
runnu úr gildi fyrst 1. des. 1978 og
voru þá framlengdir á ólýðræðis-
legan hátt með einhliða ákvörðun
forystu (án þess að spyrja almenna
félaga) um eitt ár, til 1. des. 1979. Á
gildistima samningsins hefur honum
margoft verið breytt, svo sem
verðbótaákvæðum o. fl., einnig án
þess að bera slikt undir þá sem verið
er að semja um laun fyrir, þ.e. launa-
fólk almennt í ASÍ. (Þess ber að geta
að laun og önnur kjör forystu ASÍ,
sem hjá Alþýðusambandinu starfar,
eru ekki til umræðu i almennum
samningum, heldur eru þau ákveðin
af forystunni.) Hvað er aðgerast?
Gildistími eða
gildistími??
Með óbeinu samþykki forystu
BSRB hefur ríkisvaldið framlengt
lögbundinn tveggja ára gildistima
samninga í tvö og hálft til þrjú ár.
Gilda lögin eða hvað? Er það ekki
sjálfsagt mál að nýr kjarasamningur,
hvenær sem hann verður til, gildi frá
þeim tíma er sá gamli rann úr sínu
lögbundna gildi?
Með blessun og beinu samþykki
forystu ASÍ hefur ríkisvaldi og at-
vinnurekendum verið gerður sá greiði
að gildistimi kjarasamninga ASÍ við
atvinnurekendur hefur verið fram-
lengdur um rúmt eitt _ár.
Forysta samtaka launafólks, ríkis-
valds og atvinnurekendur, ráðskast
með samninga um kaup og kjör og
þessir aðilar láta sem samningarnir
komi launafólki alls ekkert við —
heldur séu einasta einn liður í
reikningsdæmi þjóðhagsspekinga.
Launafólk — við eigum kröfu á
að gildi^tínji samninga sé virtur og að
nýr sanfiningur sé gerður og taki gildi
þegar sá gamli rennur úr gildi. Þetta
er sú lágmarkskrafa sem hægt er að
gera til forystu samtaka okkar. Hvað
Sapiningurinn hljóðar upp.á er(önnuf
saga.
Enginn til á-
byrgðar — en þó
Sú viðbára er notuð til að fresta
gerð kjarasamninga nú, að ríkis-
valdið lúti engri stjórn. Það sitji ekki
ábyrg ríkisstjórn. Að allt sé óljósl
og opið og sitjandi ríkisstjórn geti
ekki tekið á sig ábyrgðþá sem kjara-
samningum fylgir. Hvað er þetta
annaðen aum undanbrögð?
Í fyrsta lagi er sitjandi ríkisstjórn
ekki aumari en svo að hún hefur
þingstyrlc til að standa i stórræðum
vegna skatta og annarrar álögu á
alþýðu manna. Ráðherrar vitna í
fjölmiðlum og hrópa upp á sig ýmsar
embættisskyldur — sem lög segja
þeim að framkvæma. En ekki vilja
þeir ganga til samninga við opinbera
starfsmenn — það er ekki lögskylda.
Kröfur BSRB
Kröfur BSRB ganga stutt — og
það er styrkur þeirra. Einna lengst er
gengið í kröfugerðinni um launa-
liðina. Hver skyldi segja að 450—480
þús. á mánuði sé of mikið? Upp á
þessa upphæð hljóðar krafan fyrir
obbann af BSRB-félögum. Sé nú
tekið tiUit til þess að í meðförum i
samningsgerðinni verður klipið af
þessari upphæð og að fjölmennir
hópar opinberra starfsmanna sjá
þarna heildarlaun sín, þar sem litill
möguleiki er á yfir- og aukavinnu hjá
þeim, þá verður ekki sagt með
nokkurri sanngirni að farið sé fram á
of mikið.
BSRB setur það fram i
kröfugerðinni að ákvæðin um lög-
bindingu samningstíma verði tekin til
Kjallarinn
Albert Ðnarsson
endurskoðunar og gildistíminn
.verði umsaminn hverju sinni.
Þetta er atriði sem halda verður á
lofti. Raunar má með sanni segja að
rikisvaldið hafi fyrirgert öllum rétti
sínum til að halda i lögbindinguna
með framkomu sinni gagnvart
samninganefnd BSRB undanfariö.
Umleitunum samninganefndar og
stjórnar BSRB um viðræður hefur
ekki verið svarað og engar viðræður
átt sérstað.
Það er full ástæða til þess að
standa vel að baki kröfugerð BSRB.
Hún miðar að því að vinna upp það
kauprán sem orðið er með þeim
samningi sem gilt' >ig enn er notaður.
Auk þess eru mörg ákvæði i
kröfugerðinni sem eru til hagsbóta.
Félagar BSRB ættu að kynna sér
kröfugerðina vel og taka þátt í að
hrinda henni í framkvæmd.
Það er ekki sist mikilvægt nú eftir
að kjaramálaráðstefna Alþýðusam-
bandsins hefur kastað blautum
hanskanum í andlit BSRB með því að
kúvenda yfir í verðbólgulaunapólitik
þá, sem miðar að því að láta
verðbólguna gera öll laun jafnlág.
Albert Einarsson,
kennari.
„Kjaramálaráðstefna Alþýðusambands-
ins hefur kastað blautum hanskanum í
andlit BSRB.”
Herstöðin á
Miðnesheiði
Vorið 1979 voru liðin 30 ár síðan
Islendingar gerðust aðilar að
hernaðarbandalagi. Þrátt fyrir
mikilvægi þessarar ákvörðunar, sem
auk þess var án fordæmis í íslenskri
utanríkispólitík, var álits þjóðarinnar
á henni ekki leitað, heldur tók meiri-
hluti alþingismanna sér það vald að
þjóðinni forspurðri aðgera ísland að
hlekk i stríðsmaskínu. Sennilegt er,
að þingmenn þessir hafi ekki treyst
því, að meirihluti þjóðarinnar væri
undir það búinn að gefa æskilegt svar
við þeirri spurningu, hvort
íslendingar ættu að taka þátt í
hernaðarbandalögum eða ekki. Þá
hefur grunað, að jafnvel þótt öll
borgarapressan yrði sett í fullan
gang, tryggði það ekki „heppileg”
málalok á einum eða tveimur
mánuðum, enda var þá stórvirkasta
áróðurstækinu, sjónvarpinu, ekki til
að dreifa.
Óttaslegin stjórnvöld beittu fyrir
sig agalausum kylfulýð gegn miklum
fólksfjölda, sem kom á Austurvöll til
að mótmæla gerræðislegum fyrir-
ætlunum þingmeirihlutans. Hræðsla
ráðamanna við afstöðu meirihluta
þjóðarinnar lýsti sér í hverri athöfn
þeirra.
Lendi sprengja
á Kefla-
víkurflugvelli
14 árum eftir þennan einstaka
atburð var ráðist í að gera skýrslu um
það, svo vandaða og ýtarlega sem
föng voru á, hverju tjóni það ylli, ef
eldflaug með kjarnaoddi yrði skotið
á Keflavíkurherstöðina eða tengd
svæði. Ágúst Valfells verkfr. var
fenginn til þess starfs.
Skýrslan birtist árið 1963 og er
nokkuð á 2. hundrað síður.
Höfundur hennar telur, að komi til
algerrar styrjaldar séu verulega
miklar líkur á að Keflavíkurherstöð
yrði skotmark. J3einar árásir á svæði
utan herstöðvanna yrðu ólíklegri, en
kæmu þó verulega til greina að því
ieyti sem þau tengdust hernaðar-
umsvifum á Keflavikurflugvelli, t.d.
Reykjavíkurhöfn. ( „Þóberað hafa í
huga, að hversu lágt sem skotmarks-
gildi annarra staða er (t.d. Reykja-
víkur), er ekki hægt að útiloka þann
möguleika að þeir verði fyrir árás”).
Hálfs megatonns sprengja nægði til
að eyðileggja allt háfnarsvæðið og 1
megatonn eyddi öllu mannlífi i
Reykjavíkurborg að heita mætti.
Við höfum öll verið vitni að því
allt frá upphafi NATO-stofnunar, að
mikið hefur verið af þvi látið að
ísland sé mikilvægur hlekkur i allri
NATO-hervélinni. í síðasta þorska-
stríði fengum við okkur metin upp á
tugi ef ekki milljarða sem slík og mun
láta nærri að það nemi 30 silfur-
peningum á hvert mannsbarn í
landinu. Þetta háa mat á hernaðar-
aðstöðu á íslandi eykur að sjálfsögðu
gífurlega skotmarksgildi her-
stöðvarinnar og alls þess, sem henni
er tengt.
En verum bjartsýn og gerum ráð
fyrir að ekki yrði eytt meira púðri á
okkur en svo, að dygði Keflavíkur-
stöðinni einni, en tengdar samgöngu-
miðstöðvar eins og Reykjavíkurhöfn
yrðu látnar í friði. Það fer eftir
aðstæðum, einkum vindátt, hver
mannskaði yrði, ef kjarnasprengja
lenti á Keflavíkurflugvelli. Sé gert ráð
fyrir að styrkleiki hennar sé um 1
megatonn er talið að manndauði geti
orðið frá 2,5—53,5% af allri
þjóðinni. Þessi hlutföll faraeftir því,
hve ytri skilyrði eru óhagstæð og ekki
heldur gert ráð fyrir neins konar
vörnum, svo sem skýlingu (þykklr
veggir), brottflutning af þeim
svæðum, þar sem geislunin er mest
o.s.frv. Miðað er við íbúadreifingu
1960, og manndauðinn yrði aðallega
á byggðinni á suðvesturhorni
landsins.
Aðstaða
Almannavarna
Það vaknar sú spurning, hvort
manntjónið þyrfti endilega að vera
svona mikið, þrátt fyrir árás af þessu
tagi. Væri ekki unnt að koma
einhvers konar vörnum við? Jú, til
eru Almannavarnir rikisins. Það yrði
hlutverk þeirra að draga eftir föng-
um úr hættunni og bjarga sem
flestum mannslífum. Mér var ekki
ljóst, hvernig Almannavarnrr myndu
haga aðgerðum sínuni í tilviki sem
Kjallarinn
Guösteinn Þengilsson
því, er hér um ræðir. Það er að vísu
mjög ýtarlega komið inn á það efni í
skýrslu Ágústs Valfells hversu mikið
skýling dregur úr hættunni, og er það
allverulegt. Ég hringdi því í forstjóra
Almannavarna og gaf hann þær
upplýsingar, að til sé skrá yfir
kjallara og önnur pláss á Stór-
Reykjavíkursvæðinu, sem veita 100-
falda skýlingu eða meira. Þessi
skýling á að geta nægt verulegum
hluta íbúanna á þessu svæði,
auðvitað að því tilskildu að nýting
yrði 100%. Nú hafa ekki farið fram
á þessu svæði neins konar ,,loft-
varnaæfingar”, en þær þóttu alveg
sjálfsagðar á striðsárunum síðari,
þegar menn óttuðust mest loftárásir
Þjóðverja. Urðu menn þá með
vissum milliblum að þjóta inn í sitt
loftvarnabyrgi, þegar ákveðið merki
var gefið, og vissi þá hver maður,
hvar hans byrgi var. Þetta þótti
bráðnauðsynlegt, svo að allir kæmust
í skjól vandræðalaust, ef til
alvöruloftárásar kæmi. Nú mundi
enginn vita hvert hann ætti að fara,
þótt til kjarnorkuárásar kæmi, og
spurði ég þvi forstjóra Almanna-
varna, hvort ekki þyrfti neinar loft-
varnaæfingar. Hann kvað, að ekki
yrði til þeirra ráða gripið, eins og
sakir stæðu, en viðmiðunin væri sú,
að yrði útlitið i heiminum álíka
skuggalegt, styrjaldarhorfur svipaðar
„Hálfs megatonns sprengja eyðilegði allt
w hafnarsvæðið og eitt megatonn eyddi öllu
mannlífi í Reykjavíkurborg að heita mætti.”
og t.d. í k'úbudcilunni. þá vrði i fullri
alvöru farið að kynna mönnum þetta
kerfi.sem er til fullbúið. Hér hefur
ugglaust verið unnið mikið og
bráðnauðsynlegt starf á vegum
Almannavarna, en það sækja
óneitanlega að manni skuggalegar
hugsanir um það, hvort hér sé ekki
verið að erfiða til ónýtis. Allar líkur
eru á, að kjarnorkustríð geti skollið á
með minni fyrirvara en þeim, að
Almannavörnum gefist tóm til að út-
skýra fyrir mönnum skýlingakerfið.
Atburðir urðu seint á slðasta ári, sem
benda til þess, að atburðarásin geti
orðið með skjótari hætti en svo að
þeirri kynningu verði viðkomið. Fyrir
einhver mistök var talið, að eld-
flaugum hefði verið skotið á loft og
stefndu á Bandaríkin. Miklar gagn-
ráðstafanir voru gerðar, áður en mis-
skilningurinn var leiðréttur, og mikil
mildi, að þær urðu ekki enn
viðameiri. Hefjisl kjarnorkustríð
með svipuðum hætti, sem miklar
likur eru til, sé ég ckkcrt fyrir mér
annað en {ingulreið og algert skipu-
lagsleysi og varnarlcysi hér, al-
rpenningur yrði gersamlega
óviðbúinn og væri búinn að fá á sig
banvæna geislun, áður en viðunandi
skjól fengist. Það hefur valdið mér
stórri furðu, hve menn hafa haft
hljótt um þessi mál, einnig þeir, sem
eru því mótfallnir, að hér séu her-
stöðvar og við séum aðilar að
hernaðarbandalögum. Kannski er
það af því, að hættan er í raun svo
stórkostleg, að það hreinlega skelfir
fólk að horfast i augu við hana, við
erum beinlínis að stinga höfðinu í
sandinn og láta sem við vitum ekki
hvað fram fer. Þorum við ekki að
viðhafa ráðstafanir á borð við loft-
varnaæfingar af ótta við að skelfing
brytist út meðal fólksins, eða
hræðumst að þessar ráðstafanir
gerðu augu þess skyggnari á þá
ógnun við líf okkar sem
herstöðvarnar á Keflavíkurflugvelli
eru? Þetta væri léleg afsökun fyrir
því að reyna ekki að vernda eins
mörg mannslíf og mögulegt er, og við
þurfum aðgera okkur grein fyrir þvi,
að yfir þjóðinni vofir meiri skelfing-
arógn en nokkurn tíma hefur þekkst
frá upphafi byggðar, og er þá mikið
sagt.
Guðsteinn Þengilsson,
læknir.