Dagblaðið - 28.01.1980, Síða 13

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 28. JANÚAR 1980.
Frumsýning íslenzku kvikmyndarinnar Land og synir:
FRUMSTÆÐ 0G HEILLANDI
í EINFALDLEIKA SÍNUM
— þáttaskil hafa orðið í íslenzkri kvikmyndasögu
LANDOGSYNIR
gerðá íslandi 1979
Leikst|óri: Agúst Guðmundsson.
Kvikmyndataka: Sigurður Sverrir Pálsson.
Aðalhlutverk: Sigurður Sigurjónsson, Guðný
Ragnarsdóttir.
Sýningarstaður: Austurbæjarbió.
íslenska þjóðin er nú að upplifa
sögulega tíma, hún er að eignast
þjóðlega kvikmyndagerð. En með til-
komu kvikmyndasjóðs hafa greini-
lega orðið þáttaskil i íslenskri kvik-
myndasögu. Fyrsta afkvæmi kvik-
myndasjóðs stökk alskapað úr höfð-
um nokkurra ofurhuga sl. föstudags-
kvöld i Austurbæjarbíói þegar kvik-
myndin Land og synir var frumsýnd.
Ekki er hægt að segja annað en af-
kvæmið sé sköpurum sínum til mikils
sóma og jafnframt verðugur skerfur
til kvikmyndagerðar í landinu. Menn
biða nú spenntir eftir að sjá hinar
kvikmyndirnar tvær sem styrk hlutu
úr kvikmyndasjóði og ef þær eru
jafnvel heppnaðar og Land og synir
þá er fyrsti kaflinn í nýrri kvik-
myndasögu hafinn að maður tali nú
ekki um ef Rósku og félögum tekst
það þrekvirki að kvikmynda Sóleyju
án opinberra styrkja.
Land og synir
Eins og flestum er kunnugt er Land
og sýnir gerð eftir samnefndri skáld-
sögu lndriðaG. Þorteinssonar. Sögu-
sviðið er Skagafjörður einhvern tíma
fyrir síðari heimsstyrjöld, þegar mikil
umskipti eru í nánd, íslenskt bænda-
samfélag er að líða undir lok.
Bændurnir flosna upp einn af öðrum
og leita til kaupstaðanna. Myndin
segir okkur frá feðgum sem búa
kvenmannslausir á bæ einum þar i
sveitinni. Faðirinn er kominn á gam-
als aldur en sonurinn á giftingarald-
urinn. Meðan sonurinn fer i göngur
deyr gamli maðurinn og verður það
til þess að ungi maðurinn ákveður að
bregða búi og flytjast suður til
Reykjavikur þó svo hann sé ástfang-
inn upp fyrir haus af heimasætunni á
næsta bæ. Hún ber sömu tilfinningar
til hans og ákveður að fara með
l '
/ .......................................
honum suður. En þegar á hólminn er
komið skiptir hún um skoðun og
hann fer einn áleiðis til Reykjavikur
þar sem hann fer líklega að keyra
leigubíl.
Tíðarandinn
Ágústi og félögum tekst mjög vel
að laða fram tíðarandann á þessum
árum. íslenski bóndinn kemst mjög
vel til skila með alla sína þrákelkni og
seiglu. Ungi maðurinn er mjög dæmi-
gcrður bóndi, þ.e.a.s. þegar hann
hefur ákveðið eitthvað þá verður
ekkert frá því hvikað. Einnig eru
samtöl mjög dæmigerð og lýsa þessu
fólki vel. Þeir áhorfendur sem hafa
kynnst sveitalífi eiga eflaust mjög
auðvelt með að lifa sig inn í myndina.
Manngerð eins og gamli bóndinn var
til á hverju sveitaheimili á þessum
tima og er það mjög lýsandi fyrir
hann og hans kynslóð þegar hann vill
ekki fara óþveginn til læknis þó svo
Friðrik Þ. Friðriksson
Kvik
myndir
hann sé nær dauða en lifi. Kvik-
myndataka Sigurðar Sverris er mjög
góð, sérstaklega eru mörg myndskeið
frá göngum vel útfærð og haust-
stemmningin kemst vel til skila. En
það er einmitt hauststemmningin sem
gerir andrúmsloftið i myndinni svo
sérstakt. Kvikmyndin LandogSynir
hefur eitthvað sérstakt yfirbragð sem
er í senn frumsætt og heillandi í
einfaldleika sinum, líkt og sveitalifið
á þessum lima.
íslensk
Ef maður leitar samanburðar við;
erlendar kvikmyndir þá dettur undir-
rituðum helst i hug íranskar kvik-
myndir (áður en Khomeini komst til
valda). En þær hafa mjög sérstakt
yfirbragð sem minnir mig á Land og
syni. Það kæmi mér ekki á óvart að
Land og synir ættu eftir að fá góðar
viðtökur erlendis þvi þetta er svo
innilega islensk kvikmynd. Morðsaga
t.d. hefði aftur á móti alveg eins
getað verið sænsk framleiðsla. En í
I.andi og sonum er allt íslenskt,
landslagið, húmorinn, manngerð-
irnar og höfundarnir. Og til þess að
islensk kvikmyndagerð fái viður-
kenningu erlendis er það miklu væn-
legri leið til árangurs að höfundar
vinni kvikmyndir sinar upp úr is-
lenskum menningararfi heldur en að
burðast við að eftirapa það ómerki-
legasta sem gert er erlendis.
Lokaorð
Það er ekki hægt að gera upp á
milli einstakra leikara, þeir standa sig
allir ágætlega hvort sem þeir bera tit-
ilinn atvinnu- eða áhugaleikari. Tón-
listin er ágæt á köflum og sérstaklega
á gangnaatriðinu sem er fallegasti
kafli myndarinnar. Hljóðið sem ofl
hefur verið aðalgalli á íslenskum
kvikmyndum er hér nijög gott. Það
er vonandi að islenska þjóðin sé ekki
orðin svo heilaþvegin af vestur-
heimskri menningu að hún meti þessa
ágætu kvikmynd að verðleikum og
ANARKISTINNI
HJÖRTUM OKKAR
Leikfólag Akureyrar:
PÚNTILLA BÓNDI OG MATTI VINNUMAÐUR
Alþýðuleikur eftir Bertolt Brecht.
Tónlist: Paul Dossau.
Leikritið þýddi Þorsteinn Þorsteinsson.
Lýsing: Ingvar B. Björnsson.
Leikmynd og leikstjórn: Hallmar Sigurðsson.
Leikrit Bertolt Brechts um Púntila
burgeis og hans dygga þegn, Matta,
gengur út frá ofur-einfaldri sálfræði-
legri athugun eða alhæfingu sem vel
má vera rétt og raunhæf og vanda-
laust er, ef menn vilja, að leggja út í
félagslegu eða pólitísku samhengi.
Eðli drykkjumanns er klofið, hann
rúmar tvo menn sem sifelldlega berj-
ast um völd og yfirráð yfir ævi hans.
Þegar burgeisinn drekkur frá sér vit
og rænu er hann mennskur maður,
aðeins þá er hann með sjálfum sér,
ódrukkinn er hann villidýr i manns-
mynd og sjálfum sér verstur um leið.
Því að burgeisinn þjáist sjálfur af
mannvonsku sinni rétt eins og kúguð
og kvalin alþýðan, þjóðfélagið sjálft
undir óstjórn hans. Aðeins með þvi
að setja niður ofsa og hafna yfir-
ráðum hans er von til þess að mann-
legt samfélag komist til sjálfs sín. Þá
verður alþýðan sinn eigin herra og
húsbóndi þegar hún hefur sjálf stjórn
á ævi sinni.
En hvað sem líður pólitískri merk-
ingu málsins og meintum boðskap i
Púnlila og Matla er leikurinn um þá
kumpána fyrst og fremst og umfram
allt alþýðlegur skop- og ærslaleikur.
Á hinum fáránlegu tiltektum og
fyndninni í leiknum veltur allt annað.
í verki eru hinar einföldu sálfræði-
legu og félagslegu alhæfingar leiksins
forsendur fyrir eða tæki til þeirrar
persónulýsingar, persónusköpunar í
leik sem leikritið snýst að réltu lagi
um. Púntila er klassiskur fylliraftur,
stjórnleysinginn sem býr hjarta nær
með okkur öllum og borgaralegir bú-
skaparhættir og siðerni leyfa alltof
sjaldan að leika lausum hala. Með
öðrum orðum sagt: bæði skopið og
ærslin og hin pólitíska boðun og
skoðun i Púntila helgast af því að við
þekkjum sjálf okkar i honum, sál-
fræðilegri raunsýni mannlýsingarinn-
ar í sjónarmiðju leiksins með öllum
hans ærslum og öfgum.
Sýning Leikfélags Akureyrar á
Púntila og Matta á föstudaginn var
einhver ánægjulegasta leiksýning sem
ég hef lengi séð þar nyrðra. Og sigur
leiksins réðst af því að leikfélagið
reyndist eiga á að skipa skopleikara
sem vald hafði á hinu kröfuharða
aðalhlutverki og af skynsamlegum
skilningi leikstjórans á viöfangsefn-
inu eftir efnum og ástæðum leikhóps-
ins. Sýningin er frumraun ungs leik-
húsmanns, Hallmars Sigurðssonar
sem nýkominn er heim frá námi, og
fékk ég ekki betur séð en sviðsetning
hans væri i öllum meginalriðum fag-
mannlega unnið verk sem umfram
allt auðkenndist af skynsamlegum
skilningi á möguleikum og takmörk-
unum hins sundurleita leikhóps.
Leikfélag Akureyrar hefur undan-
farin ár verið á millibils-áslandi á
milli upprunalegs áhugamanna- og
eiginlegs atvinnuleikhúss sem enn er
ekki lokið, og fer ekki hjá því að
þessar kringumstæður setji svip á
fari ekki að bera hana saman við
ómerkilegar afþreyingarmyndir sem
tröllriða kvikmyndahúsum hér. Að
lokum er rétt að óska öllum aðstand-
endum til hamingju með vel unnið
verk og hvetja fólk til þess að upplifa
þá sjaldgæfu tilfinningu að sjá al-
islenska kvikmynd.
Aðalleikendurnir Sigurður Sigurjónsson og Guðný Ragnarsdóttir.
Mynd: Jón B. Halldórsson.
Borið úr kirkju. „Sr.” Indriði G. Þorstéinsson gengur á eftir kistunni.
DB-mynd: ARH.
hverja sýningu þess af annarri. Þá
veltur að sjálfsögðu mest á raunhæfu
mati leikforuslunnar á hverjum tima
á raunverulegri getu og verðleikum
leikhópsins, hvað er á valdi hans að
gera og hvað ekki. 1 þessu efni sem
mestu skiptir hygg ég að samstarf
Hallmars Sigurðssonar með i.eik-
félagi Akureyrar hafi lekist einkar
farsællega. En fróðlegt væri ef hann
fengi þessu næst tækifæri til starfa i
öðruhvoru leikhúsinu i Reykjavik,
þar er líka þörf og svigrúm fyrir
mann með menntun og hæfileika
hans.
í meðförum Hallmars Sigurðs-
sonar og Leikfélags Akureyrar varð
Púntila og Matti stilfærður farsa-
leikur sem fyrst og fremst snýst tim
uppmálun hins hróplega fylliralts i
sjónarmiðjú leiksvtw. Theodór Július-
son held ég að sé tiliolulega nýkom-
inn til st.irfa með leikfélaginu og hef
ekki fyri séð hann í slóru hlutverki.
Auðvitað mætti hugsa sér að Leik-
félag Akureyrar hefði getað fengið
leikara úr Reykjavík til liðs við sig i
hið stóra hlutverk, Róbert Arnfinns-
son, Gísli Halldórsson eru nöfn sem
fljótt koma upp i hugann. En satt
best að segja fannsl mér meir til þess
koma að sjá hcimamann i hlut-
veikinu, af því að Theodór Júlíus-
son reyndisi hafa vald á meginat-
riðum þess, ráða nógri skoplækni lil
aðgera Púnlila skil.
Augljóslega er Theodór Júl-
iusson rnikill hæfileikamaðúr —
þótt að visu verði Púntila næsta ein-
föld manngerð i meðförum hans,
lýsingin ansi einhæf þegar liður á
leikinn. Samt leiddi Theodór skýrl i
Ijós það sem mestu skipti, klofið,
veilt og hálft eðli Púntila bónda, um-
komuleysingjann undir skel burgeiss
og stórbokka.
Púntila þarf á Matta að halda lil
að vcrða mennskur maður. Matti
þarf hins vegar umfram alll að losa
sig undan valdi og forræði Púntila til
að vcrða maður með niönnum. Af-
drif Súrkala rauða skera úr: það sýnir
sig að anarkistinn, fyllirafturinn
Púntila er ekki heldur frjáls, uppreisn
hans gegn hinu borgaralega sam-
lélagi er í rauninni marklaus, hann er
ekki herra þess fagra Finnlands, sem
liann sér í sýn af Hatelma-ljalli i
lokaatriði sýningarinnar.
Mér linnsl Þráinn Karlsson
fara ljóst og fallega með hlutverk
Matta, liins mennska manns í
siilfærðum skripáheimi leiksins. F.n
liitiu er ekki að ncila að eins og
áherslur falla í leiknum verður hlut-
verk Matta fyrst og frcmst til skýr-
ingar og stuðnigns við hina skop-
næmu og litskrúðugu lýsingu Púntila
sjálfs. Málslaður hversdagslegrar
skynsemi, mannlegra tilfinninga
verður að víkja fyrir öfgunum í heimi
burgeissins.
Púntila og Matti er fjölskipuð leik-
sýning þótt önnur hlutverk séu lítil á
við þessi tvö. Eins og gerist á Akur-
eyri er nokkuð misskipað í hlutverkin
og þau fara sum hver og sum einstök
leikatriði fyrir litið, flutningur söngv-
anna í lciknum var sömuleiðis ansf
viðvaningslegur. En það sem miður
fór af þessu tagi varð ekki til að spilla
því sem vel og ágætlega tókst, öfga-
fenginni lýsingu leiksins á óleysanleg-
um mótsögnum hins borgaralega
samfélags sem Brecht er að yrkja úm
hér eins og endranær. Og Svanhildur
lóhannesdóttir, Geslur .lónasson,
Viðar Eggertsson, Sigurveig Jóns-
dóttir leiddu i sínum hlutverkum
skýrt og skilmerkilega i Ijós stíl-
færðar manngervingar yfirstéttar og
alþýðu, höfðingja og lýðs i þessum
heimi. Þannig varð lika sýning Leik-
lclags Akurcyrar það sem leikritið
umfram allt verður að vera: afbragðs
góð skemmtun í leikhúsinu.
-/
-r