Dagblaðið - 25.02.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 25. FEBRÚAR 1981.
....................
Eru stúdentar
„miðjumoðMf Kjartan?
Fyrir fáeinum dögum skrifaði
Kjartan Ottósson háskólanemi grein í
Dagblaðið undir fyrirsögninni:
Þriðja aflið í háskólanum. í þessari
grein opinberar Kjartan m.a. að í bí-
gerð sé nýtt framboð til stúdentaráðs
Háskóla íslands. Nýtt í þeim skiln-
ingi að það kemur til viðbótar hinum
hefðbundnu framboðum Vöku og
Félags vinstri manna. Þannig koma
stúdentar til með að geta valið milli
þriggja valkosta í komandi kosning-
um. Sem lýðræðissinni fagna ég auð-
vitað auknum valkostum, einkum ef
slikir valkostir væru sprottnir úr van-
rækslu stúdentaforystunnar við ein-
hver hagsmunamál stúdenta. Sliku er
þó ekki til að dreifa. Þessi staðreynd
endurspeglast m.a. í því að sjálfur
bendir Kjartan ekki á neina slíka van-
rækslu ígreinsinni.
Er Kjartan Ottósson
„róttæklingur"?
Grein Kjartans snýst einkum um
skilgreiningar á eðli Vöku og Félags
vinstri manna út frá hugtökunum
„frjálshyggjumenn” og „róttækl-
ingar”. Sem ég er meðlimur í Félagi
vinstri manna vil ég gera nokkrar at-
hugasemdir við skrif Kjartans.
Til að byrja með vil ég benda
Kjartani á að hugtakið „róttækl-
ingur” er eitt af áróðurshugtökum
Vökumanna gegn Félagi vinstri
manna. Innan vébanda vinstri manna
þrífast ákaflega margbreytileg sjón-
armið. Sjónarmið sem eiga samnefn-
ara i félagshyggju og virku lýðræði. í
meðferð Vöku gildir hugtakið „rót-
tæklingur” fyrir alla félagshyggju-
menn. Nú dreg ég ekki í efa að
Kjartan sé félagshyggjumaður, en
mér er þá spurn, er hann „róttækl-
ingur”? Með því að vísa til óskil-
greindra áróðurshugtaka Vöku
bregst Kjartan þannig markmiði
sinu, að benda á hvar þriðja aflið
ætli að gera umbætur varðandi hags-
muni stúdetna. Það eina sem Kjartan
segir í grein sinni er nokkuð sem allir
stúdentar vita: Vaka og Félag vinstri
manna þrasa í kosningum.
Ástæðan fyrir þessu er einfaldlega
sú að þessar hreyfingar eru ósammála
um stefnu í málefnum stúdenta.
Þegar Kjartan og félagar hans hófu
að undirbúa framboð sitt blasti nátt-
úrlega við eitt viðamikið vandamál.
Það fólst í þvi hvernig' marka skyldi
hreyfmgunni sérstöðu innan háskól-
ans.
Felst sérstaða
í gagnrýni?
Sú sérstaða sem Kjartan reynir að
marka sér og félögum sínum er
einkum þrenns konar. I fyrsta lagi að
þeir séu þriðja aflið. Það er auðvitað
rétt svo framarlega að þriðja aflið
hljóti stuðning. Það sem skiptir hins
vegar mestu máli er hvað þriðja aflið
ætli aðgera.
í öðru lagi telur Kjartan að sér-
staðan felist í því að innan raða
þriðja aflsins séu lýðræðissinnaðir
félagshyggjumenn, og það úr öllum
flokkum nema Sjálfstæðisflokknum,
auk nokkurra óháðra. í þessu felst
engin sérstaða því innan Félags
vinstri manna eru lýðræðissinnaðir
félagshyggjumenn sem tengjast lík-
lega flestum flokkum, auk þess sem
þar starfa fjölmargir óflokks-
bundnir. Tilfellið er nefnilega það
með Félag vinstri manna að fæstir
vita hvaða flokki eða pólitík menn
tengjast. í Félagi vinstri manna er
gengið út frá því sem vísu að þeir sem
koma til starfa séu lýðræðissinnaðir
félagshyggjumenn. Frekara grúsk um
pólitík er talið ónauðsynlegt.
í þriðja lagi felst sérstaða þriðja
aflsins í gagnrýni á hvoru tveggja
Vöku og Félagi vinstri manna, út frá
mjög óljósum hugtökum Kjartans,
að minnsta kosti hvað varðar Félag
vinstri manna. Hann segir t.d. „að
þeir sem ekki vilja kyngja hrárri
marxiskri skilgreiningu á þjóð-
félaginu — þeir geti ekki að mati
vinstri manna kaliað sig vinstri
menn.” Þetta er þrugl. Skal ég benda
Kjartani á að enginn samstarfsmanna
minna í Félagi vinstri manna hefur
reynt að „matreiða” marxískar
kenningar ofan í mig. Enda veit ég
ekki hvað „hrá marxísk skilgreining
á þjóðfélaginu” er. Félag vinstri
manna starfar ötullega að hagsmun-
um stúdenta og það er mergurinn
málsins og jafnframt það sem máli
skiptir. Því ætti Kjartan að beina
þrótti sinum að gagnrýni á málefni en
ekki að óljósum hugtökum og skil-
greiningum. Vil ég benda Kjartani á
einfalda staðreynd. Menn gagnrýna
ekki gagnrýninnar vegna. Gagnrýni
er hvort tveggja í senn, leiðbeining og
framsetning á fleiri valkostum.
Framboðsmoðið
Að mínu viti felst þannig engin sér-
staða í framboði Kjartans og félaga.
Þeir „hafa ýmislegt við stjórn vinstri
meirihlutans að athuga”. En hvað?
Auðvitað er það fagnaðarefni út frá
lýðræðishugmyndum okkar vinstri
manna, að stúdentar hafi sitthvað við
starfsemi okkar að athuga. Þannig
hafa fjölmargir stúdentar gagnrýnt
stúdentaforystuna í vetur. Sú gagn-
rýni hefur auðvitað haft sín áhrif á
gjörðir hennar. Stjórn stúdentaráðs
er i nánum tengslum við stúdenta,
t.d. gegnum deildarfélögin. Á þeim
vettvangi kemur sanngjörn og mál-
efnaleg gagnrýni fram.
Út frá slikum samskiptum draga
vinstri menn ályktanir um vilja stúd-
enta. Allir sem vilja tjá sig um mál-
efni stúdenta gera það. Það er ósk
vinstri manna að sem flestir geri slikt.
Hin fjölmörgu bréf og fundir for-
ystumanna stúdenta úr röðum vinstri
manna sýna augljóslega fram á tengsl
þeirra við deildarfélögin.
^ „Kjartan segir stúdenta mikla „miöju-
moðsmenn”. Hayek telur miöjumoös-
menn jarðveg fasisma, gerræðis og yfírleitt
mestu meinsemd mannkynssögunnar. Er þetta
rétt lýsing á stúdentum?”
Fiskeldi h/f — al-
menningshlutafélag?
Það fór víst ekki fram hjá neinum í
fyrravetur, að í undirbúningi var
stórátak í fiskeldismálum. Lífleg um-
ræða hafði orðið um fiskeldismál á
íslandi, eftir að i ljós kom siðla árs
1979, að erlendir aðilar höfðumikinn
áhuga á fiskeldi hér og samningar um
samstarf við íslendinga voru komnir
vel á veg. Um haustið 1979 var hafin
umræða um alislenskt stórátak í fisk-
eldismálum, og í framhaldi af því var
haldinn fjölmennur fundur á Loft-
leiðum í febrúar 1980. Á þeim fundi
var kosin undirbúningsnefnd til að
annast undirbúning stofnunar fisk-
eldisfyrirtækis. Stefnt var að stofnun
almenningshlutafélags fyrst og
fremst. Málið var kynnt og auglýst
mjög vel í fjölmiðlum og af umræðu
og undirtektum var augljóst, að
málið hafði góðan hljómgrunn og
mikill áhugi var fyrir því. Leitað var
eftir áskriftum fyrir hlutafé og á
stuttum tíma fyrir stofnfund fyrir-
tækisins söfnuðust hlutafjárloforð
upp á 104,5 milljónir gamalla króna
frá 625 aðilum. Enginn hluthafi átti
meira en 5% i félaginu.
Á stofnfundi var ljóst, að hér hafði
verið stofnað almenningshlutafélag
með þátttöku til þess að gera margra
mjög smárra hluthafa. Vonast var til
þess, að í skjóli nýrra laga uni hluta-
félög, fengi þetta almenningshluta-
félag betra brautargengi og ætti fyrir
sér bjartari framtíð en almennings-
hlutafélög, sem hingað til hafði verið
reynt að stofna. Umræður urðu um
það á stofnfundi, hvort gefa ætti út
hlutabréf á nafn eða handhafa, og
sýndist sitt hverjum, en þó var greini-
legt, að yfirgnæfandi fylgi var fyrir
því, að bréfin hljóðuðu upp á nafn.
Var talið, að með því væri tryggara,
að félagið héldi í framtíðinni öllum
einkennum almenningshlutafélaga,
þ.e. að það væri eign margra smárra
hluthafa.
Eðli félagsins breyttist
Stjórn var kosin, og hún hóf störf
síðast í apríl. Beðið var með inn-
heimtu hlutafjár í nokkurn tíma eftir
stofnun félagsins og síðan ákveðið á
stjórnarfundi að innheimta helming
hlutafjárloforðanna strax og hinn
síðar. Veruleg tregða kom þegar í
stað í ljós við innheimtu hlutafjárlof-
orða. Ég ætla mér ekki að fara út í
það að ræða, hverjar orsakir eru fyrir
því, enda eru þær sennilega bæði
margar og mjög skiptar skoðanir um,
hverjar þær raunverulega eru. Einnig
eru skiptar skoðanir um það, hvort
rétt hafi verið staðið að innheimtu
hlutafjárins, en allt það mál er verð-
ugt athugunarefni út af fyrir sig.
Vegna framkvæmda félagsins og
lélegrar innheimtu á hlutafé lenti
félagið í verulegum fjárhagserfiðleik-
um síðari hluta ársins. Félagsstjórnin
greip þá til þess örþrifaráðs að aug-
lýsa eftir kaupendum að hlutafé og
selja nokkrum aðilum um 40% upp-
haflegra hlutafjárloforða. Stjórnin
hafði heimild til stofnfundar til að
tvöfalda hlutaféð og nýtti þá heimild
strax eftir áramót og bauð þá út
hlutafjáraukninguna. Eftir þessa
miklu hlutafjársölu eru um 40%
hlutafjár í eigu 5 aðila. Stærstu hlut-
hafarnir eiga yfir 10% hlutafjár og
um helmingur hlutafjár er raunveru-
lega í höndum hóps, sem líta má á
sem einn aðila. Uppi er ágreiningur
um lögmæti allrar þessarar hlutafjár-
sölu og er ég í hópi þeirra, er telja
hana ólögmæta, en án þess að fara út
í það deilumál, þá er augljóst, að við
þessa sölu breyttist eðli félagsins.
Félagið breyttist úr almenningshluta-
félagi i félag í fárra eign. I Bandarikj-
unum er álitið, að í stórum félögum
sé hægt að ná yfirráðum með því að
eiga 7,5% hlutafjár. Víst er, að þeir
fáu stóru, sem keyptu hlutina í Fisk-
eldi hf. eiga nú og ráða félaginu, en
þeir mörgu áhugamenn, sem lögðu
fram fé i upphafi, eru nú aðeins smá-
peð í félaginu. Sá stóri munur er á
framlögðu fé, að upphafleg framlög
voru hreint áhættuframlag, en sama
verður ekki sagt um fjármagn, sem
lagt er fram, þegar góðar fram-
kvæmdir eru komnar vel á veg.
Það furðulegasta við þetta mál er
Kjallarinn
Eyjólfur Friðgeirsson
e.t.v. það, að þessi hlutafjársala skuli
fara fram án almenns samráðs við
hluthafa, sem hefði verið hægt að
hafa á hluthafafundi, þar sem hlut-
hafar hefðu getað kynnt sér fjárþörf
félagsins annars vegar og hins vegar
tekið ákvörðun um lausn á því máli.
Félagsstjórnin tekur sér mjög
mikið vald án samráðs við hluthafa
með þessari sölu, sem breytir eðli
félagsins, en nauðsyn félagsins til
þess að afla fjár er að mínum dómi
ekki nægileg rök til að selja félagið
og allra síst ef sú ákvörðun er tekin af
félagsstjórneinni.
Dómur yfir möguleikum
almenningshlutafólaga
Allt þetta mál er skólabókardæmi
„Félagið breyttist úr almenningshluta-
félagi í félag í fárra eign.”
V
Kjallarinn
Emar Páll Svavarsson
Kjartan Ottósson og þeir í þriðja
aflinu virðast hafa allnákvæmar upp-
lýsingar um líðan stúdenta. Þannig
fullyrðir hann ýmislegt sem stúdentar
vilji, stúdentar telji og stúdentar eigi.
Þó keyrir um þverbak þegar Kjartan
upplýsir að stúdentar séu miklir
„miðjumoðsmenn” i sér. Þetta
kemur spánskt fyrir sjónir, þvi það er
enginn annar en Hayek, sjálfur æðsti
prestur frjálshyggjunnar, sem blés
lífi i þetta hugtak. Hjá Hayek eru
miðjumoðsmenn jarðvegur fasisma,
nasisma, gerræðis og yfirleitt mesta
meinsemd mannkynssögunnar. Er
þetta rétt lýsing á stúdentum,
Kjartan?
Að mati vinstri manna eru stúdent-
ar ekkert miðjumoð. Það sem skiptir
mestu máli fyrir okkur er að standa
vörð um hagsmuni stúdenta — um
lífskjör þeirra. Til þess að sinna þessu
verkefni þurfum við ekki að fara í
neina orðaleiki. Fyrir okkur eru stúd-
entar námsmenn við Háskóla íslands
sem búa við tiltekin kjör. Þessi hópur
á rétt á því að gera kröfur á hendur
Stúdentaráði, alla daga, allt árið.
Stúdentar vita best sjálfir hvernig
þeim líður. Þetta eru einfaldar stað-
reyndir um félagsmál stúdenta.
Einar Páll Svavarsson,
fulltrúi Stúdentaráðs
í stjórn LÍN.
um eðli fjármagnsins og raunveru-
legur dauðadómur yfir hugmynd
manna um almenningshlutafélög.
Þetta mál sýnir augljóslega, hvernig
nokkrir aðilar geta keypt stórt félag
fyrir brot af verðmæti þess. Sá
hópur, sem stóð að stofnun félagsins
í upphafi, hefði að mínu mati séð
hugsjón sinni miklu betur borgið með
því að stofna samvinnufélag um
áform sín. Eignaraðild og þátttaka
hvers og eins hefði þá verið tryggð
miklu betur en í almenningshluta-
félagi.
Tilkoma svo mikils fjármagns
fárra aðila inn i fiskeldi er út af fyrir
sig ánægjuleg, þar sem það er stað-
festing á því, að málefnið er verulega
gott. En tækifærin á sviði fiskeldis
eru miklu fleiri en svo, að þessir fjár-
magnseigendur og aðrir slikir þurfi
að kaupa upp þegar starfandi félög
eins og Fiskeidi. Hugmyndir um
tækifæri eru þegar þó nokkrar og
þegar eins og raunar kom fram á
fundi Fiskeldis um daginn eru
nokkrar stöðvar meira og minna
undirbúnar.
Það er mjög hart, að svo skuli nú
vera komið fyrir þessu óskabarni
áhugamanna um fiskeldi, að það sé
komið á fárra hendur vegna andvara-
leysis margra þeirra, sem stóðu að
stofnun félagsins. Möguleikar og
tækifæri á sviði fiskeldis hafa ekki
breyst og áhugamenn um fiskeldi vita
það. En eins og andstaða við erlenda
eignaraðild að fiskeldi á íslandi var
einn meginhvati félagsstofnunarinn-
ar, er ástæða til að hvetja menn til að
standa við upphaflega félagshug-
mynd og láta ekki fáa fjármagnseig-
endur kaupa svo gott málefni við
nefið á sér. En niðurstaða þessa máls
verður jafnframt dómur yfir mögu-
leikum almenningshlutafélaga. Falli
sá dómur þeim í óhag, hvet ég ménn
eindregið til þess að stofna frekar
samvinnufélög um hugsjónir sínar i
framtíðinni, því að svona slysasaga
sölu góðs málefnis fyrir lítið í hendur
nokkurra manna getur annars endur-
tekið sig hvenær sem er.
Eyjólfur Friðgeirsson
fiskifræðingur.
«/