Vísbending - 20.12.2002, Síða 10

VISBENDING
Sameiningar í sjávarútvegi - fullt hús?
Trúlega hafa fáir séð fyrir þær miklu
breytingar sem orðið hafa á rekstri
ÚA, HB og Skagstrendings, enda er
það margsannað að hraði breytinga eykst sí-
fellt. Þessi þrjú gamalgrónu sjávarútvegs-
fyrirtæki munu á nýju ári mynda til samans
stærsta sjávarútvegsfélag landsins jafnframl
því sem þau mynda sjávarútvegssvið innan
vébanda Hf. Eimskipafélags Islands. Þessi
þrjú félög hafa yfir að ráða samtals um
11,4% af heildaraflaheimildum og gera út
hér við land sex frystitogara, fimm ísfisk-
togara og tvö uppsjávarskip auk marghátt-
aðrar starfsemi í landi. Samkvæmt núver-
andi lögum er þessu nýja félagi sniðinn
þröngur stakkur til vaxtar hér innanlands,
en ekki er gert ráð fyrir að neitt félag megi
ráða yfir meira en 12% af aflaheimildum
mælt í þorskígildum.
Hagræðing og skilvirkari rekstur
Sameining þessara þriggja sjávarútvegsfélaga er eðlileg þróun
og endurspeglar þær ánægjulegu breytingar sem almennt hafa
orðið í greininni á undanförnum árum og áratugum. Þrátt fyrir að
núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi hafi verið gagnrýnt á ýmsan hátt
hefur það augljóslega verið grunnurinn að þeirri miklu hagræðingu
sem orðið hefur í greininni. Víða í heiminum er litið á fiskveiðar
sem vandamál og sjávarútvegur er á mörgum stöðum nánast not-
aður sem atvinnubótavinna til að halda uppi atvinnu á jaðarsvæð-
um. Það er merkilegt að á sama tíma og ýmsar nágrannaþjóðir
okkar hafa eytt miklum peningum í að hagræða í sjávarútvegi og
úrelda skip hefur hagræðing í íslenskum sjávarútvegi nánast átt sér
stað af sjálfu sér. Greinin sjálf hefur að langmestu leyti greitt fyrir
þá hagræðingu sem orðið hefur án þess að hið opinbera hafi þurft
að veita stórum fúlgum fjár til verksins.
Undirstaða alls þessa er að sjálfsögðu fiskveiðistjómunarkerfi
sem byggist á frjálsu framsali aflaheimilda. Það hefur orðið til þess
að vel rekin fyrirtæki í sjávarútvegi hafa séð hag sínum borgið með
því að fjárfesta í veiðiheimildum, væntanlega á kostnað þeirra aðila
sem hafa ekki náð eins góðum tökum á veiðunum og því talið að
best væri að selja sig úr greininni. Á þennan hátt hefur greinin sjálf
borgað fyrir þá hagræðingu sem orðið hefur á síðustu tuttugu
árum. Fylgifiskur þessarar hagræðingar er að ýmsir aðilar hafa far-
ið út úr greininni með fullar hendur fjár og er sú staðreynd líklega
ein helsta orsök þeirra pólitísku væringa sem verið hafa í kringum
greinina á undanfömum árum. Ég hef trú á að nýleg lög um auð-
lindagjald séu til þess fallin að meiri sátt verði um greinina en áður.
Það er þó ólíklegt að nokkum tíma náist algjör sátt um fiskveiði-
stjórnunina enda em hagsmunir ólíkra hópa og landsvæða svo mis-
munandi að seint mun verða hægt að sætta sjónarmið allra í þess-
ari mikilvægu atvinnugrein.
Hagræðingin í sjávarútvegi er ótvíræð og má sjá að á árabilinu
1984 til 2002 hefur togumm fækkað úr 106 í 70. Hagræðingin er
þó meiri en þessar tölur gefa til kynna því í dag veiða nokkrir
togaranna rækju sem var óþekkt árið 1984. Á sama hátt hefur upp-
sjávarveiðiskipum fækkað úr 52 í 38 á þessu tímabili og bátum yfir
20 rúmlestum hefur fækkað úr 518 í 233.
Samtals hefur bátum, togumm og skipum
því fækkað um 335 á þessu tímabili.
Þessi mikla fækkun í fiskiskipaflotanum
hefur skilað sér í aukinni framlegð í veiðun-
um. Á sarna tíma hefur orðið nánast bylting
í fiskvinnslunni í landi hvað varðar afköst
og framlegð. Hagræðing og aukin framlegð
í greininni birtast í fækkun starfa í sjávarút-
veginum, bæði úti á sjó og í landi. Á móti
þessari fækkun kemur sú staðreynd að meðal-
laun sjómanna hafa hækkað mikið á tíma-
bilinu, enda skiptist hluturinn á færri sjó-
menn en áður. Þá hefur afkastahvetjandi
launakerfi í mörgum tilfellum hækkað veru-
lega laun landverkafólks frá þvf sem var
fyrir nokkrum árum. Þeir sem þekkja best til
telja að við eigum eftir að sjá verulega
fækkun starfa í sjávarútvegi til viðbótar því
sem verið hefur og er jafnvel gengið svo langt að tala um að störf-
um í greininni eigi eftir að fækka um helming á næstu fimm árum
eða svo.
Afkoma flestra sjávarútvegsfyrirtækja er með ágætum í dag,
sem er nokkuð merkilegt þegar horft er til þess að útflutningsverð-
mæti sjávarútvegsins í erlendri mynt hafa nánast staðið í stað síð-
an árið 1994. Á síðasta ári og á fyrri hluta þessa árs hjálpaði gengi
íslensku krónunnar mikið til, en það helur aftur styrkst og þannig
hefur samkeppnishæfni útflutningsatvinnuveganna, þ.m.t. sjávar-
útvegsins, minnkað aftur.
í sameiningarham
ær almennu breytingar sem ég hef verið að lýsa hér að framan
endurspeglast ágætlega í rekstri félags á borð við ÚA. Ég hef
verið í forsvari þess félags í rúm sex ár og á þeim tíma hafa skipst
á skin og skúrir. Á þessum sex árum helur félagið sameinast
nokkrum öðrum félögum annaðhvort með það fyrir augum að við-
halda rekstri viðkomandi félags, eins og gert var þegar Jökull og
Hólmadrangur sameinuðust ÚA, eða þá að sameiningin var ein-
faldlega tæknileg útfærsla við kaup á aflaheimildum og/eða veiði-
skipum. Þessa dagana stöndum við frammi fyrir mun stærri og
flóknari sameiningu en við höfum áður þekkt.
Þar sem sameiningar hafa verið svo ríkur þáttur í rekstri sjávar-
útvegsfélaga á liðnum árum er eðlilegt að staldra við og velta
þeirri spurningu upp hvaða ávinningi þær hafa skilað og hvort ein-
hvern lærdóm megi draga af þeim. Hér á eftir mun ég fjalla um
reynslu mína af sameiningu ÚA við önnur sjávarútvegsfélög og
þau verkefni sem við stöndum frammi fyrir við sameiningu ÚA,
HB og Skagstrendings.
Þegar ég horfi til baka á rekstur ÚA þá er það mitt mat að þrjár
mikilvægar ákvarðanir hafi haft mjög mikil áhrif á rekstur félags-
ins og skipt sköpurn fyrir framtíð þess. Ég tel að í kjölfar þessara
breytinga hjá félaginu hafi skapast svigrúm sem gerði því kleift að
sameinast öðrum sjávarútvegsfélögum.
Fyrsta ákvörðunin sem skipti máli var tekin árið 1997 þegar við
buðum í aflaheimildir sem Landsbanki Islands átti og voru vistað-
ar á tveimur línubátum á Suðurnesjum. Á þessum tfma vorum við
10