Vísbending - 20.12.2002, Qupperneq 20

VISBENDING
ádeilu á dönsku kaupmennina á íslandi sem varð til þess að P. C.
Knudtzon og annar voldugur Islandskaupmaður, J. A. Wulff í fyr-
irtækinu 0rum og Wulff, gripu til andsvara. Um þetta leyti Iá Jón
Sigurðsson veikur um hálfs árs skeið í herbergi sem hann hafði á
leigu í Klausturstræti í Kaupmannahöfn og hugsaði sinn gang.
Ritdeilan varð til þess að hann tók sig til og skrifaði sína fyrstu
blaðagrein á ævinni. Henni var beint gegn fyrrverandi húsbónda
hans, P. C. Knudtzon, og birtist í þremur hlutum í júní í Kj0ben-
havnposten.
Til þess að hnykkja enn betur á skrifaði hann aðra grein sem
birtist í Kjpbenhavnsposten dagana 4.-5. ágúst 1840 og nefndist
B0r Islands Handel frigives? Stjómmálamaður var fæddur. Og
það eru líberalisminn og nasjónalisminn sem liggja honum helst á
hjarta. I upphafi greinarinnar segir hann að verslun fyrir hvert land
sé jafnmikilvæg og andardrátturinn fyrir manneskjuna og nú sé sá
tími mnninn upp að hver þjóð fái að anda eins frjálst og hin frjálsa
náttúra Guðs leyfi. Hann rekur síðan hvernig ófrelsið í verslun
Islendinga hafi hálfkæft þjóðina og ekki leyft henni að njóta auð-
æfa sinna sem hann telur umtalsverð. Hann spyr hvort Islendingar
eigi ekki að hafa sama rétt og jafnvel hinn aumasti hólmi í sjálfri
Danmörku. Mjög sjaldgæft var um þetta leyti að íslendingar Iétu
GEFtN ÚT
a y
\»KHRi n Í8LGI»ÚltElI]M.
FOaSTOfinKBFWD:
Bjahni Sívertsen, Jón IIjaltalín, Jóím Sjguiíðsso.n,
Oddgeirr Stephensrn, Ólafur PÁLSSO.S'.
Kogtar 50 sklldinga
KAUPMANNAHÖFN, I84i
t VRESTSMOOO S. t. MOLLERS.
Titilsíða fyrsta árgangs Nýrra félagsrita. Jón
Sigurðsson og félagar gáfu út ritið frá 1841 -
1873.
að sér kveða á síðum danskra blaða og vöktu greinar Jóns strax
verulega athygli á honum, ekki síst heima á Islandi.
Fyrsti stóri áfanginn
Og nú rak hver atburðurinn annan. A næsia ári stofnaði Jón
ásamt 12 félögum sínum tímaritið Ný félagsrit og er það
einkum til að berjast fyrir þrentur álum, í fyrsta lagi endurreisn
alþingis, í öðru lagi umbótum í skólamáluni á íslandi og í þriðja
lagi, en ekki síst, fyrir alfrjálsri verslun sem verður eins og rauð-
ur þráður í baráttu hans næstu ár.
Meginuppistaðan í þriðja árgangi Nýrra félagsrita árið 1843 er
löng ritgerð eftir Jón Sigurðsson er hann nefnir Um verzlun á ís-
Iandi. Þar koma vel fram frjálslynd viðhorf hans til verslunar. Um
þetta leyti fer hann líka að safna upplýsingum um verslunarhætti
á íslandi fyrr og síðar með skipulegum hætti. Hann liggur í göml-
um skjölum í Ríkisskjalasafninu í Kaupmannahöfn og biður vini
sína á íslandi að senda sér gögn. Unt skeið hafði hann mikinn
áhuga á að skrifa hagsögu Islands. Hann segir í bréfi til vinar síns
sumarið 1842:
„Ég hefi í hyggju, ef ég get, að skrifa Nationalpconomie
[þjóðhagfræðij handa fslendingum og skrifa núna Þor-
steini [J. Kúld] hvort hann hafi lyst að koma henni út og
svo er ég að safna til sögu íslands, einkum verslunarsög-
unnar, en það mundi eiga lengra í land þó drottinn gæfi
mér líf og heilsu."
Aldrei varð þó úr að Jón Sigurðsson gæfi út þjóðhagfræði sem
hann nefnir reyndar þjóðbústjórnarfræði á íslensku. En svo mik-
ils var hann orðinn metinn á þessu sviði í Danmörku að hann var
orðaður sem eftirmaður Berspes sent forstöðumaður Hagstofu
Danmerkur er Bergspe andaðist árið 1854. Framganga Jóns í
sjálfstæðisbaráttunni mun helst hafa komið í veg fyrir þau áform.
Samhliða rannsóknum sínum um verslun, hagi og sögu Islands
sökkti Jón Sigurðsson sér ofan í fjármálasögu Islands sem varð
svo grundvöllur að fjárhagskröfum alþingis á hendur Dönum. Þar
skapaði hann sér og hreyfingu sinni vígstöðu í sjálfstæðisbarátt-
unni sem Danir áttu vegna ókunnugleika í erfiðleikum með að
hrekja.
Eftir að alþingi var endurreist 1845 voru að frumkvæði Jóns
Sigurðssonar hvað eftir annað fluttar tillögur um verslunarfrelsi
á íslandi. Þetta var mjög einkennileg barátta því að ráðantenn í
Danmörku aðhylltust sjálfir frjálsa verslun en voru þó hikandi að
opna ísland og ýmsir valdsmenn reyndu að þæfa ntálið, meðal
annars á grundvelli þess að fyrst þyrftu að fara fram rannsóknir á
málinu og síðan þyrfti að veita kaupmönnunt margra ára umþótt-
unartíma áður en verslunin yrði gefin lrjáls. En nú var einungis
orðið tímaspursmál hvenær svo yrði. A árununi 1853 og 1854 var
verslunarfrelsi til umræðu á danska þinginu og ntun Jón Sigurðs-
son hafa beitt áhrifum sínum á einstaka þingmenn bak við tjöld-
in enda var hann nákunnugur þeim mörgum og sumir voru garnl-
ir skólabræður hans. Einveldið var nú úr sögunni með samþykkt
grundvallarlaganna 1849. Jón Sigurðsson var einmitt einn af
þingmönnunum sem hafði setið grundvallarlagaþingið og hafði
þá haft daglegt samneyti við danska þingmenn heilan vetur. Var
frumvarp um verslunarfrelsi fyrir ísland að lokunt samþykkt og
gekk í gildi árið 1855. Með því var verslun á Islandi gefin frjáls
þegnum allra þjóða. Þetta var fyrsti stóri áfanginn í sjálfstæðis-
baráttu Islendinga og var hann ekki síst að þakka hagfræðingnum
Jóni Sigurðssyni.
20