Frjáls verslun - 01.12.1954, Blaðsíða 5

en verið hefur. I‘að þarf mikið og sameiginlegt
átak allra friðelskandi þjóða, — en allar þjóðir
eru raunar frið'elskandi, þótt annað vilji stund-
um verða ofan á um leiðtogana. Það þarf sem
sagt mikið og sameiginlegt átak til að girða fyrir
voða, sem er jafnvís og morgundagurinn, verði
ekki í tæka tíð fundin viðunanlegri lausn en sú,
sem þegar hefur verið ger, eða er í gerð, — að'
sjálfsögðu aðeins til bráðabirgða. Það hlýtur
hver heilvita maður að sjá í hendi sér.
Sé gengið út frá menningarlegum afköstum
þýzku þjóðarinnar, mæla þau eindregið með
því, að hún ætti ekki að þurfa að bregðast á
örlagastund. A sviði skáldskapar og tónlistar eru
andlegu afrekin nær einstæð, enda þakkar mann-
kynið þau daglega og stundlega í hljómsölum og
á öllum öldulengdum útvarpskerfis veraldar, —
raunar oft án þess að vita um annað en unað
sinn. Væri þó vel við eigandi, að' göfugri nautn
fylgdi 'þótt ekki væri nema stöku sinnum ofur-
lítill hlýhugur til gjafarans, þjóoar, er ratað hef-
ur — og því miður einnig hrinnt öðrum — í
fleiri raunir en eðlilegt virðist, sjálfratað, munu
margir segja, en sjálfratað er sjaldan nema hálf-
ratað: — raunir svo nýafstaðnar, að þær grúfa
enn geigvænlega yfir sjálfum þeim og öllum oss.
Vér skulum vona: til varnaðar. Síðgleymdar
raunir, nema ef vera skyldi af því að mannkyn-
ið á nú aðeins um tvær leiðir að velja: leiðina
til sigurs — eða leiðina til endanlegs falls og
tortímingar. Hvorug sú leið verður farin án sam-
fylgdar, samábyrgð'ar og — ef illa skyldi til tak-
ast enn einu sinni — samsektar þeirrar þjóðar,
er byggir magni þrungin miðdepil álfu vorrar
og sem vér hljótum að setja traust vort til, og
ættum að geta gert það út frá þeim forsendum,
að liún i listum og speki ómótmælanlega liefur
snúið einn snarastan þátt þeirrar menningar, sem
ennþá ber ægishjálm yfir sólnærðum linetti vor-
um, menningar, sem er oss jafngild Ijósi og lífs-
anda. En hrasanir fornar og nýar er þýzka þjóð-
in ekki ein um. Hið góða, sem ég vil, geri ég
ekki, en hið illa, sem ég vil ekki, það geri ég, er
gamalt orð' byggt á ævafornri reynslu.
Einhver albezta sagan, sem færð hefur verið
í letur, er Micliael Kohlhaas eftir þýzka skáldið
Heinrich von Kleist. Þeirri sögu var snarað á ís-
lenzka tungu á styrjaldarárunum undir heitinu
Miklcjáll frá Kolbeinsbní, — þýðanda þótti hún
dagskráratriði fullkomlega á borð við hernaðar-
fréttir og á ýmsan hátt girnileg til fróðleiks og
Forn kastali við' JRín.
glöggvunar. Þetta er fremur stutt saga, efninu
samanþjappað, hún minnir á fljót í hroða með
jakaburð'i. Það er í raun réttri mannkynssaga.
Segir hún þó aðeins frá æviferli og grimmdarör-
lögum einstaklings, heiðarlegs hrossaprangara,
sem borinn er óvænt lognum sökum og harðrétti
beittur, en veit ekki á sig né vill vita hvorki
vömm né víti, snýst því til varnar af alefli. Hon-
um er vorkunn og meira en það. Samt er það
vörn, í sjálfu sér réttmæt, sem leiðir hann til
sektar, síðan æ ofan í æ aukinnar sektar, þang-
að til hann endar dauðadæmdur, sæmdur aðals-
tign að verðleikum á aftökustað, en verður að
láta. höfuð sitt eigi að síður fyrir sverði rétt-
lætisins. Þetta er átakanleg saga og ætti að vera
árlegur skyldulestur hverjum þeim, er fer með
völd. En hver sá, sem er eða telur sig valdi eða
misrétti beittan, hefði áreiðanlega gott af að
miða viðbrögð sín við reynslu og örlög höfuð-
persónunnar. — Þess má geta, að höfundur sög-
unnar framdi sjálfsmorð. En sjálfsmorð er engin
lausn á vandamálum einstaklings eða. þjóða, og
mætti þó svo fara, að sú yrð'i útkoman í heimi
liér ef andvaraleysi, þröngsýni og afneitun göfgi
sálarinnar og' guðdómseðlis verður ofan á.
Framtíð vor allra, framtíð mannkynsins gæti
vel oltið á því, 'hvort Þjóðverjar í tæka tíð átta
sig á 'þeirri ógnarábyrgð, er á þeim hvílir sem
Ríkinu í miðið; en það eru þeir, hvort heldur
þeim sjálfum og oss hinum líkar það' betur eða
verr. Átta sig á hlutverki sínu sem þjóð meðal
þjóða, ásækin til góðs eins, óáleitin til vandræða,
fús til ekki aðeins að lesa og dýrka heldur og
læra af skáldinu góða, er reit aðalaðvörunina
gegn efnishyggjunni góðri stund áður en lýsa
tók svo um munaði af öld tækni og hnefaréttar
í algleymingi, skáldritið' um dr. Fást, sem þýðir
hnefi. Sorgarsönginn um hnefann lærða, reiðu-
FR.TÁI.S VEKZLUN
105