Frjáls verslun - 01.08.1955, Blaðsíða 24

Björn Ólafsson:
4
Minni Reykjavíkur
Eftirfarandi ræða var flutt í Ríkisútvarpinu 1. apríl
s.l. í tilefni af 100 óra afmæli verzlunarfrelsisins
Ekki vegna þess, að ég hef lifað hér og starfað
frá barnæsku. Ekki vegna þess, að ég telji mig
hafa átt mi'kinn þátt í þeirri uppbyggingu, sem
hér hefur orð'ið á hálfri öld. Heldur vegna þess,
að ég hef í 50 ár horft á þennan bæ breytast og
vaxa, frá ári til árs, frá einum áratug til annars,
— séð hann breytast úr lágreistu, frumstæðu
sjávarþorpi með torfbæjum og moldargötum —
í borg, sem í hlutfalli við fólksfjölda á engan
sinn líka í Norðurálfu.
Slíkt hið sama munu margir geta sagt, sem
hér hafa lifað, verið áhorfendur og þátttakendur
í æfintýrinu, er hér hefur gerzt á einum manns-
aldri. Við höfum mótast í deiglunni. Við' erum
orðin hluti af bænum og hann af okkur. Hans
vegur er orðið okkar gengi. Okkar þörf er orðin
hans vandi. Hans sómi er okkar æra.
En sá er munurinn á honum og okkur, að
þroski hans rís með ánmum meðan okkar fellur.
Hans skeið er að hefjast, þegar okkar er runnið’
á enda. En aldrei mun Reykjavík aftur skipta
um svip á svo æfintýralegan hátt og hún hefur
gert um ævidaga þeirra, sem slitu barnaskónum
hér í byrjun aldarinnaar.
Reykjavík stendur öðrum fæti í fornöldinni
en hinum í nútíðinni. Eg hvgg, að engin önnur
höfuðborg muni eiga þá furðulegu sögu, að vera
byggð upp á þeim stað, er fyrsti landnámsmað’-
urinn reisti bæ sinn.
Á þessum degi horfum við aftur í tírnann og
þökkum forsjóninni fyrir atburð', sem gerðist
fyrir 100 árum, er þjóðin öðlaðist frelsi, sem hún
hafði lengi þráð — verzlunarfrelsið. Áfanginn,
sem þá náðist, verður jafnan talinn einn sá merk-
asti í hinni löngu baráttusögu þjóðarinnar gegn
kúgun og áþján.
Til þess tíma háði þjóðin vonlitla baráttu.
Það, sem skorti, var trúin á eigin mátt.
„Hve verður sú orka öreigasnauð,
sem aldrei af trú var til dáða kvödd“.
En með frelsinu fékk hún trúna og með trúnni
orkuna til að rísa úr örbirgðinni.
Aldarafmælis frjálsrar verzlunar á Islandi er
erfitt að minnast án þess að einnig sé minnzt
Reykjavíkur. Þróun frjálsrar verzlunar og vöxt-
ur höfuðborgarinnar hafa að verulegu leyti
haldizt í hendur og átt svipað þroskaskeið, sem
að mörgu leyti hefur verið frábært.
Verzlunin þurfti lengi að berjast við' erlend
áhrif og erlenda íhlutun. Reykjavík þurfti þess
ekki síður. Verzlunin varð algerlega innlend að
lokum. Reykjavík þvoði einnig af sér erlenda
svipinn og reis með festu og þjóðlegu stolti til
forystu sem höfuðstað'ur þjóðarinnar, að hætti
hins nýja tíma.
Áður hafði þjóðin átt höfuðstaði sunnanlands
og norðan, þar sem voru menntasetur hennar og
andleg leiðsaga.
Reykjavík tók við' forystunni í þeirri efna-
hagslegu viðreisn, sem hófst í byrjun aldarinn-
ar, og þeirri forystu hefur hún síðan haldið i
veraldlegum og andlegum efnum.
Þessi bær á viðkvæman streng í margra
brjósti. Ég er einn af þeim, sem finna blóðið
renna til frændseminnar, þegar hann á í hlut.
„Þar fornar súlur flutu á landi
við fjarðarsund og eyjaiband,
þeir reistu Reykjavík“.
Ég trúi því, að ekki sízt þess vegna hafi holl-
vættir landsins haldið verndarhendi yfir þess-
um stað. Gifta. hins fyrsta landnámsmanns hef-
ur vakað yfir honum — og níu öldum eftir að
Ingólfur gaf honum nafn, hófst saga. Reykja-
136
FRJÁLS VERZLUN