Frjáls verslun - 01.02.1972, Síða 39

Aætlanagerð og
Framkvæmdastofnum
ríkisins
Guðmundur Magnússon próíessor
skriíar um áœtlanagerð og tilgang
þeirra, samanburð við Norðurlönd
og Framkvœmdastoifnun ríkisins.
Grein þessi er unnin upp úr
framsöguerindi höfundwr í Hag-
frœöafélaginu, 9. des. s.l.
Ég mun fyrst ræða tilgang áœtl-
unargeröar og ýmis afbrigði áætl-
ana. Siðan hvernig aö áætlunar-
gerö er staöið á öörum Noröur-
löndum og Þá, hvaöa háttur hefur
veriö haföur á hér á landi síöan
um 1930, en öllum þessum atrið-
um eru gerð ófullnægjandi skil í
greinargerð með frumvarpinu. Að
síðustu mun ég víkja að megin-
stefnu frumvarpsins og einstpk-
um atriöum þess.
TILGANGUR ÁÆTLUNAR-
GERÐAR OG ÝMIS AF-
BRIGÐI ÁÆTLANA
Tilgangur áætlunargerðar getur
verið margvislegur, en ástæða er
til að gera greinarmun á a. m. k.
tvennu:
1. Mikilvægur tilgangur með áætl-
unargerð er oft að auðvelda
ákvarðanatöku, annað hvort til
að marka grundvallarstefnu í
einhverju máli eða til að velja
milli mismunandi kosta. Dæmi
um hið fyrra gæti verið spá
um útflutning íslendinga eða
þróun stóriðju miðað við til-
teknar forsendur. Dæmi um hið
síðara er val milli virkjunar-
staða eða tiltekinna virkjunar-
raða.
2. Annar skilningur, sem stund-
um er lagður í áætlunargerð,
er sá, að hún sé nokkurs konar
markmið, sem eigi að fylgja.
Dæmi um þetta er framleiðslu-
áætlun hjá fyrirtæki, þar sem
áætlunin myndar nokkurs kon-
ar staðal eða viðmiðunargrund-
völl. Samanburður á áætlun og
raunveruleika gerir fyrirtækinu
kleift að meta árangur starf-
seminnar og að stýra fram-
leiðslunni, ef ástæða þykir til
vegna „óeðlilegra frávika".
Annað dæmi gæti verið verk-
áætlun Orkustofnunar á því að
ljúka athugunum á vatnsorku
landsins og jarðvarma á til-
teknum fjölda ára. Hið þriðja
er framkvæmdaáætlun, sem
samræmd er við fjárlög — og
þannig mætti lengi telja.
Eins og ég mun síðar víkja að,
er þvi miður ekki gerður greinar-
munur á þessu tvennu i frum-
varpinu. Lesandinn verður að geta
sér til um merkingu orðanna, og
hafi ég botnað eitthvað í því, sem
þar stendur um áætlunargerð,
stendur þar hver merkingin um
aðra þvera.
Heyndar get ég ekki setið á
mér að geta þess þegar á þessu
stigi, að smiðir frumvarpsins hafa
alls ekki gert sér far um að skil-
greina, hvað Þeir eigi við með ýms-
um orðum, eins og áætlunargerð,
áætlun o. fl. Þetta er einkar baga-
legt, þegar um er að ræða orð,
sem notuð eru í mismunandi
merkingum, eins og orðið „áætl-
un‘‘. Þá kröfu vei'ður að gera til
laga, að þau séu skýr. Sú mál-
notkun, sem er að finna í frum-
varpinu i þessum efnum, bendir
annars vegar til, að starfsmenn
Efnahagsstofnunarinnar hafi ann-
aðhvort ekki verið beðnir að lesa
frumvarpið yfir eða þeir þá ekki
kært sig um að breyta því (að
þessu leyti), en hins vegar til
þess, að lagasmiðirnir hafi ekki
lesið þær skýrslur, sem gerðar
hafa verið af Efnahagsstofnun-
inni, með gaumgæfni. 1 þeim er
að finna skýran greinarmun á
orðunum framreikningi, áeetlun
og spá. Þannig er talað um fram-
reikning, þegar sögulegar tölur
eru færðar til gildandi verðlags,
áœtlaöar ttplur, þegar um endan-
legar tölur um fyrri þróun er að
ræða, og spá, þegar útreikningar
um framtiðina við tilteknar for-
sendur koma til greina.
Einnig má benda á, að minnzt
er á hinn margvislega skilning,
sem lagður er í orðið „áætlunar-
gerð“ í grein eftir Albert Water-
ston, aðalsérfræðing Alþjóðabank-
ans í áætlunargerð í grein 5 Fjár-
málatiðindum árið 1968, sem nán-
ar mun vitnað til síðar.
Jafnvel þótt fallizt sé á að
nota orðið áætlun um óorðna
hluti, eins og í frumvarpinu, má
færa gild rök fyrir því að gera
greinarmun á áœtlun og spá, i
þeim skiiningi, að fyrst verður að
vita þá fyrirætlan, sem síðan ligg-
ur til grundvallar spánni. Þetta
kemur t. d. fram í dæminu, sem
tekið var um útflutning. Það er
tómt mál að spá um útflutning,
ef ekki eru fyrst gerðar forsend-
ur um, hvaða hagstjórnartækjum
eigi að beita.
Nú má flokka áætlanir og/eða
spár með ýmsum hætti.
FV 2 1972
35