Frjáls verslun - 01.02.1972, Síða 49

Sambandið sjötugt
50 kaupféiög — 33 þús. félagsmenn
Samvinnuhreyfingin á ís-
landi rekur aldur sinn aftur
til síðustu áratuga nítjándu
aldar, þegar bað var liður í
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinn-
ar að ná verzluninni í eigin
hendur.
Við þessar aðstæður voru
fyrstu kaupfélögin, sem síð-
ar mynduðu Samband ís-
Ienzkra samvinnufélaga,
stofnuð.
Elzta kaupfélagið innan
Sambands ísl. samvinnufé-
laga, Kaupfélag Þingeyinga
á Húsavík, var stofnað 20.
febrúar 1882 að Þverá í
Laxárdal, og minnist það
því 90 ára afmælis síns um
þessar mundir. Nokkur önn-
ur kaupfélög eru litlu yngri:
Kf. Eyfirðinga á Akureyri
stofnað 1886, Kf. Svalbarðs-
eyrar á Svalbarðseyri og Kf.
Skagfirðinga á Sauðárkróki
stofnuð 1889, Kf. Norður
Þingeyinga á Kópaskeri
stofnað 1894, Kf. Húnvetn-
inga á Blönduósi stofnað
1895, Kf. Saurbæinga á
Skriðulandi og Kf. Stein-
grímsfjarðar á Hólmavík
stofnuð 1898, Kf. Hrútfirð-
inga á Borðeyri stofnað 1899
og Kf. Hvammsfjarðar í
Búðardal stofnað 1900, svo
að aðeins séu talin þau fé-
lög, sem stofnuð höfðu ver-
ið árið 1902.
SAMBANDSKAUPFÉLAG
ÞINGEYINGA.
Hinn 20. febrúar 1902, á
20 ára afmælisdegi Kf. Þing-
eyinga. komu svo saman að
Yztafelli í Köldukinn full-
trúar frá þingeyzku kaup-
félögunum þremur: Kf.
Þingeyinga, Kf. Norður-
Þingeyinga og Kf. Sval-
barðseyrar, þar sem þau
stofnuðu með sér samtök,
sem hlutu heitið „Sam-
bandskaupfélag Þingey-
inga“. Aðildarfélögunum
fjölgaði fljótlega, og árið
1906 var nafni samtakanna
breytt í „Sambandskaupfé-
lag íslands“. Árið 1910 var
svo nafninu enn breytt, í
„Samband íslenzkra sam-
vinnufélaga", sem samtökin
hafa borið síðan.
í byrjun var starfsemi
samtakanna fyrst og fremst
miðuð við það að efla sam-
starf aðildarfélaganna, eink-
um á sviði fræðslu- og fé-
lagsmála, þó að þeim væri
einnig ætlað að taka að sér
verkefni á sviði verzlunar.
Arið 1907 hóf svo göngu
sína „Tímarit fyrir kaup-
fjelög og samvinnufjelög“,
sem hefur komið út sam-
fellt síðan og frá árinu 1925
undir nafninu ,,Samvinnan“.
SKRIFSTOFUR HEIMA
OG ERLENDIS.
Árið 1910 sendi Samband-
ið í fyrsta skipti fulltrúa
utan til að annast kjötsölu,
og 1915 stofnaði það eigin
skrifstofu í Kaupmanna-
höfn. Það var fyrsta skrif-
stofan, sem Sambandið opn-
aði. þar sem stjórnarmenn
höfðu til þessa sjálfir ann-
azt viðskipti þess, en eftir
þetta jukust verzlunarum-
svif þess verulega. Árið
1916 opnaði það skrifstofu
á Akureyri, og árið eftir,
1917, var hún flutt til
Reykjavíkur. Þar hóf Sam-
vinnuskólinn síðan starfsemi
sína 1918. Árið 1919 var síð-
an gerð skipulagsbreyting á
starfsemi Sambandsins, er
stofnaðar voru sérstakar út-
flutnings- og innflutnings-
deildir. Það ár voru Sam-
bandsfélögin orðin 24 tals-
ins.
UPPBYGGING.
EFTIRSTRÍÐSÁRANNA.
Á kreppuárunum átti Sam
bandið við verulega erfið-
leika að stríða. Samstaða
félganna fleytti þeim og
samtökum þeirra þó yfir
erfiðustu árin, og eftir síð-
ari heimsstyrjöldina hófst
mikil alhliða uppbygging
hjá Sambandinu. Af hinu
mikilvægasta má nefna upp-
haf skiparekstrar með kaup-
um á ms. Hvassafelli, stofn-
un Samvinnutrygginga og
Olíufélagsins hf., sem allt
varð á árinu 1946. Þá var
og mikið unnið að eflingu
iðnaðar Sambandsins á þess-
um árum.
FÉLAGSMENN
33 ÞÚSUND.
í dag eru Sambandsfélög-
in 50 að tölu með samtals
meira en 33 þúsund félags-
menn, og eru þau dreifð
víðs vegar um landið. Meg-
ineinkenni flestra þessara
félaga er það, að þau gegna
tvöföldu hlutverki, þ.e. ann-
ast jöfnum höndum sölu á
afurðum félagsmanna sinna
og innkaup á nauðsynjavör-
um fyrir þá. Þannig annast
þau m.a. smásöluverzlun,
sölu á landbúnaðartækjum
og fóðurvörum, slátrun og
sölu á landbúnaðarafurðum,
og mörg þeirra fást einnig
við útgerð og rekstur frysti-
húsa, ýmist beint eða sem
aðilar að fyrirtækjum, sem
stofnuð hafa verið til að
annast slíkan rekstur.
Eigi að síður eru nokkur
þeirra hrein neytendakaup-
félög, einkum þó á þéttbýl-
issvæðunum suðvestanlands.
Stærst þeirra er Kaupfélag
Reykjavíkur og nágrennis,
KRON, sem hefur um 9 þús-
und félagsmenn og rekur
14 verzlanir. Kaupfélagið
með hæsta ársveltu, rúmar
2200 milljónir kr. 1971 er
hins vegar Kaupfélag Ey-
firðinga á Akureyri, KEA,
sem m.a. á verulegan þátt í
iðnrekstri samvinnumanna
þar.
FV 2 1972
45