Frjáls verslun - 01.01.1976, Blaðsíða 28

Snorri Páll: Hér á landi er
neyzla sykurs mjög mikil miij
að við það sem víða er ann-
ars staðar, og hefur því raun-
ar verið haldið fram, að við
værum mesta sykurneyzlu-
þjóð heims. Sykurneyzla hef-
ur þó minnkað aðeins síðustu
5 árin og var 140 gr. á hvert
mannsbarn á dag, en er nú
komin, eftir skýrslum að
dæma, niður í 110 gr á dag.
Offita er algeng hér á landi,
rannsóknir Hjartaverndar hafa
m. a. leitt það í ljós. Það staf-
ar að sjálfsögðu af of mikilli
neyzlu hitaeininga samfara
kyrrsetum. íslendingar neyta
einnig mikils af mettaðri fitu
og kólesteróls, og eins og
flestar aðrar vestrænar þjóðir,
einnig mikils af fæðutegund-
um sem innihalda lítið gróf-
meti eins og áður er sagt.
Miðað við aðrar velmegunar-
þjóðir eru matarvenjur íslend-
inga líklega svipaðar, þó er
talið að leiðbeiningar og á-
róður um mataræði hafi þegar
haft nokkur áhrif í löndum
eins og Bandaríkjunum og
Svíþjóð, og þar sé nú neytt
minna sykurs og mettaðrar
fitu og kólesteróls en áður var.
í Bandaríkjunum er talið, að
það kunni að eiga þátt í lækk-
un dánartíðni af völdum
kransæðasjúkdóma, sem átt
hefur sér stað síðustu fimm .ár-
in þar í landi. Mataræði fá-
tækra, vanþróaðra þjóða er
að sjálfsögðu með allt öðrum
hætti en meðal velmegunar-
þjóðanna og einkennist af
fáum hitaeiningum, lítilli
mettaðri fitu, litlu kólesteróli
og minni eggjahvítu. Meðal
margra þjóða er blóðfitugildi
miklu lægra en meðal hinna
vestrænu velmegunarþjóða og
æðakölkun og kransæðasjúk-
dómar næstum óþekkt fyrir-
bæri.
F.V.: Hver eru áhrif tóbaks
og áfengis í þessu sambandi?
Við hvaða mörk er neyzlan
orðin líkleg til að valda skaða
í æðakerfi eða á hjarta?
Snorri Páll: Reykingar eru
taldar meðal aðaláhættuþátta
í sambandi við æðakölkun og
kransæðasjúkdóma. Vindlinga-
reykingar eru taldar hættuleg-
astar en vindla- og pípureyk-
ingar einnig ef þær eru í
miklum mæli. Hættan virðist
standa í beinu hlutfalli við
það magn sem reykt er, hætt-
an á æðaskemmdum þar á
meðal kransæðakölkun er tal-
in vera mikil þegar reykt er
meira en 20 vindlingar á dag.
Rannsókn, sem gerð var í
Bandaríkjunum sýndi að mað-
ur sem reykti meira en einn
pakka af vindlingum á dag
hafði þrisvar sinnum meiri lík-
ur til að fá kransæðasjúkdóm
en sá sem ekkert reykti. Ekki
er vitað með vissu á hvern
hátt vindlingareykingar verka
á slagæðarnar. Vera má að
nikótínið sjálft hafi bein á-
hrif á æðaveggina en einnig
er vitað að vindlingareykingar
örva myndun á hormónum frá
nýrnahettum svokölluðum ka-
tekólaminum, sem geta
skemmt æðar og hjarta, séu
þessi efni í mjög miklum mæli
í blóðinu. Við miklar vind-
lingareykingar myndast einn-
ig kolsýringur í blóðinu og
hefur verið sýnt fram á að
þetta efni skemmir æðaveggi.
Auk þess valda vindlingareyk-
ingar blóðþrýstingshækkun og
auknum hjartslætti.
Sitthvað er vitað um áhrif
alkóhóls á hjarta og æðakerfi.
Svo virðist sem hjarta og æð-
ar þoli betur alkóhól en sum
önnur líffæri líkamans svo sem
lifrin. Þó er talið að langvar-
andi alkóhólneyzla valdi stund-
um skemmdum á hjartavöðvan-
um sjálfum sem leiðir til alvar-
legrar hjartabilunar sé alkóhól-
neyzlu haldið áfram. Mikil
alkóhólneyzla veiklar hjarta-
vöðvann og dregur þar með
úr afköstum hjartans. Sé hjart-
að sjúkt fyrir svo sem eftir
kransæðastíflu, lokugalla, há-
þrýsting eða aðra sjúkdóma
þá getur alkóhólneyzla valdið
alvarlegri hjartabilun og er
ekki fátítt að sjá þess dæmi.
Alkóhólneyzla virðist ekki
hafa í för með sér aukna tíðni
æðakölkunar nema saman fari
miklar reykingar eða ofneyzla
óheppilegra fæðutegunda. Ein-
mitt þetta vill oft fara sam-
an þegar alkóhóls er neytt.
F.V.: Hvernig getur Iangvar-
andi álag og streita lcitt til
áfalla af þessu tagi og á hvað
löngum tíma gerist slíkt? Er
hægt að gefa mönnum einhver
ráð um Iengd daglegs hvíldar-
tíma eða hvernig heppilegast
sé að haga orlofstíma? Á að
skipta honum? Er æskilegt að
breyta oft rnn umhverfi? Er
vikufrí fjórum sinnum á ári
æskilegra en 4 vikur sam-
fleytt til hvíldar og hressing-
ar?
Snorri Páll: Streita er frem-
ur illa skilgreint hugtak, en
það er ástand, sem stafar af
óhóflega miklu andlegu álagi,
sem oft fylgir asa og lífsgæða-
kapphlaupi nútíma velmegun-
arþjóðfélaga, samfara of lít-
illi líkamlegri áreynslu. Streit-
an hefur með tímanum skað-
leg áhrif á líkamsstarfsem-
ina. Hún veldur auknu hor-
mónaflæði frá nýrnahettum,
svo kölluð katekólamín, sem
er blanda af adrenalíni og
noradrenalíni. Mikið magn af
þessum efnum er skaðlegt fyr-
ir æðar og hjarta og býður
heim sjúkdómum í þessum líf-
færum. Auk þess veldur streit-
an gjarnan of háum blóðþrýst-
ingi og hröðum hjartslætti,
einnig aukinni blóðfitu. Mjög
er mismunandi hvað menn
þola streitu vel. Streitan er
hættulegri, ef menn hafa
aðra hættuþætti til viðbótar,
t. d. reykja mjög mikið, hafa
of háan blóðþrýsting, aukna
blóðfitu og þar fram eftir göt-
unum. Engar áreiðanlegar
rannsóknir liggja fyrir um
tímalengd sem þarf til þess
að streitan valdi æða- og
hjartasjúkdómum. Hæfileg
hvíld dregur úr streitu. Það
er almenn reynsla að langar
samfelldar lotur eru lýjandi
og talið er að auka megi af-
köst vinnu með stuttum hvíld-
arhléum. Þegar um langan
vinnudag er að ræða virðist
góð hvíld og afslöppun á
miðjum degi auka mjög vinnu-
þrek og vellíðan. Lítið virðist
liggja fyrir af rannsóknum um
skiptingu hvíldartíma, t. d. í
sambandi við sumarleyfi og er
þá helzt að vitna til reynslu
manna. Er menn taka sér sum-
28
FV 1 1976