Frjáls verslun - 01.11.1979, Síða 45

má heldur gleyma því að áunninn fróðleikur hvers
manns getur stundum orðið þess eðlis, þegar hann
blandast frétt, að einhver vilji spyrja um heimild, sem
þá liggur ekki á lausu frá fréttamanni.
Boð og bönn í fréttareglum
j reglum um fréttir Ríkisútvarpsins er fjallað um
þessi mál ísmáatriðum. Þar erfjallað um hlutdrægni,
varað við auglýsingum í fréttum, afmörkun frétta-
skýringa, og fjallað um fyrrnefnt atriði um heimildir.
Þá segir að Ríkisútvarpið flytji ekki „tilgátur eða
ágiskanir um atburði eða staðreyndir, nema haft sé
eftir öðrum og þyki hafa sérstakt fréttagildi".
Bannað er að taka upp á segulband eða filmu um-
mæli manna, nema þeim hafi verið kunnugt um upp-
tökuna. Þá skal mönnum gert Ijóst að nauðsynlegt
kunni að verða að stytta viðtalið. Hér er komið að
mjög viðkvæmu atriði. Vegna eðlis útvarps er það
mjög fátítt, að viðtöl séu svo skemmtileg eða fræðandi
að réttlætanlegt sé að þau standi í 7 tiM2 mínútur. í
flestum tilvikum fallast menn á það og fela það
fréttamanni. Aðrir fá að vera viðstaddir, en reynslan
hefur sýnt að þá styttast viðtöl lítið. Flestir elska eigin
rödd og finnst ekkert mega missa sig. Menn átta sig
ekki á því að þriggja mínútna viðtal er miklu áhrifa-
meira en tíu mfnútna viðtal.
Stjórnmálamenn eru sérstaklega viðkvæmir í þessu
efni. Helst er að sjá aö margir þeirra sitji heima með
skeiðklukku og fylgist með hvort menn úr öðrum
flokkum fá að tala einhverjum sekúndum lengur.
Það er ekki vandalaust verk að stytta viðtöl, án þess
að skekkja málflutning manna, en þó oftast tiltölulega
auðgert. Ég er sannfærður um að fréttamenn gera sitt
besta til að svo megi verða, en vafalaust getur öllum
orðið fótaskortur, ekki síst með tilliti til þess, að slíkt
verður að gerast á skömmum tíma. Raunar er það svo
að flestir taka ekki eftir að viðtöl hafa verið stytt, ef vel
tekst til. Þá ber ekki að gleyma þeirri miklu'þjónustu,
sem fréttamenn og tæknimenn útvarps veita
mönnum, með því að lagfæra málfar og framsetn-
ingu. Það er oft tímafrekt.
Um „jafnan tíma“
stjórnmálaflokka
j fréttareglum er fjallaö um skyldur fréttastofu til að
skýra ekki aöeins frá gerðum og ákvörðunum ríkis-
stjórna og sveitarstjórna, heldur einnig minnihluta.
Oft veröur útkoma úr því einkennileg. Áratugum
saman var t.d. Sjálfstæðisflokkurinn einn um að túlka
stefnu borgarstjórnar en þrír flokkar fengu jafnan
tíma til aö gagnrýna hana. Nú hefur þetta snúist við og
þrír flokkar styðja stefnu borgarstjórnar og einn
gagnrýnir, og hefur aö jafnaöi til þess jafn langan tíma
hverjum hinna. Hvorugt er í jafnvægi, en mér er ekki
kunnugt um að aðrar betri leiðir hafi verið fundnar
erlendis. Að vísu hefur verið vikið frá reglunni um
jafnan tíma flokka í Alþingiskosningum og virðist orka
mjög tvímælis, nema að fundin sé einhver alveg ný
regla, sem gildir fyrir alla. Ef nota á stærð flokka sem
mælikvarða í einhverjum tilvikum, virðist eðlilegt aö
það ætti að vera í öllum tilvikum.
Þá segir: ,,Ríkisútvarpið flytur ekki frásagnir af
þingmálafundum, stjórnmálafundum, opnum eða
lokuðum flokksfundum, eða ráðstefnum, aðal-
fundum, fundum stéttarfélaga eða annarra samtaka
og félaga, nema fréttastofa telji þær til almennra tíð-
inda“. Túlkun þessarar greinar hefur á undanförnum
árum verið túlkuð sífellt rýmra, enda oft um almenn
tíðindi að ræða á slíkum samkomum.
Ályktanir
streyma inn
Grein sem mörgum er illa við hljóðar þannig:
,,Ríkisútvarpið birtir að jafnaði ekki ályktanir eða
áskoranir á þing, ríkisstjórn, sveitarstjórnir eða aðra
aðila, nema þær hafi sérstakt fréttagildi". Oft er það
þannig að ályktanir streyma til fréttastofunnar, svo
margar, að annað yrði ekki í fréttum, ef allar yrðu
fluttar, eða frá þeim sagt. Oft er erfitt að fá menn til að
skilja hvers vegna málefni þeirra hafa ekki „sérstakt
fréttagildi", þarsem þau eru þeim svo hugstæð. Þóað
aðgangur íslendinga að fjölmiölum sé greiðari en
gerist með öðrum og stærri þjóðum, hljóta honum að
vera einhver takmörk sett. Manni virðist stundum að
fólk telji það eiga að koma í staðinn fyrir eðlilega
samninga um deilumál, að ,,kynna þau í fjölmiðlum",
eins og það er gjarnan kallað.
Um sakamál skal fjalla eftir fréttagildi, en sérstak-
lega takið fram að samráð skuli haft við viðeigandi
embætti í dómsmálakerfinu, sem gjarnan verður til
þess að ekki er frá málinu sagt. Bannað er að birta
nöfn sakborninga, nema með leyfi yfirvalda.
Um uppþot og róstur skal ,,að jafnaði" leita upp-
lýsinga lögreglu en heimilt að styðjast við frásagnir
„greinargóðra sjónarvotta". Dóma má birta, í heilu
lagi eða útdrætti.
Eitt af viðkvæmum málum er birting frétta af slys-
förum. Þess er skemmst að minnast að ekki voru
birtar í útvarpinu fréttir af flugslysinu í Sri Lanka fyrr
en um hádegi. Útvarpinu var legið á hálsi fyrir þett^,
þar sem sögusagnir gengu um allan bæ, margar fjarri
sanni. í 14. grein fréttareglna segir: „Fréttir af slys-
förum skulu ekki fluttar fyrr en ætla má, að nánustu
vandamenn þess eða þeirra, sem fyrir slysum hafa
orðið, viti um atburðinn. Ekki er þó skylt að bíða með
birtingu lengur en sólarhring". í þessu efni erfarið að
óskum aðstandenda og náist ekki til þeirra er fylgt
ýtrustu varúðar.
Þá eru um það reglur aö ekki skal geta afmælis fyrr
en um sjötugt, starfsafmælis 25 ára og hjúskaparaf-
mælis 50 ára. Félags eða stofnunar má geta tíu ára.
Nokkur fleiri almenn ákvæði eru í fréttareglum, sem
ástæðulaust er að rekja. Auk þess hafa skapast
hefðir, sem fylgt er i afgreiðslu einstakra mála, svo
sem það að geta listsýningar aðeins einu sinni og
fleira þess háttar.
45