Frjáls verslun - 01.08.1980, Síða 43

ur til skipta og verður þá að verð-
meta eða bjóða upp þann eignar-
hluta, þar sem ekki er unnt að
krefjast sölu á öllu fyrirtækinu. í
sameignarfélögum kann réttur
annarra eigenda að standa því í
vegi að eignarhluti eins þeirra sé
seldur á uppboði. En í hlutafélög-
um t. d. virðist sú flókna staða geta
komið upp, að tvær meginreglur
rekist saman, þ. e. annars vegar sú
regla að annað hjóna geti krafist
þess að verðmæti hlutabréfaeign-
ar sé staðreynt með sölu á upp-
boði og hins vegar sú regla, að
annað hjóna geti krafizt útlagning-
ar sömu hlutabréfaeignar eftir
mati. Er ekki kunnugt um að skor-
ið hafi verið úr um hvor reglan vegi
þyngra ef í odda skerst varðandi
þetta.
Skuldahliðin.
Að því er skuldir varðar, ber að
kanna skuldir hvors hjóna um sig
sjálfstætt og skal síðan sem fyrr
segir úthluta hvoru hjónanna svo
miklu af hjúskapareign sinni að
það nægi til greiðslu skuldbind-
inga þeirra, sem á því hvíldu þegar
skilnaður fór fram, þar á meðal til
greiðslu hluta þess af sameigin-
legum skuldbindingum hjónanna,
hafi sérstakir fjármunir eigi verið
teknirtil greiðslu þeirra. Ef bú sæt-
ir opinberri skiptameðferð og ann-
að hjóna rengir kröfu sem hitt telur
skuld, sker skiptaréttur úr. í einum
dómi Hæstaréttar var ekki talið að
taka bæri til greina kröfur hluta-
félags í bú hjóna sem fjárskipti
stóðu yfir hjá vegna skilnaðar, en
maðurinn átti næstum öll hlutabréf
í félaginu og hafði notað það sem
einkafyrirtæki til að framfæra sig
og fjölskyldu sína og blandaö
saman persónulegum fjárreiðum
sínum og fjárreiðum félagsins að
því er sagði í dómi Hæstaréttar.
Hins vegar var talið að taka bæri til
greina kröfur hlutafélagsins um að
fá endurgreiddar ýmsar greiðslur
sem hlutafélagið hafði innt af
hendi vegna hjónanna eftir þann
tíma sem þau höfðu samið um að
miða búskiptin við. (Sjá dóm
Hæstaréttar 28. júní 1955). Eftirað
tekið hefur verið frá af hjúskapar-
eign hvors hjóna um sig til
greiðslu skulda er aðalreglan síð-
an sú, að afgangur af hjúskapar-
eign hvors um sig skiptist jafnt á
milli hjónanna.
Deilt um útlagningu á
hlutabréfum.
Þegar úthlutun hefst, geta risið
spurningar um hver geti krafist
hvers. Skv. skiptalögunum er það
meginregla, að verði hjón ekki
ásátt um hvernig úthluta skuli, þá
gangi sá fyrir er fært hefur inn í
búið þann hlut sem ágreiningur er
um, en ella ræður hlutkesti. Tekur
þetta vafalaust bæði til eigna, sem
hvort hjóna um sig átti og flutti í
búið við hjúskaparstofnun og til
eigna sem maki hefur síðar eign-
ast og eru hjúskapareign hans. í
einu máli var deilt um útlagningu á
hlutabréfum í hlutafélagi sem
stofnað hafði verið eftir að máls-
aðilar gengu í hjónaband. Hlutafé
var kr. 10.000 og var M skráður
eigandi hluta í félaginu að fjárhæð
kr. 9.600 en K skráð eigandi hlutar
að fjárhæð kr. 100. Við fjárskipti
kröfðust bæði hjónin þess að
hlutabéf að fjárhæð kr. 9.700 yrðu
lögð sér út fyrir nafnverð upp í
búshelming. Hæstiréttur taldi að
hlutabréf hvors aðila væru hjú-
skapareign hans og að hvor fyrir
sig ætti rétt á að fá lögð út sín
hlutabréf í félaginu (sjá dóm
Hæstaréttar 19. nóvember 1951).
Eldri lagaákvæði voru skýrð þann-
ig af Hæstarétti að réttur þess
hjóna sem flutt hefði hlut í búið til
að heimta hann lagðan sér út eftir
virðingu, takmarkaðist við það að
verðmæti hlutar færi ekki fram úr
eignarhluta þess úr búrinu. M. ö.
o., að atvinnurekandi ætti t. d. ekki
rétt á að fá sér lagðan út eignarhlut
sinn í fyrirtæki við skilnað, væri
eignarhlutinn hjúskapareign, ef
verðmæti hans væri meira en
eignarhluti atvinnurekandans í búi
hjónana. Á þessu var gerð breyting
með 59. gr. laga nr. 60/1972 um
stofnun og slit hjúskapar því þar
segir nú:
„Unnt er að leggja maka muni út
eftirvirðingu, þótt verðmæti þeirra
fari fram úr búshluta hans. Sá, er
útlagningu fær, verður að greiða
hinu þá fjárhæð, sem fram yfir er
rétta tiltölu. Skiptaréttur getur
ákveðið þegar sérstaklega stend-
ur á, að fjárhæð þessi sé greidd
með afborgunum um tiltekinn
tíma gegn tryggingu, erskiptarétt-
ur áskilur, og með þeim vaxtakjör-
um, er hann tiltekur".
Og skv. 59. gr. laga nr. 20/1923
um réttindi og skyldurhjóna, getur
hvort hjóna sem er „krafist þess að
fá hlut sinn í hjúskapareignum
greiddan eftir virðingu í lausafé
því, sem því er nauðsynlegt til þess
að geta haldið áfram atvinnu
sinni“. Þetta ákvæði heimiiar
maka að krefjast lausafjármuna,
sem kunna að vera hjúskapar-
eign hins, ef þeir eru því nauð-
synlegir til þess að geta haidið
áfram atvinnu. Er þetta frávik frá
aðalreglunni að því leyti að útlagn-
ingaréttur er ekki eingöngu bund-
inn við muni sem maki á að hjú-
skapareign.
Frávik frá helminga-
skiptareglu
Loks skal þess getið, að í 57. gr.
laga nr. 60/1972 er að finna ný-
mæli, sem heimilar að vikið sé frá
helmingaskiptareglunni í vissum
tilfellum, þótt séreign sé ekki til að
dreifa. Segir þar að stafi eigur bús,
sem skipta á vegna skilnaðar eða
úrskurðar um slit á fjárfélagi að
mestu frá öðru hjóna, sé heimilt að
kveða svo á samkvæmt kröfu þess
hjóna, að búi skuli skipta skv.
meginreglum 27. gr. sömu laga að
nokkru leyti eða öllu (27. gr. fjallar
um fjárskipti vegna ógildingar hjú-
skapar og felur í sér að hvort hjóna
tekur að óskiptu þau verðmæti
sem það flutti í búið eða hefur síð-
ar eignast) enda teljist helminga-
skipti á þessum verðmætum ber-
sýnilega ósanngjörn einkum
vegna þess að hjúskapur hafi stað-
ið skamma stund og hafi ekki leitt
til verulegrar fjárhagslegrar sam-
stöðu.
Lítil sem engin reynsla mun á
það komin í hvaða mæli og þá
hvernig þessari lagagrein verði
beitt, því hún inniheldur teygjan-
legan fyrirvara. En á hana gæti m.
a. reynt við fjárskipti vegna skiln-
aðar þegar annar aðilinn er t. d.
stöndugur athafnamaður, en hinn
eignalítill og skilnaðar hefur verið
leitað fljótlega eftir að víma fyrstu
sælustunda í hjúskap bráði af.
47