Helgarpósturinn - 26.01.1995, Blaðsíða 10

10
MORGUNPÓSTURINN SKOÐUN
FIMMTUDAGUR 26. JANÚAR 1995
Útgefandi
Ritstjórar
Fréttastjórar
Framkvæmdastjóri
Auglýsingastjóri
Miðill hf.
Páll Magnússon, ábm
Gunnar Smári Egilsson
Sigurður Már Jónsson
Styrmir Guðlaugsson
Kristinn Albertsson
Örn ísleifsson
Setning og umbrot
Filmuvinnsla og prentun
Morgunpósturinn
Prentsmiðjan Oddi hf.
Verð í lausasölu kr. 195 á mánudögum
og kr. 280 á fimmtudögum.
Áskriftarverð er kr. 1.300 á mánuði fyrir tvö blöð í viku.
Þeir sem greiða með greiðslukorti fá 100 króna afslátt.
Að vera eða vera ekki
- í Alþýðubandalaginu
Af öllum þeim kúnstugu uppákomum, sem orðið hafa í íslenskri
pólitík á síðustu misserum, er innganga Ögmundar Jónassonar inná
sviðið sú kjánalegasta. Undir formerkjum einhvers óskilgreinds
hóps „óháðs félagshyggjufólks“ fór Ögmundur í framboð fyrir Al-
þýðubandalagið með þeirri yfirlýsingu, að hann væri alls ekki að
ganga til liðs við þetta sama Alþýðubandalag!
Það er fyrst til að taka, að tilvist þessa dularfulla hóps af „óháðu fé-
lagshyggjufólki“ virðist ekki hafa verið á vitorði nokkurs manns
nema Ögmundar, - og það orkar jafnvel tvímælis að Ögmundi sjálf-
um hafi verið kunnugt um þennan hóp fyrr en eftir að Guðrún
Helgadóttir bauð honum þriðja sætið á framboðslista Alþýðubanda-
lagsins í Reykjavík.
Það vaknar líka sú spurning hvað Ögmundi finnist eiginlega að
Alþýðubandalaginu, — af hverju gengur hann ekki bara vafninga-
laust í flokkinn? Er eitthvað í stefnuskrá Alþýðubandalagsins, sem
ögmundur getur ekki sætt sig við? Ef sú er raunin, er Ögmundur þá
búinn að fá tryggingu fyrir því, að þeim stefnumálum verði ekki
haldið á lofti á meðan hann situr á þingi fyrir flokkinn, sem hann af
einhverjum ástæðum vill ekki vera í?
Eru sjónarmið Alþýðubandalagsins varðandi kjaramál opinberra
starfsmanna kannski það eina, sem Ögmundur er að ganga til liðs
við? Þá hefði raunar verið nærtækara fyrir Ögmund að styðja annan
hvorn stjórnarflokkanna, sem eru hartnær búnir að kála þjóðarsátt-
inni með því að hækka laun ríkisstarfsmanna langt umfram það sem
gerist á almennum vinnumarkaði.
Málflutningur Ögmundar er síðan kapítuli út af fýrir sig, og eins
og uppvakningur aftan úr grárri forneskju. Inntakið er í stuttu máli
þetta: Það þarf að hætta þessum eilífu tilraunum til sparnaðar í opin-
berum rekstri, auka ríkisforsjá, setja meiri peninga í heilbrigðis-,
trygginga- og menntamál, fjölga ríkisstarfsmönnum og hækka hjá
þeim launin. Og það er enginn vandi að sækja peningana, — það eru
til vellauðug fyrirtæki og einstaldingar, sem lúra á ómældu fé. „Það á
að sækja fjármagnið þangað sem það er til og færa það þangað sem
þess er þörf'.
Þetta gæti allt verið upp úr tuttugu ára gömlum Þjóðvilja, sem sá
viðbjóðslega milljónamæringa í hverju horni, — helst í líki feitra
heildsala og kaupmanna. Ögmundur þarf hins vegar að átta sig á því,
að þessi uppsuða úr Karli Marx og Hróa hetti hefur þegar verið veg-
in, allt frá Sovétríkjunum til Svíþjóðar, og léttvæg fundin. Það hafa
allir horfið frá þessari forheimskan, - - jafnt sænskir sósíaldemókrat-
ar sem kínverskir kommúnistar. Jafnvel Alþýðubandalagið á íslandi
hefur látið af þessu innantóma glamri og þar er kannski komin skýr-
ingin á því, að Ögmundur treystir sér ekki til að ganga í flokkinn.
Karl gamli Marx setti einhvern tímann fram kenningu, sem hljóð-
aði eitthvað á þessa leið: Frá öllum eftir getu til allra eftir þörfum.
Mörgum fannst þetta falleg kenning og finnst enn. Allir skynsamir
menn, nema ef vera skyldi Ögmundur, hafa hins vegar áttað sig á
þvi, að þessi fallega hugsun gengur ekki í framkvæmd. Ekki heldur
þar sem ríkið situr yfir öllum gerðum einstaklinganna.
Af innkomu ögmundar í pólitíkina geta menn þó lært, að það er
hægt að ganga í stjórnmálaflokk án þess þó að ganga í hann. Og
Ögmundur getur verið tvíræður og spurt, líkt og Jón Hreggviðs-
son: Hvenær gengur maður í stjórnmálaflokk og hvenær gengur
maður ekki í stjórnmálaflokk? Far í helvíti sem ég gekk í stjórnmála-
flokk. Og þó.
Páll Magnússon
Pösturmn
Vesturgötu 2, 101 Reykjavík,
simi 552-2211 fax 552-2311
Bein númer: Ritstjórn: 552-4666, símbréf: 552-2243 Tæknideild: 552-4888
Auglýsingadeild: 552-4888, símbréf: 552-2241 Dreifing: 552-4999
Fréttaskotið: 552-1900 Smáauglýsingar: 552-5577
Skrifstofa Morgunpóstsins er opin mánudaga til föstudaga frá 9:00 til 17:00
Dreifingar- og áskriftardeild er opin mánudaga og fimmtudaga
frá 8:00 til 19:00, aðra virka daga frá 9:00 til 17:00
Auglýsingadeild er opin mánudaga og fimmtudaga frá 9:00 til 18:00,
aðra virka daga frá 9:00 til 17:00
Smáauglýsingadeildin er opin frá 9:00 til 17:00 virka daga,
til 21:00 á þriðju- og miðvikudögum og milli 13:00 og 21:00 á sunnudögum.
Býr þingmaður hér?
Ummæli
vikunnar
Samanber mæli-
einingin hjörl
„Hjörleifur er afleitur
stjórnmálamaður þó að
hann haft ýmsa ágæta
kosti scm vísindamaður
og náttúrufræðingur.“
Albert Einarsson, allaballi
á Austfjörðum.
Hann getur þá bara sleppt
þvilað kjosa Hjörleif
„Ég erfyrir löngu búinn aðfá yfir
mig nóg afþessari pólitík Hjörleifs
Guttormssonar."
Snorri Styrkársson, annar allaballi á
Austfjörðum.
Alftaf sama hógværðin
„Ég er ágœtlega
vanur því að
hampa bikurum
og það er ekki
hœgt að segja
annað en að þetta
sé góður vani sem
ég cetla ekki að
venja mig af“
Guðjón Þórðar-
son, safnari og knattspyrnuþjálfari.
Ahrarlegra en ef þær
væru réttar?
„Það er alvörumálþegar opinberir
starfsmenn eru bornir röngum sök-
um í fölmiðlum."
Gylfi Thorlacius löggulögmaður.
Heildarsýn - það eina sem dugar
1 athyglisverðri tillögu sem SUS,
Samband ungra sjálfstæðismanna,
lét nýverið frá sér fara var stungið
upp á því að gerður væri svokallað-
ur „kynslóðareikningur“. Grunn-
urinn í hugmynd þessari er sá að
kanna hve mikið skuldsetning nú-
verandi kynslóðar muni kosta
næstu kynslóð. Hugmynd þessi
vakti athygli mína fyrir þær sakir að
hún er angi af miklu stærra máli
sem íslendingum virðist ótamt að
hugleiða, það er, víðtækri sýn á
hvers kyns vandamál og viðfangs-
efni. Sýn, sem í ítrustu útfærslu, má
kalla „heildarsýn“.
Þekktar hliðstæður
Innan verkfræðinnar er víða og
fyrir löngu farið að tala um keim-
líka hluti, til dæmis svokallaðan
„líftímareikning“ (e. Life Cycle
Costing). I þessari aðferðafræði
felst að menn láta sér ekki nægja að
reikna stofnkostnað einhverrar
fjárfestingar og ef til vill rekstrar-
kostnað við hana um nokkurra ára
bil, heldur ekkert minna en heild-
arkostnað hennar svo lengi sem
hún endist. Að auki gjarnan kostn-
aðinn við að taka til að því loknu og
skila umhverfmu óbreyttu til baka.
Engum ætti að dyljast að hér er á
ferðinni miklu raunhæfara mat en
notað hefur verið. Samt liðu margir
áratugir áður en þessi hugmynd
komst á legg og fór að njóta al-
menns fylgis. Það rökrétta og „sjálf-
sagða“ er nefnilega ekki svo sjálf-
sagt svo lengi sem það er ekki að
fmna innan þeirra múra sem hefð-
bundin hugsun afmarkar. Fyrstu
boðendur nýrrar hugsunar mega
oft þakka fýrir að hugmyndir þeirra
lendi ekki í algerri höfnun og þeir
sjálfir í félagslelgri útskúfun. Marg-
ir verða fyrir slíku. Sem betur fer þá
tekst oft að lokum að rjúfa múra
hefðanna og koma því nýja að á
eðlilegan hátt. Stundum með lang-
varandi baráttu eða nuddi. I örðum
tilvikum með skjótum landvinn-
ingum áhrifamikiila afreksmanna.
Víðtækir misbrestir
Þegar farið er ofan í kjölinn á
mikilvægum ákvörðunum kemur
ótrúlega oft í ljós að margar þeirra
hafa byggst á skammsýni og þröng-
Þungavigtin
JÓN
Erlendsson
verkfræðingur
sýni. Alls ekki þeirri heildarsýn,
sem þeir sem ekki þekkja til
ákvörðunartöku sem fer fram í lok-
uðum valdastofnunum, telja svo
sjálfgefna að annað komi í raun
ekki til greina. Fæstir hafa tækifæri
til að skyggnast bak við tjöldin þar
sem ákvarðanir eru teknar í þröng-
um hópum valdamanna. Allur
fjöldinn lifir því lengst af í þeirri
barnalegu trú að obbinn af ákvörð-
unum sérfræðinga og valdhafa sé
reistur á traustum grunni heild-
rænnar skoðunar. Hefur því sjaldn-
ast nokkra tilburði til þess að kanna
grundvöll einstakra mála og ganga
úr skugga um að svo sé í raun.
Trúir blint á brigðula forsjá
þeirra sem völdin hafa.
„Þegarfarið er ofatt í
kjölintt á mikilvœgum
ákvörðunum kemur ótrú-
lega oft í Ijós að margar
þeirra hafa byggst á
skammsýni ogþröngsýni.“
Með þessu er ekki sagt að
ákvarðanir valdamanna og áhrifa-
fólks séu upp til hópa reistar á
sandi. Svo er sent betur fer ekki.
Ekki heldur að valdamenn hafi ríka
tilhneigingu til að kasta til höndun-
um. Það gildir ennþá síður. Flest
fólk í ábyrgðarstöðum reynir sitt
besta til að vera ábyrgt og að sýna
vönduð vinnubrögð. Fúsk í
ákvörðunum er sjaldnast meðvitað
þótt slíkt komi fyrir. Sérhagsmunir
geta á hinn bóginn brenglað skyn-
semi í ákvarðanatöku valdamanna
illilega.
Vandinn er á hinn bóginn eink-
um þess eðlis að þær hefðir, siðir og
venjur eða jafnvel tískulegar hug-
myndasveiflur sem ríkja á hverjum
stað og á hverjum tíma setja mönn-
um harðsvlruð mörk.
Og það sem verra er: Spenni-
treyjur úreltra hugmyndalegra
hefða upplifa margir sem hreint og
ómengað frelsi! Það þarf því hvorki
að koma til hagsmunagæsla, fúsk
eða óhófleg fáfræði til að illa takist
til. Ofurvald hefða yfir hugsun
manna dugar ein til að skapa lang-
varandi klúður og lélegan árangur.
Til hvers heildarsýn?
Heildarsýn á mannleg viðfangs-
efni smá sem stór byggist á því að
taka tillit til allra meginþátta sem
áhrif hafa á útkomuna eða mark-
miðin sem um er að ræða hvert svo
sem verkefnið er. Sé þetta ekki gert
þá stefna menn oft öllum hugsan-
legum árangri af viðleitni sinni, til
dærnis í fjárfestingum, í hættu.
Eyða miklu púðri en uppskera lítið
eða ekkert. Stundum minna en ekki
neitt. Með því að taka tillit til allra
þátta, eða að minnsta kosti allra
meginþátta, þá auka menn líkurnar
á árangri til muna eða tryggja hann
til fullnustu ef vel tekst til.
Heildarsýn á efna-
hagskerri
Heildarsýn á efnahagskerfi nær
óhjákvæmilega til þátta eins og
ríkrar áherslu á fólk og þarfir þess.
Ekki bara á einhverja almenna og
einhæfa mælikvarða, svo sem þjóð-
arframleiðslu. Að fleiru þarf að
huga. Umhverfismál, mannrétt-
indi, valddreifing, virkjun framtaks
og hugmynda alls fjöldans eru
nokkur atriði sem oft gleymast þeg-
ar ákvarðanir eru teknar. Alvarleg
vanræksla heildrænnar sýnar getur
valdið slæmum afturkippum í sjálf-
um „efnahagsmálunum“ í þrengsta
skilningi hvers tíma. Hinn „efna-
hagslegi leikur“ hvers tíma getur
hrunið eins og spilaborg ef mann-
réttindi eða önnur veigamikil atriði
eru vanrækt. Einsýn efnahagsum-
fjöllun er því varasöm sem megin-
áhersla. Reyndar ótæk. Víðsýn
nálgun krefst þess að umfangið sé
víðtækt í tíma og rúmi. Að um-
hverfi mannsins sé ekki bara líf-
vænlegt um stund heldur um eins
langa framtíð og lífvænlrgt er á
jörðinni. Að mannréttindi nái til
allra manna. Að nægilega sé fyrir
þörfum allra borgara séð og enginn
líði óþarfa skort eða neyð svo lengi
sem eitthvað er til skiptanna.
Hver einasti maður veit að sé
jörðin gerð óbyggileg eða bara
mjög óvistleg með óskynsamlegri
umgengni um umhverfið þá er til
lítils allt streð mannsins við að bæta
lífskjör sín með rekstri efnahags-
kerfa sem eru þurftarfrek á tak-
mörkuð efnisleg gæði. Frá sjónar-
hóli heildræns mats er ótrúlegt að
sjá hve langan tíma það hefur tekið
fyrir menn að ná sæmilegum áttum
í þessu máli. Samt verður að segjast
að framgangur þess hefur verið
furðuhraður miðað við margt ann-
að. Geysilegur árangur hefur náðst
í þessu efni á síðastliðnum tveimur
áratugum. Stórfyrirtæki og stjórn-
málaflokkar keppast um þessar
mundir við að afla sér skrautfjaðra
og fylgis með tilvísun í áhuga sinn
til þessa málaflokks. Og innan hag-
fræðinnar sem lengi vel vildi helst
ekki vita af þessu „óþarfa utan-
garðsmáli“ er svipað uppi á ten-
ingnum.
Þörfin fyrir fræðslu
Með því að gera heildræna sýn
að sjálfsögðu og víðtæku viðhorfi
og aðferð alls fjöldans, aðferð sem
beitt er við sem flest veigamikil
mannleg viðfangsefni, má spara
mikið af þeirri óþörfu og off kjána-
legu baráttu um sjálfsagða og aug-
ljósa hluti sem fer fram áratugum
eða árhundruðum saman í þjóðfé-
laginu á hverjum tíma. Að minni
hyggju ber að taka sérstaklega á
þessu innan skólakerfisins. Nú þeg-
ar hafa verið um langan tíma, það
er 20-30 ár, þróuð fræði sem eru
heppilegur grundvöllur, það er
„hin altæka kerfisfræði" (e. General
System Theory). Þótt fræði þessi
séu alltof flókin fyrir leikmenn í
hefðbundinni útfærslu sinni þá er
grunnhugmynd hennar, það er, að
taka fordómalaust og víðsýnt tillit
til allra helstu áhrifaþátta í hverju
máli, svo nauðaeinföld, að megin-
atriði hennar má koma fyrir í einni
málsgrein sem hver og einn getur
skilið til hlítar um leið og sú setning
er sögð eða lesin.
Þungavigtarmenn eru meðal annars: Árni Sigfússon, Geir H. Haarde, HalldórÁsgrímsson, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Jóhanna Sigurðardóttir,
Jón Erlendsson Jón Steinar Gunnlaugsson, Oskar Magnússon, Páll Kr. Pálsson, Svavar Gestsson, ögmundur Jónasson, Össur Skarphéðinsson.
<
i

<
<
«
4
(
<

'I
(
I
't
ll