Helgarpósturinn - 30.11.1995, Qupperneq 22

B-
22
mtm
FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1991
Villta vinstrið
Vissulega líta tímar villta
vestursins heillandi út í
augum nútímamannsins. Tím-
ar lögleysu, hættu, spillingar
og spennu. Það er líka gaman
að lesa um þessa tíma og
kannski horfa á eitthvað þeim
líkt gerast, en heilvita menn
reyna að varna slíkum tímum
inngöngu í nútímasamfélag.
Þess vegna hafa vinstriflokk-
arnir hér á landi aldrei náð því
fylgi sem vinstrimenn hafa á
Norðurlöndum, því villta
vinstrið með sínum skotglöðu
skríbentum er ekki gæfulegt
val. Þótt sumir gætu haldið að
vinstriflokkarnir væru sam-
mála um einhver markmið eru
þeir í raun og veru aðeins sam-
mála um að vera ósammála.
Þar opinberast hin dularfulla
díalektík vinstrimanna sem
einkennir störf þeirra.
Þannig trúa þeir einnig því
að þeir sameinist með því að
sundrast eins og kom í ljós í
viðtali við Ágúst Einarsson úr
Þjóðvaka í Helgarpóstinum á
dögunum. Þar upplýsti hann
þjóðina um að hann hefði tekið
þátt í að stofna fimmta vinstri-
flokkinn og sundra þannig enn
meira vinstra kraðakinu af því
að hann var fylgjandi samein-
ingu vinstrisins. Staðreyndin
er náttúrulega sú að hvorki Ág-
úst né aðrir sundrungarsinnar
eru sameiningarsinnar, þeir
eru einfaldlega skotglaðir ein-
staklingshyggjumenn eins og
„ Vinstrimenn trúa því
að þeir sameinist með
því að sundrast eins og
kom í Ijós í viðtali við
Ágúst Einarsson í HP á
dögunum. “
velflestir vinstrimenn, sem í
stað þess að jafna ágreining
við andmælendur sína er
meira í mun að jafna þá niður.
Þannig líður þeim best að ráfa
um í villta vinstrinu með
byssuleyfi á mannorð manna
og skjóta hver annan á enda-
lausum sléttum dagblaðanna.
Allt væri þetta harmlaust al-
menningi, sem aldrei les þessi
blöð, ef hann væri ekki skyld-
ugur til að borga fyrir þessi kú-
Orlagaglettur
Aftlifa
Háskólabíó
'kir'k'k'k
Fyrir regnift
Háskólabíó
'k'k'kk'k
essar kvikmyndir eiga
kannski ekki svo ýkja
margt sameiginlegt, utan hvað
þær fjalla báðar um hvernig
hernaður og pólitík eyðileggja
líf venjulegs fólks og spilla fyrir
því sálarfriðnum.
Bíó
- V
Egill
Helgason
Að lifa er mynd eftir kín-
verska meistarann Zhang
Yimou og þarf ekki að koma
neitt á óvart að hún fékk verð-
laun dómnefndar á kvik-
myndahátíðinni í Cannes í
fyrra. Myndin fjallar á svo
hreinskilinn hátt að óvænt
hlýtur að teljast um tímann
þegar Kínverjar beygðu sig
undir harðstjórnina og duttl-
ungana í Maó formanni og
dýrkuðu persónu hans eins og
guð. Þetta er saga kommún-
istabyltingarinnar frá ósigri
Kuomintang-hreyfingarinnar
og þangað til nokkuð fer að
slakna á klónni við fráfall Ma-
ós, óvægið og á köflum mein-
háðskt uppgjör sem að epískri
stærð minnir stundum á lýs-
inguna á bolsévíkabyltingunni
rússnesku í Dr. Zhivago.
Aðalpersónur myndarinnar
eru falieruð landeigendafjöl-
skylda sem verður örbjarga
þegar fjölskyldufaðirinn sól-
undar aleigunni í fjárhættuspili
og lendir á vergangi sem endar
með því að hann er óvænt orð-
inn félagi í alþýðuher kommún-
ista. Eins og ýmsir aðrir at-
burðir í myndinni reynist þetta
örlagagletta, því þegar komm-
únistar taka völdin telst hann
ekki lengur vera af óhelgri
stétt landeigenda, heldur rétt-
ur og sléttur alþýðumaður í
framvarðasveit byltingarinnar.
Þetta er bljúgt fólk og auð-
sveipt og á ekki í útistöðum við
yfirvöld, né eiga þau neitt sök-
ótt við það. En Maó hefur stór-
ar fyrirætlanir um sitt nýja
þúsundáraríki og þær leika
fjölskylduna litlu grátt, oft með
nöturlegri kaldhæðni. Hjónin
eignast tvö börn sem láta lífið
sitt í hvoru ofstopaæðinu sem
átti upptök í huga formanns-
ins: Yngra barnið, drengur,
bíður bana í stóra stökkinu
svokallaða, en þá var Kínverj-
um skipað að bræða allt járn í
landinu og gera úr því stál og
varð afleiðingin loks einhver
skelfilegasta hungursneyð í
mannkynssögunni. Eldra barn-
ið, stúlka, deyr af barnsförum
tæpum áratug síðar, í menn-
ingarbyltingunni miðri, og er
ástæðan sú að búið er að loka
alla lækna sem eitthvað kunna
til verka úti í skúr og svelta þá,
en alþýðan unga hefur tekið öll
völd á spítalanum.
Eftir regnið er fjölþjóðleg
kvikmynd, gerð fyrir enskt fé
og franskt, en kemur þó fyrst
og fremst frá nær óþekktu
horni heimsins, nefnilega hin-
um slavneska hiuta Makedón-
íu sem áður heyrði undir Júgó-
slavíu. Þar, líkt og víðar á Balk-
anskaga, berast kristnir menn
og múslimar á banaspjót og
lýsir myndin því í þremur sög-
um hvernig ofbeldið magnast
og eitrar líf frumstæðra en
stoltra fjallabúa.
Unglingsstelpa af albönsku
kyni drepur makedónskan fjár-
hirði, líklega í sjálfsvörn, en
„Þótt myndin sé full af
vandlœtingu yfir því
hvernig stríð bitnar d
grandalausu fólki dettur
hún aldrei í það far að
lesa yfir hausamótunum
d dhorfendum. “
það fáum við raunar aldrei að
vita. Þessi atburður tengir
saman sögurnar þrjár sem
sagðar eru í skekktri tímaröð;
það er snilldarbragð að það er
ekki fyrr en í mögnuðu lokaat-
riði að áhorfandinn skilur
hann er bláþráðurinn sem
myndin hangir saman á.
Alls staðar vinnur siðblind-
an og forherðingin á. Frændur
fjárhirðisins hundelta stúlk-
una, hún ieitar skjóls hjá ung-
um munki og þau fella saman
hugi. Á sama tíma förum við
líka til London þar sem ensk
kona á í tygjum við útlægan
Ijósmyndara frá Makedóníu.
Ekki blessast það og hann snýr
að endingu heim í sveitina
sína, en þar ganga nú allir um
með vélbyssur um öxl, fullir af
hatri í garð nágrannans.
Sögurnar þrjár enda allar á
því að einhver er drepinn, í al-
gjöru tilgangsleysi, næstum
eins og af misgáningi. Þegar
hefndin er komin fram skilur
hún ekki eftir neitt nema
óbragð. Þetta gerist í landi sem
virðist eins og sælureitur milli
tígulegra fjalla. En fólkið er vit-
stola og kann ekki iengur að
hlusta á rödd hófstillingarinn-
ar í líki ljósmyndarans heim-
komna. Þetta er mikið lista-
verk, feikivel kvikmyndað og
leikið, og þótt myndin sé full af
vandlætingu yfir því hvernig
stríð bitnar á grandalausu fólki
dettur hún aldrei í það far að
lesa yfir hausamótunum á
áhorfendum.
rekalæti vinstri elítunnar. En
hjá þeim hefur aldrei verið
neinn áreiningur um að al-
menningur skuli fá að borga.
Hvað veldur þessari skotgleði í
vinstrinu er erfiðara að átta sig
á í þessu ídeulausa landi, þar
sem hugsjónir manna virðast
einskorðast við að troða í sig
mat og undir sig konum. (Hér
er undanskilinn sá helmingur
manna sem telst til kven-
manna.)
Skýringuna má finna í tveim-
ur eðlisþáttum vinstrisins.
Annars vegar hve vinstrimönn-
um er annt um að vera ósam-
mála og hins vegar má finna
skýringuna í yfirlýsingu Ágústs
í fyrrnefndu viðtali þar sem
hann, þrátt fyrir skort á ágrein-
ingsefnum, vill „byltingu og
blóð“, og þá væntanlega bylt-
ingarinnar og blóðsins vegna.
Þá vantar nefnilega smábylt-
ingu og læti. Ég hef oft sagt við
kunningja mína á vinstri
vængnum að þeir ættu að
stunda meira íþróttir, þá
fengju þeir kannski útrás fyrir
þessa átakagleði og yrðu að-
eins rólegri í pólitíkinni. Ágúst
heldur síðan áfram með díalek
tíska skilgreiningu sína á hlut
unum þegar hann fullyrðir að
síðustu kosningum hafi þaí
verið besti sigurinn að haf.
tapað. Þeirra framboð haf
sundrað svo vinstriflokkunun
að enginn þeirra átti mögu
leika á samstarfi við Sjálfstæð
isflokkinn. Kosningataj
vinstriflokkanna sé því í raui
sigur, því nú geti þeir samein
ast í stjórnarandstöðu. Þvert;
móti hafa þeir nú nægan tím;
til þess, eins og hefur sést ;
síðum Alþýðublaðsins undan
farna daga þar sem Svava
Gestsson hefur skotið fast a<
Jóni Baldvini, formanni A1
þýðuflokksins.
Það ber að varast menn sen
eru sammála um að vera ósam
mála, sem telja tap vera sigu
og sem trúa því að sundrum
leiði til sameiningar. Það bent
George Orwell á í skáldsögi
sinni 1984, þar sem sannleikur
inn var lygi og stríð var friður
Það er gaman að lesa um þes:
háttar menn, en þegar þeir n;
völdum í íslenskri pólitík, ein;
og staðreyndin er í nútíman
um, er vissara að fylgjast bar;
rólegur með úr hægrinu á með
an þeir ráfa um slétturnar oi
skjóta hver annan, siðvilltir os
spilltir í villta vinstrinu.
Hríngborðið skrífa Bjöm Jörundur Fríð
bjömsson, Börkur Gunnarsson, Davíð Þó
Jónsson og Þorrí Jóhannssor
Að byrja (á hverju?) saman
Fyrir örfáum árum töluðu
menn ævinlega um að taka
þátt í einhverju. Enginn sagði
sem svo að bráðum yrði hald-
in keppni og hann ætlaði að
taka þátt. — En núna veður
þetta orðalag uppi og þrátt
fyrir mikið fuss og svei og að-
finnslur virðist það verða al-
gengara með hverjum degin-
um.
Ég geri eina tilraun enn og
ítreka að rétt er að tala um að
taka þátt í einhverju.
Þessi barátta, sem virðist
svo vonlaus, minnir mig á
aðra baráttu; baráttu kyn-
slóðanna heima hjá mér:
Allnokkur ár eru síðan út
kom unglingabók sem bar tit-
iiinn „Viltu byrja með mér?“
Þegar þessa ágætu bók bar á
góma við matarborðið heima
hjá mér hafði ég einhver orð
um að þetta væri engin ís-
lenska, svona talaði enginn
maður. Unglingarnir við
borðið, og meira að segja
stelpukrakkinn, svöruðu ein-
um rómi að svona töluðu allir
— ja, nema kannski einhverj-
ir afgamlir og ógeðslega fúlir
kennarar.
Ég varð að láta í minni pok-
ann. Þetta var mælt mál ungu
kynslóðarinnar og við því
yrði ekki hróflað; og síst
þýddi íyrir foreldrana að
koma með einhverjar að-
finnslur. Ég hafði að vísu
heyrt gamlar sögur um að
fyrr á tímum hefðu fullorðnir
haft einhver völd á heimili
sínu, en allir sem ég þekkti af
minni kynslóð höfðu löngu
viðurkennt að öll slík valda-
barátta væri töpuð. Börn mín
fengu þó að vita að í ung-
dæmi foreldra þeirra hefðu
stelpur farið að vera með
strákum, og strákar með
stelpum; þau hefðu farið að
vera saman eða byrjað að
vera saman. Þá hefði alls ekki
verið hægt að segja lokleysu
eins og: Viltu byrja með mér?
„Það verður að byrja á ein-
hverju eða byrja að gera eitt-
hvaðj' sagði ég svo, afkvæm-
um mínum til upplýsingar.
Þau sögðu hins vegar að aliir
vissu á hverju ætti að byrja,
og óþarft væri að taka það
fram. Þótt eldri kynsióðin
hefði kannski verið eitthvað
treg f þessum málum velktust
ungmenni nútímans ekki í
neinum vafa um hlutina —
enda væri víst miklu meiri
fræðsla í skólum núna en
þarna í fornöld. Við foreldr-
arnir gátum að vísu ekki neit-
að því og minntumst stutta
kaflans í heilsufræðinni —
sem að auki var oftast sleppt.
„En ég er ekkert að tala um
það,“ sagði ég. „Þetta snýst
um málfar.“
„Já, það er bara orðið frjáls-
legra núna,“ sagði elsta dóttir
mín, „alveg eins og við erum
frjálslegri en þið voruð.“
Foreldrar barna minna
sögðu nokkur vel valin orð
um „frelsi“ ungdómsins og
tóku svo málið út af dagskrá.
Síðan er allnokkurt vín um
kverkar runnið og ungt fólk
byrjar með einhverjum og
hættir svo kannski með hon-
um og byrjar með öðrum.
Fólk byrjar saman og hættir
saman.
Ég argast enn í afkvæmum
mínum og spyr á hverju þau
byrji saman og hverju þau
hætti saman. Svörin eru svip-
uð og fyrr; og mín kynslóð má
víst bara þakka fyrir að piltur
og stúlka skuli byrja saman.
Mun verra væri ef strákurinn
byrjaði en ekki stelpan; nú
eða öfugt.
(Landar mínir eru víst
orðnir enn meiri reiðlistar-
menn en ég hélt, að minnsta
kosti ef marka má konuna
sem sagði í ræðu: „í þessum
efnum standa íslendingar aft-
arlega á merinni.“)
„Ég argast enn í afkvœmum mínum og spyr
á hverju þau byrji saman og hverju þau
hœtti saman.