Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1945, Blaðsíða 35

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Ö85
Ilagað seglmii eftir vindi
ofan af rykugri hillu í ruslakomp-
unni.
Iíússnesku byltingunni hafði
mistekist það áform, að skapa
nýtt samfélag mannanna, með
nýjum siðferðihugsjónum. Höf-
uðástæða mistakanna var sú
að kenningar hennar voru gegn-
sýrðar af hinni ófrjóu efnis-
hyggju nítjándu aldarinnar.
Hún varð að grípa aftur til
hinna gömlu deyfilyfja, vegna
þess að hún skildi ekki að menn-
irnir þörfnuðust andlegrar nær-
ingar.
3. kafli.
Hillingarnar hverfa.
Fyrst greiddi þýski herinn Póllandi
snöggt liögg og því næst rauöi liennn,
— og ekkert varð eí'tir af þessii and-
styggilega afkvæmi Yersalasamnings-
ins, — er reisti tilveru sína á því að
undiroka þjóðcrnisminnihlutana í land-
inu. I’að er lýðuin ljóst að ekki kemur
til mála að Pólland verði endurreist
eins og það var fyrir þennan ófrið.
(Molotov, 31. okt. 1939).
„Jeg hefi alltaf viljað, að PólJand
væri öflugt og sjálfstætt ríki“.
(Staliu, hvað eftir annað, 1944).
I.
Rússnesk valdaharátta.
. Niðurstöður rannsóknar vorrar
eru í stuttu máli þessar:
. Rússneska ráðstjórnarlýðveldið
er einræðisriki með ríhiseignar-
fyrirkomulagi (ríkiskapítalismaj.
Það er á framfaravegi í því er lýt-
ur að hagkerf i þess, en á öllum öðr-
um sviðum er um afturhald að
ræöa. Þar ríkir meira afturhald í
stjórnmátum, menningarmálv.m og
stjórnarháttum, þ. e. afstöðu þegn-
anna til stjórnarvaldanna, en í
flestum auðvaldsríkjum, og það hef
ur uppi landvinningastefnu, sem
minnir mjög á hin gömlu, sögulegu
markmið Rússlands á tímum keis-
aranna.
Verkalýðsstéttum og framfara-
öflum annarsstaðar í heiminum er
Rússland ekki meira virði, en önn-
ur stórveldi. Það er ekki hætty-
legt hægriflokkunum og skiftir
vinstriflokkana engu máli:
Afstaða þess til hægri- og
vinstri flokkanna fer eingöngu
eftir því hvað hentar því best á
hverjum tíma, og líklegast er til
framdráttar valdastreitu þess.
í framtíðinni, sem á liðnum tím-
um, mun það velja bandamenn
sína eða segja skilið við þá, eftir
því sem hagstæðast er í svipinn,
án þess að gera sér nokkra rellu út
af því hverja stjórnmálastefnu
þeir aðhyllist.
En í þessu efni koma tvö nauð-
synleg skilyrði til greina.
I fyrsta .lagi er valdastreita
Rússlands með öðrum hætti en
valdabarátta annara ríkja. 1 valda
baráttunni aka þjóðirnar segl-
um eftir vindi og láta sér fátt fyrir
brjósti brenna. Þegar vanda ber
að höndum verða siðferðilögmálin
að þoka fyrir því hagkvæma. En
þó er stigmunur á því hve langt
er gengið í þessu efni.
Almenningur í lýðræðislöndun-
um hefur að vísu lítil áhrif á gang
utanríkismálanna. Þó ber við að
hann getur afstýrt stórafglöpum
með mótmæium á götum og gatna-
mótum, ef svo mætti segja, — eins
og t. d. er Hoare-Laval sáttmálinn
var á ferðinni. Almenningur beitir
sjaldan þessu neitunarvaldi, en
engu að síður hefur það sín áhrif
á valdhafana. Þeir verða að taka
nokkurt tillit til kjósendanna, til
blaðanna, sem eru tiltölulega óháð
og ekki síst til andstöðunnar í þing
inu, þó að hún kunni að vera þrótt-
laus og einurðarlítil.
Þessir kostir lýðræðisins eru
alla jafnan ofmetnir í hræsnisfull-
um lofræðum, en hinsvegar meta
róttækir vinstrimenn þá ekki að
verðleikum. Sannleikurinn er sá,
að enda þótt gagnrýni almennings
leiði til meira hófs og jafnvægis í
stjórnmálum, þá er langt frá því
að stórveldin, t. d. Stóra-Bretland
og Bandaríkin, þræði þar jafnan
hinn beina veg, þó að þau fari ekki
þá krákustigu í utanríkismálum
sem Ráðstjórnarríkin.
Vel getur það borið við, að lýð-
ræðisríki friðmælist við einræðis-
herra, eða veiti mönnum á borð við
Darlan stuðning. En það er óhugs-
anlegt að þau kúvendi í stefnumál-
um á einum sólarhring eða gangi
á gjörða samninga áður en undir-
skriftin undir þá er þornuð.
Forustumenn Ráðstjórnarríkj-
anna og nasistastjórn Þýskalands
þekkja engar hömlur á þessu sviði
Þeir hafa algjörlega frjálsar hend-
ur heirna fyrir og geta því tekið
skyndileg heljarstökk og komið
flatt upp á mótstöðumenn sína á
vettvangi alþjóðamála.
Þetta mun- verða Rússum mikið
hagræði í utanríkismálabaráttu
þeirra, er stendur fyrir dyrum.
Enginn getur sagt fyrir hver verð-
ur næsti leikur þeirra. Ríki, sem
siglir án siðferðilegrar kjölfestu
lætur miklu betur að stjórn, en
ríki þau, sem háð eni erfðavenjum
um velsæmi.
Stjórnmálamenn Vesturveld-
anna ganga því aðeins á gjörða
samninga, að þeir eigi ekki annars
úrkostar, og þó með vondri sam-
visku. En rússneskir stjórnmála-
menn margsvíkja gagnaðila sína
frá auðvaldsríkjunum með mestu
ána^gju og tandurhreinni sam-
visku. Þeim hefir vei’ið kent að
fyrirlíta „yfii-stjettarsiðfræðina“,
og hafa auk þess óljósa hugmynd
um að þeir sjeu að vinna fyrir
einhverja hugsjón, þó þeir að vísu
hafi gleymt því hver hún er.