Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1955, Blaðsíða 26

718
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Pómkirkjan forna á Iona
til Ósvikurslækjar og bjó að Esju-
bergi og lét þar gera kirkju, sem hon-
um var boðið. — —
Þetta er sennilega in fyrsta kirkja.
sem x-eist var á íslandi, og var hún
helguð Columba, eins og Patrekur
biskup hafði fvrir mælt.
Forráðamenn klaustursins á Iona voru
lengi príórar og æðstu menn kristn-
innar á Vesturlöndum, eins og fyr er
sagt. En árið 838 voru vestureyarnar
i Suðureyum, er þá lutu Manarkonungi,
gerðar að biskupsdæmi, og var bisk-
upssetrið á Iona. Þar hefir Patrekur
biskup því átt heima. Og lítill vafi
virðist ó því, að Örlygur hefir gengið
í klausturskólann þar og má því vera
að hann hafi verið sehdur með trú-
boðserindum til íslands.
----o----
Það er einkennilegt að Irar námu
mestan hluta Hvaifjarðar, og þeir hafa
allir verið kristnir. Ávangur nam
Botnsdal, en Kalman og Bresasynir
námu frá Saurbæ og Akranes allt.
Sonur Ketils Bresasonar var Jörund-
ur kristni er bjö i Görðum á Akranesi.
Systir hans hét Edna og var gift á
Irlandi þeim manni er Konáll hét.
Sonur þeirra var Ásólfur alskik. Hann
hefir verið lærður maður og sennilega
hefir hann fengið menntun sína í
klausturskólanum á Iona. Hann kom
út hingað og hefír verið í trúboðs-
erindum. Ætlaði hann fyrst að setjast
að undir Eyafjötlum, en bændur ráku
hann og félaga hans af höndum sér
og kölluðu „fjöikunga" (galdramenn).
Fór Ásólfur þá tjl Jörundar frænda
síns í Görðum. Gerði hann sér síðan
kofa á Innrahólmi og var þar einsetu-
maður. Þar andaðist hann og vár þar
grafinn „og er hann inn helgasti mað-
ur kaliaður“.
Rúmum 100 árum seinna bjó sá
maður á Hólmi sem Halldór þét og
,,þá vandist fjóskona ein að þerra fæt-
ur sina á þúfu þeirri, er var á leiði
Ásólfs". Rúðólfur biskup var þá nýlega
farinn frá Bæ, én þar voru eftir þrír
munkar. „Einn þeirra déymdi að Ásolf-
ur mælti við hann: ■ „Sendu húskarl
þinn til Halldórs að Hólmi og kaup
að honum þúfu þá, er á fjósgötu er,
og gef við mörk silfurs“. Munkurinn
gerði svo. Húskarlinn gat keypt þúf-
una, og gróf síðan jörðina, og h'.tti
þar mannsbein; hann tók þau upp og
fór heim með. Næstu nótt eftir dreymdi
HalJdór að Ásolfur kom að honum
og kveðst bæði augu mundu sprengja
úr hausi honum, nema hann keypti
bein hans slíku veröl sem hann seldi.
Ilalldór keypti bein Ásolfs og lét gera
að tréskrín". Um svipað leyti lét hann
gera 30 alna langa timburkirkju að
Hólmi og var hún sett þar sem bein
Ásolfs höíðu fundizt. En skrin hans
lét Halldór setja yfir altari og kirkj-
una helgaði hann „Kolumkilla með
guði“. Er það önnur kirkjan á íslandi,
sem helguð var Columba og styður
þetta þá getgátu, að Ásolfur hafi geng-
ið í klausturskóla hans á Iona. Og
það er ofur skiljanlegt að þaðan hafi
verið sendir kristniboðar til íslands
eins og annara nálægra landa. —
——o.-----
Noi-rænir vikingar gerðu mikinn
usla á Iona á 9. öld. Rændu þeir
klaustrið hvað eftir annað, því að þar
þótti jafnan fjárvon. Þeir herjuðu og
í Noreg þangað til Haraldur hárfaeri
fór á hendur þeim. Lagði hann þá und-
ir sig Orkneyar, Hjaltland og Suður-
eyar og voru þetta skattlönd Noregs
að nafninu um langa hrið.
Sumarið 1098 fór Magnús konungirr
berbeinn vestur um baf til að friða
Suðureyar. Kom hann „liði sinu í
Eyna helgu og gaí þar grið og frið
mönnum öllum og allra manna varn-
aði. Það segja menn að hann vildi
upp ljúka Kolumkilla kirkju innl litlu,
og gekk konungur eigi inn og lauk
þegar aftur hurðina og þegar í lés og
mælti, að engi skyldi svo djarfur verða
siðan, að inn skyldi ganga i kirkju
þá, og hefir síðan svo gert verið“, seg-
ir í Heimskringlu. En þó gerði hann
þá skipan á, að yfirstjóm kirkjumála
þar skyldi framvegis vera hjá erki-
biskupi í Niðarósi,
Árið 1203 reisti regla Benedikts-
munka klaustur og nunnusetur á lona
og þá munu Keltarnir hafa verið rekn-
ir á braut þaðan. Og seinna á þéssari
öld var þarna í-eist kirkja úr steini.
Mun þetta hafa verið í þann mund
er Magnús konungur lagabætir seldi
Skotakonungi Suðureyar árið 12B5.
Skyldi Skotakonúngur greiða Nox-egs-
konungi fjóra vetur „9Ö0 marka ehskra
Sterlingspunda á hverju ári“ og síðan
ævinlega 100 marka á hverju ári. Árið
1281 fekk Eiríkur Magnússon Noregs-
konungur Margrétar dóttur Alexanders
Skotakonungs og var hún kórónuð.
Hún dó 1283 og gaf möttul sinn Hóla-
kirkju á íslandi. en Jörundur biskup
lét gera úr kápu, er siðan er kölluð
drottningaimautur. (Lögmanns annáll).
Árið 1507 varð Iona aftur biskupssetur
eyanna, en með sigri mótmælenda í
Skotlandi var inni fornu frægð eyar-
innar lokið fyrir fullt og allt og klaust-
urbyggingarnar brotnar niður, en dóm-
kirkjan for í vanhirðu og hrundi aiðar