Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Blaðsíða 19

Á TIINGUM ÞÚSUND ÞJOÐA
Eftir Ólat Ólafsson, kristniboða
Fyrir nokkrum árum heim-
sótti ísland aldraður nor-
rænu prófessor úr Noregi. Svo stóð
á er hann kom á heimili eitt hér í
Reykjavík, að þar lá frammi dágott
eintak af Guðbrands Biblíu. Pró-
fessorinn bað um leyfi til að mega
handleika bókina. Hann sat með
hana uppslegna á hnjánum góða
stund, strauk blöðin eins og væri
hann að gæla við barn og var djúpt
hugsi, — unz hann yrti á hús-
ráðanda:
— Ja so, er det slik Guðbrands
Biblia ser ut! Við Norðmenn feng-
um allar okkar Biblíur frá Dan-
mörku í 275 ár — til 1814. Danskar
bækur gerðu útaf við okkar móður-
mál. En Nýjatestamenti Odds
norska og Biblía Guðbrands biskups
björguðu ykkur frá sömu örlögum,
Aftur þagði prófessorinn um
stund. Þá var eins og hann færi að
tala við sjálfan sig.
— Grátbroslegt að maður af
norskum uppruna átti sinn þátt í
því. Og þessi bók er prentuð á Hól-
um í Hjaltadal 60 árum áður en
fyrsta prentsmiðja kom til Noregs.
A þeim 380 árum, sem nú eru liðin
si’ðan Guðbrands Biblía kom út, hefur
nýþýðingum fjölgað í heiminum um
ellefu hundruð og nokkrum tugum bet-
ur. — í flestum tilfellum hafa þýðing-
ar verið gerðar á Nýja testamentinu eða
einstökum ritum þess.
Margar þessara þýðinga eiga merki-
lega sögu, ek'ki síður en okkar fyrstu
2 bækur.
Hér er ein þeirra:
Fjórir menn, tveir svartir og tveir
Ihvítir, sitja að vinnu við sama borö í
stráskýli einu í Mið Afríku. Allmargar
Ibækur liggja á borðinu fyrir framan þá,
bvo og nokkrar þvældar skrifbækur og
Ihrúga af bandritum.
Þeir ræðast við á afrísku máli. Svart-
ur maður heldur á handritsblaði. Hann
les:
— Jesu akeri bekere bese bevungu
Ovongo, ja ozuku.....
Annar hinn,a hvítu fylgjist með í
enska textanum; síðasta versi Jóhann-
esar guðspjalls: Þa'ð er og margt annað
sem Jesús gerði......
Skömmu síðar er handritið sent til
borgar í yfir tíu þús. km. fjarlægð. Þar
er það sett og síðan prentað af mönn-
wim, er ekki skilja eitt orð í því. Og
IBiblíufélag færir nú inn í bækur sínar:
Wr. 1000. Sakata. Gospel of John. —
IÞúsundasta tungumál. Sakata. Jóhann-
esar guðspjall.
Bókmenntalegt afrek! sögðu menn.
Þýðendur höfðu ekki hugsað um það
eérstaklega. Annað miklu mikilvægara
vakti fyrir þeim.
Tungumálamergð hefur alltaf verið
ein þeirra hindrana, er mest torvelduðu
útbneiðslu fagnaðaiiboðskaparins um
Krist. Uim það toafði Bbenezer Hender-
Bon þau orð, að lind sannleikans hafi
verfð lokuð inni í því tungumáli, er fáir
skildu.
Venulegur skriður komst ekki á að
ryðja þeirri hindrun úr vegi fyrr en
stofnuð voru Biblíufélög og löngu síðar
Heimssamband Biblíufélaga.
Tilefni þess að til varð Hið brezka og
erlenda Biblíufélag, 1804, var skortur á
Biblíum í Wales og raunar víðar á
Englandi. Það voru heittrúarmenn, er
að stofnun þess stóðu. Þeirra skoðana og
trúbróðir var Ebenezer Henderson, eins
og ferðasaga hans ber með sér.
Þegar taka átti ákvörðun um verk-
svið félagsins og rætt um að nauðsyn
bæri til að sjá Wales fyrir Biblíum, kvað
prestur einn upp úr og mælti: — Já,
Wales! En hvers vegna ekki öllum
toeiminum?
Með stofnun Biblíuifélaga var sá tími
lfðinn, er guðfræðingar einir sáu um
útgáfu hinnar helgu bókar, einvörðungu
með þarfir sinna eigin þjóða fyrir aug-
um. Verkið var nú lagt í hendur hins
kristna safnaðar. Markvisst skyldi að
því stefnt, sem Kristur lagði frumsöfn-
uðinum á hjarta, — að flytja öllum þjóð
um heims fagnaðarbóðskapinn, hverri
á sinni tungu.
R ókasafn Biblíuhússins í London
útaf fyrir sig, er áþreifanlegur vitnis-
burður um vöxt og viðgang þess verks,
er félagið hófst handa um fyrir 1'60 ár-
uim.
Sá, er ofur litinn skilning hefur á
því verki, hlýtur að fyllast heilagri lotn-
ingu inni í því undursamlega bókamust-
eri. Hvílík trú, barátta, fórn og bæn að
baki þessara binda! Hér hefur margur
maðurinn heyrt sem til sín talað: 9á
staður, er þú stendur á er heilög jörð?
Hér er fullkom,nast safn í heimi af
Biblíunni og einstöikum ritum hennar,
allt frá handritum fjórðu al'dar til ný-
útbominna bóka þessa árs, — yfir 20 þús
und eintök á 1200 tungumálum.
Og allt er þetta sama bókin fyrir alla
menn, eins og Biblían hefur verið nefnd.
Margar bókanna hafa aðra sögu að
segja utan þeirrar, er í þeim stendur.
Og sú saga eykur gildi þeirra, staðfest-
ir oft og einatt boðskapurinn og sannar
raunveruleika þess orðs, að „Drottinn
vakir yfir orði sínu“.
Þarna er til dæmis Nýja testamenti
Tyndales, hið fyrsta er snúið var úr
frummálinu, grísku, á ensika tungu.
Vegna ofsókna kaþólskra yfirvalda,
flúði William Tyndale til Þýzkalands og
vann þar að þýðingunni. Og þar var
toún prentuð og gefin út í stóru upplagi,
árið 1525, aðeins þrem árum eftir að
Nýja testamentis þýðing Lúthers kom út,
en 15 árum áður en það var fyrst gefið
út á íslenzku.
Útgáfu Tyndales var smyglað til Eng-
lands. Biskupinn yfir London keypti
mestan hluta upplagsins og lét brenna
það í allra augsýn, fyrir framan St.
Pauls kirkju. Margir höfðu áður krækt
sér í eintak og sumir hverjir hætt lífi
sínu til þess. — Tíu árum síðar var
Tyndale svikinn í tryggðum og fluttur
nauðugur til Englands. Bftir að hafa
setið 16 mánuði í fangelsi, var hann
dæmdur til lífláts og brenndur á báli.
En verk hans varir. Þýðing hans var
með þéim ágætum, að hann hefur verið
nefndur „faðir ensku Biblíunnar", en
toún er'viðurkennd a'ð vera ein hin full-
komnasta þýðing þeirrar bókar, sem til
er.
Ef til vill er ekki ofsagt að Oddur
Gottskálksson sé Tyndale okkar, íslend
inga, hvað Nýja testamentis þýðingu
hans snertir, 1540.
Arið 1835 höfðu brezkir kristniboð-
ar á Madagaskar — eylandinu mikla
undan austurströndum Afríku — lokið
við að snúa Biblíunni á mál lands-
manna, en Hið brezka og erlenda Biblíu
félag kosta'ð útgáfuna. Um sama leyti
toófust blóðugar kristindómsof§óknir, og
linnti þeim ekki í 27 ár.
Tala kristinna manna í landinu var,
þegar ofsóknirnar byrjuðu, 15 hundruð
en komin upp í 7 þúsund að þeim lokn-
um. Orsök svo mikillar fjölgunar á of-
sóknartímum, var fyrst og fremst sú, að
tekizt hafði að fela Biblíur á leyndum
stöðum sem kristnir menn vissu um og
gátu leitað til — oftast að næturlagi —
sér til uppbyggingar.
Orð þitt lætur mig lffi halda, segir
í Davíðssálmum. Á Madagaskar lá daúða
refsing við ef vitnaðist að eintover ætti
eða læsi Biblíuna.
— Útrýming Biblíunnar hefiur æfin-
lega verið höfuðtilgangur kristindóms-
ofsókna, jafnt í Evrópu sem og á Mada-
gasikar. Svo mikils ér hún metin af
andstæðingum kirkjunnar.
í bókasafni Biblíutoússins í London sést
það greinilega, sem maður hafði áður
lesið sér til, hve skrykkjótt útgáfa Biiblí-
unnar hefur verið á liðnum öldum.
Mikill skriður á útgáfu og sölu henn-
ar á 16. öld, vegna feikimikillar eftir-
spurnar í siðbótarlöndum. Þýðing Lút-
hers sjálfs úr frummálunuim — grísku
og hebrezku — — 1534, varð í senn
fyrirmynd góðs máls og nákvæmrar ðt-
leggingar. Oddur Gðttskáldsson var einn
ótal margra Bitolíu þýðenda, er. studd-
ust við hana.
Þá er og áberandi hve útgáfa eykst
eftir að stofnuð voru Biblíufélög, er
sáu einatt áð verulegu leyti um kostn-
að og dreifingu. Það skeði í beinu sam-
bandi við þá miklu kristni'boðsvakn-
inigu, er varð í flestum mótmælenda
löndum um og eftir aldamótin 1800.
Nýþýðingum hefur fjölgað svo ört síð
ustu áratugi, að til slíks finnast ekki
dæmi áður í hinni löngu sögu Biblíunn-
ar. Þær þýðingar eru einkum gerðax
fyrir frumstæðar þjóðir, bókleysingja-
Biblíunni var í fyrsta skipti snúið
á tungumál bókleyaingjaþjóðar, á
fjórðu öld. Það gerði Ulfila, kristniboðs-
biskup Gota. Þeir hurfu í þjóðahaf Suð-
ur-Evrópu. Nokkuð hetfur vai'ðveizt af
þýðingu Ulfila biskups.' Handritið er
skrifað á pergament með silfur og gull-
bleki og er nú ein mesta gersemi há-
skólabókasáfnsins í Uppsölum.
Fyrir rúmu ári var þess hátíðlega
minnst í Ameriku, að þrjár aldir voru
liðnar síðan Biblían var þar prentuð og
gefin út í fyrsta skipti, — þó ekki á
evrópskt mál, heldur mállýzku Indíána
þjóðflokks, sem er útdauður fyrir löngu.
Innflytjendur frá löndum mótmælenda
í Evrópu, höfðu me'ð sér Biblíur hver á
sinni tungu. Lengi vel fengu þeir bæk-
ur eftirsendar til Ameriku. — Bókin er
til en enginn framar læs á hana. Hún
þykir mjög merkileg meðal annars fyrir
það, að hún er fyrsta þýðing Biblíunnar
gerð af mótmælendatrúar manni fyrir
toeiðna þjóð.
Sá maður var John Eliot og hefur
verið nefndur postuli Indíána. Fyrir vel-
fierð þeirra háði hann erfi'ða baráttu i
40 ár, gegn sjálfseyðingaröflum innan
þjóðflokksins og yfirgangi hvítra manna
utan frá
Ég hef ekki yfirlit um það, á hve
mörgum tungumálum Biblíurit hefur
verið fyrsta bókin. En alveg er víst
að það hefur skeð mörg hundruð sinn-
um — og tevinlega í sambandi við
kristnilboð. Kristnibo’ðar hafa annast
þýðingu en Biblíufélög séð um kostnað.
Er það mikil saga.
Ég læt nægja að drepa á einn þátt
toennar.
Hann hófst vestur í Ameríku fyrir 30
árum og heldur enn áfram að gerast
þar — og nú síðustu árin í mörgum lönd
um annarra heimsálfa.
Maður að nafni Townsend hafði verið
kristniboði í Guatemala, Suður-Ameríku
í 17 ár. Hann hafði snúið Nýja testa-
mentinu á mál Indíána þjóðflokka, —
en Indíánar þar eru á 6. milljón —
stofnað nokkra söfnuði, reist sjúkrahús
og skóla.
Townsend var orðinn allvel kunnugur
í löndum Mið og Suður Ameríku. íbúar
iþeirra hafa búi'ð varanlega að upphaf-
legri þjóðfélagsþróun undir einræðis-
stjórn Spánverja og Portúgala, frá því
fyrir þrem öldum. Afkomendur þeirra
fengu lönd og þjóðir að erfðum og búa
við mikla auðsæld, nútima þægin'di og
framfarir.
Hins vegar eru margar milljónir Indí-
éna, velflestir menntunarlausir og blá-
snauðir. Þeir voru fyrir þrem öldum
sviptir eignum og mannréttindum, og
þar við situr. Þeir eru á svipuðu menn-
ingarstigi og frumstæðustu þjóðflokkar
Afríku.
Ii öngu á'ður en farið var að ræða
á þingi Sameinuðu þjóðanna um að-
stoð við vanþróuð þjóðfélög — eða þró-
unarlönd, eins og þau nú eru nefnd —
voru kristnir sjálfboðaliðar komnir á
vettvang, með sínar menningarstofnanir,
38. tbl. 1964
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19