Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Blaðsíða 29

milli tveggja stofa hafði verið numiS
burt, og stofan auk þess stækkuð með
dálítilli viðbyggingu, ofan á hana höfðu
verið gerðar svalir. Það yrði of langt
mál að lýsa þessari stofu hér, hún sam-
einaði sérlega hugðnæman og notalegan
heimilisþokka því að vera að vissu leyti
xnenningarsögulegt safn. Hér gat ekki
aðeins að líta myndir og muni frá óra-
löngum búskap frú Bergsson, heldur sá
þess vott, að þegar hún gifti sig, fyrir
sextíu árum, gekk hún inn í fullbúið
heimili, og tengdamóðir hennar hafði
verið það, sem kallað er hýbýlaprú'ð
kona, hún hafði látið sér annt um að
eignast fagra og vandaða muni, sem
tíminn gefur siaukið gildL
i * Vitanlega hafði frú Bergsson fargað
miklu af hinni stórfenglegu búslóð sinni
frá þeim tíma, er hún hafði búið stærst,
verið hallarfrú. Hún sagði mér í stnttu
máli frá því, hvernig hún hefði ráð-
stafað húsbúnaði, málverkum og öðru,
sem hún hvorki gat, né heldur kærði
sig um að taka með sér í gamla húsið.
Mér fannst hún á snilldarlegan hátt
hefði leyst mikinn vanda, jafnframt því,
®em hún losaði sig við þá daglegu byrði,
sem það er að búa í ofhlöðnum húsa-
kynnum.
— Öllu verður að ætla lífsloft, jafn-
vel því, sem kallað er dauðir hlutir.
Og maður rná ekki búa svo þröngt, að
ekki sé hægt að hafa kött eða kanarí-
fugla, sagði hún brosandL
Á viðbyggingunni var gluggi og dyr.
Ég leit út og garðurinn blasi við mér
með gömlum hlyn, reynitrjám og
srunnagróðri meðfram veggjum, gras-
balar kantaðir blómum, hvítmáiaður
bekkur til að sitja á í sólskini.
— í þetta hús flutti ég ung, og er
fegin að geta átt hér athvarf í elli minni
og ekkjudómi. Gömlum er gott að anda
í timburhúsi, og þau taka því ekki illa,
þó að hreyft sé við vegg eða glugga,
þau eru gerð úr efnb sem eitt sinn var
lifandi, og verður held ég aldrei alveg
dautt. Nú er bara óskandi að hringurinn
lokizt hér, þurfa ekki að fara í spítala
eða gamalmennahæli undir það síðasta.
Það er svo kært að horfa á gamlar
myndir og muni, gera sér að list og leik
að rifja upp þær minningar, sem bezt
orna sálinni.
— Ó, þertta áttuð þér ekki að gera,
frú Bergsson, ég sem ætla’ði ekki að
baka yður fyrirhöfn, sagði ég í öngum
mínum, þegar frúin vísaði mér inn í
borðstofu og ég sá þar dúkað og blóm-
ium skreytt kaffiborð.
ITrú Bergsison brostL
’ ■— Þetta er einmitt kaffitími minn,
og mér er skemmtun að því að hafa
einhvern í sætinu á móti mér.
Hún tók vermir af silfurkönnu, sem
ég bar kennsl á, svo oft hafði ég þegið
kaffi úr þessari könnu, þegar við vor-
í saumaskapnum forðum daga.
Þegar hún ætlaði að skenkja mér kaffið
fannst mér úlnliður hennar svo grannur
og kannan svo þung, að ég tók hana
mjúklega úr hendi hennar og rpnndi
í bollana okkar. Nú var hún áttræð, en
ÍÞað spratt engin svart- og hvítklædd
þerna upp úr gólfinu til að þjóna hennL
Sennilega hafði lítið orðið úr hvíldar-
tíma hennar þennan daginn. Trúlega
hafði hún sjálf lagt á borðið og búið
til kaffið, og svona gömul kona er ekki
eins fljótvirk og þær yngri. Kannski
stóð hún stundum kyrr, hallaðist fram
á svartviðarstafinn, fílabeins- og silfur-
prýdda, og hugsaði um, hvort hún hefði
nokkru gleymt. Hún hafði engu gleymt.
Þetta var mjög fallegt kaffiborð með
ísaumuðum dúk, konunglega postulín-
tou frá velmektardögum hennar, silfur-
munum, lágri kristallsskál með blóm-
um.
— Búið þér ein hérna í gamla húsinu
yðar? var komið fram á varir minar
aður en ég vissi og án þess að ég vildi.
.Var ekki spurningin helzt til nærgöngul?
Neg það er einstaklega ágæt sbúilka,
Sem hefur herbergi hér uppi, og hrein-
38. tbl. lt!<)4 ____________________
asti unglingur samanboriS við mig, þv!
að hún er innan við sextugt. Hún saum-
ar hálfan daginn á verkstæði, hinn tím-
ann er hún mest hér heima, hún hirðir
fyrir mig góif, kaupir það, sem ég fæ
ekki sent heim úr búðum, aðstoðar mig
yfirleitt eftir því, sem saman geta farið
þarfir mínar og tómstundir hennar. Við
hjálpumst við að matbúa aðalmáltíð
dagsins, svo borðum við samart og ég
dunda við að þvo upp, þegar hún er
farin á saumaverkstæðið. Mér líkar vel
að hafa eitthvað að gera, sem verk geta
talizL
— En þér eigið skyldulið hér í bæn-
um, sagði ég varlega.
— Já, og það er mér fjarska gott, sí-
reiðubúið að hlaupa undir bagga með
mér, ef ég þarf þess með. Það er ósköp
áhyggjulítið líf, sem ég lifi. Ég hef alltaf
verið lánsmanneskja.
— Það er fallega gert að líta svo á,
því að sorgin hefur víst ekki sneitt hjá
yður fremur en öðrum, nema síður sé.
— Sá, sem mikið eignast hefur mikið
að missa, það er lögmál lífsins. Stund-
um syrgir maður það mest, að hafa
staðið illa í ístaðinu. Við sjálfan sig er
örðugast að sættast
Frú Bergsson starði framundan sér
með kyrru bliki í bláum augunum.
Mér varð hugsað til þess, að hún
hafði verið talin ein fegursta kona
Reykjavíkur á sínum yngri árum, já,
fram á miðjan aldur. Hvað er ég að
segja, Fríðleikur hennar er þesskonar
að hann fyrnist ekki með árunum, það
eru áreiðanlega allir á einu máli um
það, að hún sé yndisleg gömui kona.
En mér varð hugsað til þess, að hún
hafði gifst mjög ung, manni, sem var
allmiklu eldri en hún. Ágætis maður á
sinn hátt og mikilsvirtur borgari, en
mikiLl fræðagrúskari og enginn gleð-
skaparmaður, auk þess farinn á heilsu
síðustu árin, sem hann lifði. Það var
hægt að fara nærri um, að konan hafði
stundum átt dauflega daga, og hú,n —
svona falleg og lífsgiöð, laðaði alla að
sér, hefði getað kveikt í köldum steini.
Voru reykvískir karlmenn hreinir engl-
ar á yngri árum hennar og virtu bann-
helgi hjónabandsins? Eða höfðu verið
lagðar fyrir hana freistingar? Og hún
einihiverju sinni staðið laust í ístaðinu?
Ég fyrirvarð mig fyrir svona gruggug-
ar hugsanir andspænis þessum bláu,
tæru augum.
— Það er alveg rétt hjá yður, að
sorgin hefur ekki sneitt hjá mér. En
þrátt fyrir það tel ég mig lánsmann-
eskju. Ég hef ekki þurft að standa í
neinu stríði um dagana, þesskonar dag-
legu sargandi „útslítandi stríðL sem
aldrei sér fram úr og fer ver með fólk
á sinni og heilsu en hrein, upphafin
sorg. Mér hefur verið hlíft við heilsu-
leysi, fátækt, áfengisbölL sundrung og
ófarsæld í heimilislífi. Ég hef mikið að
þakka að leiðarlokum. — Mikið undur
gat ég verið klaufaleg, að minnast ekki
á þetta, fyrst ég stóð upp á annað borð
í afmælisveizlunni minni og fór að halda
þar tölu. Svona er að vera óvanur ræðu-
höldum, gamall og gleyminn. Ég hefði
átt að segja svo margt, sem ég sagði
ekki. Þá hugsaði ég bara um að vera
sluttorð og þakka þeim, sem voru í
kringum mig. En sannarlega hefði ég
átt að minnast á, hvað mikið ég hef
átt, sem ég fæ aldrei fullþakkað, mína
ágætu eiginmenn, vel gefriar og elsku-
legar dætur, gott samferðafólk á lífs-
leiðinni, og aLla farsæidina og friðsæld-
ina, sem ég hef búið við. Þessi blessuð
ræða er eins og bögglað roð fyrir brjósti
mínu.
Það komu drættir f andlit frú Bergs-
son ,sem gerðu það að verkum, að hún
sýndist allt í einu mjög gömul og farin,
sýndist það, sem hún var, háöldruð
manneskja með allan lífsblómann að
baki.
Við frú Bergsson ræddum mikið sam-
an þá — og síðar. Ég get aðeins tekið
hér smábrot — brotasilfur, sem hægt
hefði verið að smíða eitthvað úr, en
verður víst aldrei gert. — Við ræddum
margt frá liðnum tíma, sem að líkum
lætur. Hún hafði séð Reykjavík taka
miklum stakkaskiptum, fara í gegnum
mörg stig eins og barn, sem vex upp
úr fötunum sínum og fær önnur ný.
Hún hafði séð okkar gömlu meistara
í myndlistinni koma fram á sjónarsvið-
i'ð, hvern af öðrum og útlendu skiliríin
víkja af veggjum fyrir íslenz'kum
miáiiverkum, sivartlist og teiikningum,
þjóðsögur stigu fram í myndum, þulur
fengu fagra skreytingu, svo að þær urðu
til enn meiri unaðar en ella hefði orðið.
Hún hafði fagnað nýju einsöngslögun-
um eftir íslenzk tónskáld, „. . . á Kalda-
lónstónum sér lyfta mín ljóð“, (Halla).
Jafnframt nýrri tónlist var gömul þjóð-
leg tónlist endurvakin. Söngvarar fóru
út í veröldina til að læra, og til að vinna
sér frægð og seim, og komu heim til
að syngja fyrir þjóðina. Tónlistin
blómstraði. Hverskonar iist, blómstraðL
En þá kom þetta: Var ekki ofgnótt list-
ar miðað við fámennið? Það úrtak flá-
mennis, sem var tl að njóta hennar?
Sama fólkið gat ekki komizt yfir þetta
allt.
— Það gátum við, í gamla daga, kom-
izt yfir allt, — mestallt. Það var ekki
meira um að vera.
Og heimilin, við töluðum líka um
heimilin, mikið. um þau.-----—
— Fyrst við erum að tala um búskap-
arhættina fyrrum þá liggur beint við að
spyrja, hvort yður finnist ekki að heim-
ilisvélarnar hafi verið stórt framfara-
spor, og komi að allmiklu leyti í stað-
inn fyrir vinnukonurnar, sem áður
þóttu sjálfsagðar á flestum heimilum?
— Vél getur aldrei komið í stað lif-
andi manneskju, það segir sig sjálft.
Það þarf heila og hendur til að stjórna
hverri vél, með öðrum orðum, þær
þurfa mannnn með sér. En góð stúlka
leysti húsmóður sína af hólmb hvenær
sem með þurfti. Það voru lengri sæng-
urlegurnar þá en nú, svona almennt. Og
það var hægt að ná sér betur eftir veik-
indi, þegar maður hafði einhvern fyrir
sig að bera við heimilisstörfin. Mínar
vinnukonur voru allra viðfeldnustu
stúlkur, sem unnu mér vel og dyggilega
og lífguðu oft upp á heimilinu. Þær
sýndu mér þá umhyggju, sem ég þarfn-
aðist. Ég gat líka ýmislegt fyrir þeim
greitt og fylgdist með því, hvernig þeim
farnaðist eftir að þær fóru frá mér. Þá
hafði maður ábyrgðartilfinningu gagn-
vart þeim ungu stúlkum, sem á heimil-
inu voru. Ein blessuð stúlkan mín ól hjá
mér barn, og það var gott að fá dreng
á þetta stelpnaheimili. Hann var hálif-
gildings fóstursonur minn, og seinni
maðurinn minn varð honum betri en
enginn. — — Ég held, að stúlkur hafi
þénað með glaðara geði hér fyrr á ár-
um, vegna þess, að þá gátu þær vænst
þess að fá sjálfar hjálp, þegar þær væru
orðnar húsmæður. Nú og oft var vistin
eini skólinn þeirra, undirbúningurinn
undir ævistarfið, sem flestra beið. Það
var gaman a'ð miðla þeim af kunnáttu
sinni og búskaparreynsiu, sem vel tóku
við sér.
— Já, ekki efa ég það, að margt hafi
mátt læra á myndarheimilum og víða
hafi verið vel til stúiknanna gert. En
mikið hefur verið að gera, hreinsa ofna,
gljábursta þá, kveikja upp og halda við
eldi, hirða olíulampa og skúra gólf úr
sandi og köldu vatnb svo vandlega að
ekki sæjust litaskipti á hvitri lérefts-
dulu, þegar henni var strokið eftir gólf-
fjölunum. Ja, ég tek þetta nú aðeins
sem dæmi upp á ýmis erfið vinnubrögð,
sem nú eru að heita má horfin úr sög-
unni. — — Og þó að þeir húsbændur
væru vissulega til, sem reyndust stúlk-
unum sinum eins og góðir foreldrar, þá
var nú víst oft þröngvað kosti vinnu-
konunnar og litið niður á hana, eins
og sagan bendir til um ungu frúna, sem
fór í búð og bað um vinnukonudiska.
Nú hló frú Bergsison.
— Það vill nú svo til, að ég þekkti
ungu konuna, sem gerði sig að athlægi
með því að spyrja um vinnukonudiska í
Thomsens-magasíni. Hún hitti þá iíka
fyrir rétta manninn! Hún var hálffeim-
inn og hafði það til að koma dálítið
andkannalega fyrir af þeim sökum. Hún
hafði fengið matarstell í brúðargjöf, en
vildi auðvitað ekki láta darka me'ð það
til allra þarfa í eldhúsinu, sem eklti var
heldur von. Svo datt hún niður á þetta
orð og fannst það ná því vel, sem hún
átti við, þetta áttu að vera diskar til
hversdagsþarfa og vinnukonan að hafa
■LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29