Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Blaðsíða 29

milli tveggja stofa hafði verið numið
burt, og stofan auk þess stækkuð með
dálítilli viðbyggingu, ofan á hana höfðu
verið gerðar svalir. Það yrði of langt
mál að lýsa þessari stofu hér, hún sam-
einaði sérlega hugðnæman og notalegan
heimilisþokka því að vera að vissu leyti
menningarsögulegt safn. Hér gat ekki
aðeins að líta myndir og muni frá óra-
löngum búskap frú Bergsson, heldur sá
þess vott, að þegar hún gifti sig, fyrir
sextíu árum, gekk hún inn í fullbúið
heimili, og tengdamóðir hennar hafði
verið það, sem kallað er hýbýlaprú'ð
kona, hún hafði látið sér annt um að
eignast fagra og vandaða muni, sem
tíminn gefur síaukið gildi.
' Vitanlega hafði frú Bergsson fargað
miklu af hinni stórfenglegu búslóð sinni
frá þeim tíma, er hún hafði búið stærst,
verið hallarfrú. Hún sagði mér í stattu
máli frá því, hvernig hún hefði ráð-
stafað húsbúnaði, málverkum og öðru,
sem hún hvorki gat, né heldur kærði
sig um að taka með sér í gamla húsið.
Mér fannst hún á snilldarlegan hátt
hefði leyst mikinn vanda, jafnframt því,
«em hún losaði sig við þá daglegu byrði,
sem það er að búa í ofhlöðnum húsa-
kynnum.
— Öllu verður að ætla lífsloft, jafn-
vel því, sem kallað er dauðir hlutir.
Og maður má ekki búa svo þröngt, að
ekki sé hægt að hafa kött eða kanarí-
fugla, sagði hún brosandi.
Á viðbyggingunni var gluggi og dyr.
Ég leit út og garðurinn blasi við mér
með gömlum hlyn, reynitrjám og
runnagróðri meðfram veggjum, gras-
balar kantaðir blómum, hvítmálaður
bekkur til að sitja á í sólskinL
— í þetta hús flutti ég ung, og er .
fegin að geta átt hér athvarf í elli minni
og ekkjudómi. Gömlum er gott að anda
í timburhúsi, og þau taka því ekki illa,
bó að hreyft sé við vegg eða glugga,
þau eru gerS úr efni, sem eitt sinn var
lifandi, og verður held ég aldrei alveg
dautt. Nú er bara óskandi að hringurinn
lokizt hér, þurfa ekki að fara í spítala
eða gamalmennahæli undir það síðasta.
Það er svo kært að horfa á gamlar
myndir og muni, gera sér að list og leik
að rifja upp þær minningar, sem bezt
orna sálinni.
— Ó, þetta áttuð þér ekki að gera,
frú Bergsson, ég sem ætla'ði ekki að
baka yður fyrirhöfn, sagði ég í öngum
mínum, þegar frúin vísaði mér inn í
borðstofu og ég sá þar dúkað og blóm-
um skreytt kaffiborð.
Frú Bergsson brostL
— Þetta er einmitt kaffitími' minn,
og mér er skemmtun að því að hafa
einhvern í sætinu á móti mér.
Hún tók vermir af silfurkönnu, sem
ég bar kennsl á, svo oft hafði ég þegið
kaffi úr þessari könnu, þegar við vor-
^um í saumasikapnum forðum daga.
Þegar hún ætlaði að skenkja mér kaffið
fannst mér úlnliður hennar svo grannur
og kannan svo þung, að ég tók hana
mjúklega úr hendi hennar og renndi
í bollana okkar. Nú var hún áttræð, en
það spratt engin svart- og hvítklædd
þerna upp úr gólfinu til að þjóna hennL
Sennilega hafði lítið orðið úr hvíldar-
tíma hennar þennan daginn. Trúlega
faafði hún sjálf lagt á borðið og búið
til kaffið, og svona gömul kona er ekki
eins fljótvirk og þær yngrL Kannski
Btóð hún stundum kyrr, hallaðist fram
á svartviðarstafinn, fílabeins- og silfur-
prýdda, og hugsaði um, hvort hún hefði
nokkru gleymt. Hún hafði engu gleymt.
IÞetta var mjög fallegt kaffiborð með
ísaumuðum dúk, konunglega postulín-
tou frá velmektardögum hennar, silfur-
munum, lágri kristallsskál með blóm-
um.
' — Búið þér ein hérna í gamla húsinu
yðar? var komið fram á varir minar
áður en ég vissi og án þess að ég vildi.
Var ekki spurningin helzt til nærgöngul?
NeL það er einstaklega ágæt sbúilka,
•em hefur herbergi hér uppL og hrein-
asti unglingur samanboriS við mig, þvi
að hún er innan við sextugt. Hún saum-
ar hálfan daginn á verkstæði, hinn tím-
ann er hún mest hér heirna, hún hirðir
fyrir mig gólf, kaupir það, sem ég fæ
ekki sent heim újr búðum, aðstoðar mig
yfirleitt eftir því, sem saman geta farið
þarfir mínar og tómstundir hennar. Við
hjálpumst við að matbúa aðalmáltið
dagsins, svo borðum við samart og ég
dunda við að þvo upp, þegar hún er
farin á saumaverkstæðið. Mér líkar vel
að hafa eitthvað að gera, sem verk geta
talizL
— En þér eigið skyldulið hér í bæn-
um, sagði ég varlega.
— Já, og það er mér fjarska gott, sí-
reiðubúið að hlaupa undir bagga með
mér, ef ég þarf þess með. Það er ósköp
áhyggjulítið líf, sem ég lifi. Ég hef alltaf
verið lánsmanneskja.
— Það er fallega gert að líta svo á,
því að sorgin hefur víst ekki sneitt hjá
yður fremur en öðrum, nema síður sé.
— Sá, sem mikið eignast hefur mikið
að missa, það er lögmál lífsins. Stund-
ar hugsanir andspænís þessum bláu,
tæru augum.
— Það er alveg rétt hjá yður, að
sorgin hefur ekki sneitt hjá mér. En
þrátt fyrir það tel ég mig lánsmann-
eskju. Ég hef ekki þurft að standa í
neinu stríði um dagana, þesskonar dag-
tegu sargandi „útslítandi stríðL sem
aldrei sér fram úr og fer ver með fóik
á sinni og heilsu en hrein, upphafin
sorg. Mér hefur verið hlíft við heilsu-
leysi, fátækt, áfengisbölL sundrung og
ófarsæld í heimilislífi. Ég hef mikið að
þakka að leiðarlokum. — Mikið undur
gat ég verið klaufaleg, að minnast ekki
á þetta, fyrst ég stóð upp á annað borð
í afmælisveizlunni minni og fór að halda
þar tölu. Svona er að vera óvanur ræðu-
höldum, gamall og gleyminn. Ég hefði
átt að segja svo margt, sem ég sagði
ekki. Þá hugsaði ég bara um að vera
stuttorð og þakka þeim, sem voru í
kringum mig. En sannarlega hefði ég
átt að minnast á, hvað mikið ég hef
átt, sem ég fæ aldrei fullþakkað, mína
ágætu eiginmenn, vel gefhar og elsku-
um syrgir maður það mest, að hafa
staðið illa í ístaðinu. Við sjáLfan sig er
örðugast að sættast.
Frú Bergsson starði framundan sér
með kyrru bliki í bláum augunum.
Mér varð hugsað til þess, að hún
hafði verið talin ein fegursta kona
Reykjavíkur á sínum yngri árum, já,
fram á miðjan aldur. Hvað er ég að
segja, Fríðleikur hennar er þesskonar
að hann fyrnist ekki með árunum, það
eru áreiðanlega allir á einu máli um
það, að hún sé yndisleg gömul kona.
En mér varð hugsað til þess, að hún
hafði gifst mjög ung, manni, sem var
allmiklu eldri en hún. Ágætis maður á
sinn hátt og mikilsvirtur borgari, en
mikill fræðagrúskari og enginn gleð-
skaparmaður, auk þess farinn á heilsu
síðustu árin, sem hann lifði. Það var
hægt að fara nærri um, að konan hafði
stundum átt dauflega daga, og hún —
svona falleg og lifsglöð, laðaði alla að
sér, hefði getað kveikt í köldum steini.
Voru reykvískir karlmenn hreinir engl-
ar á yngri árum hennar og virtu bann-
helgi hjónaibandsins? Eða höfðu verið
lagðar fyrir hana freistingar? Og hún
einihiverju sinni staðið laust í ístaðinu?
Ég fyrirvarð mig fyrir svona gruggug-
legar dætur, gott samferðafólk á lífs-
leiðinni, og alia farsældina og friðsæld-
ina, sem ég hef búið við. Þessi blessuð
ræða er eins og bögglað roð fyrir brjósti
mínu.
Það komu drættir í andlit frú Bergs-
son ,sem gerðu það að verkum, að hún
sýndist allt í einu mjög gömul og farin,
sýndist það, sem hún var, háöldruð
manneskja með allan lífsblómann að
baki.
Við frú Bergsson ræddum mikið sam-
an þá — og siðar. Ég get aðeins tekið
hér smábrot — brotasilfur, sem hægt
hefði verið að smíða eitthvað úr, en
verður víst aldrei gert. — Við ræddum
margt frá liðnum tíma, sem að líkum
lætur. Hún hafði séð Reykjavík taka
miklum stakkaskiptum, fara í gegnum
mörg stig eins og barn, sem vex upp
úr fötunum sínum og fær önnur ný.
Hún hafði séð okkar gömlu meistara
í myndlistinni koma fram á sjónarsvið-
fð, hvern af öðrum og útlendu skiliríin
víkja af veggjuim fyrir íslenzkum
máilverkum, svartlisit og teikningum,
þjóðsögur stigu fram í myndum, þulur
fengu fagra skreytingu, svo að þær urðu
til enn meiri unaðar en ella hefði orðið.
38. tbl. 1S64
Hún hafði fagnað nýju einsöngslögun-
um eftir íslenzk tónskáld, „. . . á Kalda-
lónstónum sér lyfta mín ljóð", (Halla).
Jafnframt nýrri tónlist var gömul þjóð-
leg tónlist endurvakin. Söngvarar fóru
út í veröldina til að læra, og til að vinna
sér frægð og seim, og komu heim til
að syngja fyrir þjóðina. Tónlistin
blómstraði. Hverskonar list, blómstraðL
En þá kom þetta: Var ekki ofgnótt list-
ar miðað við fámennið? Það úrtak M-
mennis, sem var tl að njóta hennar?
Sama fólkið gat ekki komizt yfir þetta
allt.
— Það gátum við, í gamla daga, kom-
izt yfir allt, — mestallt. Það var ekki
meira um að vera.
Og heimilin, við töluðum líka um
heimilin, mikið. um þau.------------
— Fyrst við erum að tala um búskap-
arhættina fyrrum þá liggur beint við að
spyrja, hvort yður finnist ekki að heim-
ilisvélarnar hafi verið stórt framfara-
spor, og komi að allmiklu leyti í stað-
inn fyrir vinnukonurnar, sem áður
þóttu sjálfsagðar á flestum heimilum?
— Vél getur aldrei komið í stað lif-
andi manneskju, það segir sig sjáift.
Það þarf heila og hendur til að stjórna
hverri vél, með öðrum orðum, þær
þurfa mannnn með sér. En góð stúlka
leysti húsmóður sína af hólmL hvenær
sem með þurfti. Það voru lengri sæng-
urlegurnar þá en nú, svona almennt. Og
það var hægt að ná sér betur eftir veik-
indi, þegar maður hafði einhvern fyrir
sig að bera við heimilisstörfin. Mínar
vinnukonur voru ailra viðfeldnustu
stúikur, sem unnu mér vel og dyggilega
og lífguðu oft upp á heimilinu. Þær
sýndu mér þá umhyggju, sem ég þarfn-
aðist. Ég gat líka ýmislegt fyrir þeim
greitt og fylgdist með því, hvernig þeim
farnaðist eftir að þær fóru frá mér. Þá
hafði maður ábyrgðartilfinningu gagn-
vart þeim ungu stúlkum, sem á heimil-
inu voru. Ein blessuð stúlkan mín ól hjá
mér barn, og það var gott að fá dreng
á þetta stelpnaheimilL Hann var hálf-
gildings fóstursonur minn, og seinni
maðurinn minn varð honum betri en
enginn.--------Ég held, 'að stúlkur hafi
þénað með glaðara geði hér fyrr á ár-
um, vegna þess, að þá gátu þær vænst
þess að fá sjálfar hjálp, þegar þær væru
orðnar husmæður. Nú og oft var vistin
eini skólinn þeirra, undirbúningurinn
undir ævistarfið, sem flestra beið. Það
var gaman að miðla þeim af kunnáttu
sinni og búskaparreynslu, sem vel tóku
við sér.
— Já, ekki efa ég það, að margt hafi
mátt læra á myndarheimilum og víða
hafi verið vel til stúlknanna gert. En
mikið hefur verið að gera, hreinsa ofna,
gljábursta þá, kveikja upp og halda við
eldi, hirða olíulampa og skúra gólf úx
sandi og köldu vatnL svo vandlega að
ekki sæjust litaskipti á hvítri lérefts-
dulu, þegar henni var strokið eftir gólf-
fjölunum. Ja, ég tek þetta nú aðeins
sem dæmi upp á ýmis erfið vinnubrögð,
sem nú eru að heita má horfin úr sög-
unni.--------Og þó að þeir húsbændur
væru vissulega til, sem reyndust stúlk-
unum sínum eins og góðir foreldrar, þá
var nú víst oft þröngvað kosti vinnu-
konunnar og litið niður á hana, eins
og sagan bendir til um ungu frúna, sem
fór í búð og bað um vinnukonudiska.
Nú hló frú Bergsson.
— Það vill n.ú svo til, að ég þekktl
ungu konuna, sem gerði sig að athlægi
imeð því að spyrja um vinnukonudiska í
Thomsens-magasíni. Hún hitti þá líka
fyrir rétta manninn! Hún var hálffeim-
inn og hafði það til að koma dálítið
andkannalega fyrir af þeim sökum. Hún
hafði fengið matarstell í brúðargjöf, en
vildi auðvitað ekki láta darka með það
til allra þarfa í eldhúsinu, sem ekki var
heldur von. Svo datt hún niður á þetta
orð og fannst það ná því vel, sem hún
átti við, þetta áttu að vera diskar til
hversdagsþarfa og vinnukonan að hafa
-LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29